Rośliny użytkowe w Puszczy Knyszyńskiej i Beskidzie Niskim
Słowa kluczowe:
Beskid Niski, Puszcza Knyszyńska, medicinal plants, ritual plantsAbstrakt
The aim of the study was to investigate the use of plants in two regions of Poland – the Knyszyn Forest and the Beskid Niski Mountains. The aim was to find all of the possible contemporary uses of plants in these areas. Four basic categories of useful plant were distinguished: 1. food plants (wild and domestic), 2. ritual plants (e.g. blessed during church holidays, used in other ritual situations, including weddings etc.), 3. medicinal plants and 4. household plants (e.g. plants used to repel pests). The material consisted of 270 interviews (137 – Knyszyńska Forest and 133 – Beskid Niski), which provided 7210 records (uses of a plant by one informant in one specific way). The analysis of the collected material shows that inhabitants of the Beskid Niski Mts use more taxa of plants than those from the Knyszyńska Forest. The selection of plants differs between the areas, influenced by both cultural and environmental factors. Patterns of plant use show the continuation of some traditional uses, and the acquisition of new ones from universal, “urban” culture.
Downloads
Bibliografia
Agelet A, Vallès J 2001. Studies on pharmaceutical ethnobotany in the region of Pallars (Pyrenees, Catalonia, Iberian Peninsula). Part I. General results and new or very rare medicinal plants. Journal of Ethnopharmacology 77(1): 57-70
Bański J 2007. Geografia rolnictwa Polski. PWE, Warszawa
Barwiński, M. 2004. Podlasie jako pogranicze narodowo-wyznaniowe. Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź
BDC 2007. Leśna bimbrownia wysadzona w powietrze. Gazeta Wyborcza. Białystok: 17.10.2007
Berlin B 1992. Ethnobiological Classification. Principles of Categorization of plants and animals in traditional societies. Princeton University Press, New Jersey
Burzyńska A, Kamieniecki J 2001. Zioło – trawa – łąka. Kilka uwag w świetle faktów z języka i kultury. In: Dąbrowska A, Kamińska-Szmaj I (ed) 2001. Świat roślin w języku i kulturze. Język a kultura 16: 213-223
Bystrek J, Kłoszewska E, Pirożnikow E 1988. Użytkowanie dziko rosnących roślin przez ludność zamieszkującą okolice Puszczy Knyszyńskiej. Annales UMCS, Sectio C 43: 161-172
Camejo-Rodrigues J, Ascensão L, Bonet MÀ, Vallès J. 2003. An ethnobotanical study of medicinal and aromatic plants in the Natural Park of “Serra de São Mamede” (Portugal). Journal of Ethnopharmacology 89: 199-209
Charyton MA 2010. Szeptuchy – tradycja żywa. Współcześni uzdrowiciele ludowi na Podlasiu. In: Penkala-Gawęcka D (ed) Nie czas chorować? Zdrowie, choroba i leczenie w perspektywie antropologii medycznej, Biblioteka Telgte, Poznań, pp. 119-140
Czerwiński A (ed) 1995. Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych, Supraśl
Davis A, Wagner JR 2003. Who Knows? On the Importance of Identifying “Experts” When Researching Local Ecological Knowledge. Human Ecology 31(3): 463-489
Della A., Paraskeva-Hadjichambi, D., Hadjichambis A. Ch. 2006. An ethnobotanical survey of wild edible plants of Paphos and Larnaca countryside of Cyprus. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 2: 34, online, doi:10.1186/1746-4269-2-34
Dubiel E, Gawroński S, Stachurska A 1998. Relikty dawnych kultur ogrodowych w Magurskim Parku Narodowym. (Relics of past horticulture in the Magura National Park). Fragmenta Floristica Geobotanica Series Polonica 5: 101-108
Dziubiak M 2006. O dawnych odmianach uprawnych jabłoni i ich pochodzeniu. Rocznik Dendrologiczny 54: 51-66
Gaweł A 1993. Tradycyjny wypiek chleba na Sokólszczyźnie. Białostocczyzna 1993(1): 59-69
Gaweł A. 2009. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia agrarne na Białostocczyźnie od połowy XIX wieku do początku XXI wieku. Księgarnia Akademicka, Kraków
Gątkiewicz T, Tołwiński J 1995. Gospodarka leśna w Puszczy Knyszyńskiej. In: Czerwiński A (ed) Puszcza Knyszyńska. Monografia Przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych w Supraślu, Supraśl, pp. 431-446
Gieysztor A 2006. Mitologia Słowian. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Ghirardini MP, Carli M, del Vecchio N, Rovati A, Cova O, Valigi F, Agnetti G, Macconi M, Adamo D, Traina M, Laudini F, Marcheselli I, Caruso N, Gedda T, Donati F, Marzadro A, Russi P, Spaggiari C, Bianco M, Binda R, Barattieri E, Tognacci A, Girardo M, Vaschetti L, Caprino P, Sesti E, Andreozzi G, Coletto E, Belzer G, Pieroni A 2007. The importance of a taste. A comparative study on wild food plant consumption in twenty-one local communities in Italy. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3: 22, [online], doi:10.1186/1746-4269-3-22
Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) 2003. Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków
Górecki A, Nieszporek K, Ostruszka A, Skolarczyk L, Wójcik, M. 2007. Świadomość ekologiczna młodzieży zamieszkującej okolice wybranych parków narodowych. Roczniki Bieszczadzkie 15: 283-302
Guarrera PM, Lucia LM 2007. Ethnobotanical remarks on Central and Southern Italy. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3:23, [online], doi:10.1186/1746-4269-3-23
Hanelt P (ed) 2001. Mansfeld's Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, [baza danych online], mansfeld.ipk-gatersleben.de.
[Historia Parku, Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej], http://www.pkpk.wrotapodlasia.pl/pl/o_parku/powolanie.html (10.01.2011)
Hoffman B, Gallaher T 2007. Importance Indices in Ethnobotany. Ethnobotany Research and Applications 5: 201-218
Howard PL 2003. Women and Plants. Gender Relations in Biodiversity Management and Conservation. Zed Books, London
Jankowska B 1999. Sposoby zawiadamiania wsi o śmierci jednego z jej mieszkańców. In: Bohdanowicz J (ed) Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 5. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław, pp. 57-71
Janion M 2007. Niesamowita Słowiańszczyzna. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Karwicka T 1973. Zakazy związane z drzewami i motywujące je wierzenia. Etnografia Polska 17(1): 131-140
Klepacki P 2007. Etnobotanika w Polsce – przeszłość i teraźniejszość. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 16(1-2): 191-245
Klepacki P 2008. Rośliny ozdobne kapliczek i krzyży Puszczy Knyszyńskiej. In: Zemanek A, Zemanek B (ed) Przyroda – Nauka – Kultura II. Ogród Botaniczny – Instytut Botaniki UJ, Kraków, pp. 323-337
Kłopotowski A 2009. Jak po bimber, to do… muzeum. Gazeta Wyborcza, www.gazeta.pl. (3.07.2009)
Kłoszewska, E. 1995. Użytkowanie dziko rosnących roślin przez ludność wiejską z okolic Puszczy Knyszyńskiej. W: A. Czerwiński, red. Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza, Supraśl: Zespół Parków Krajobrazowych, s. 421-430
Kołodziejczyk, A. 2002. Z dziejów kolonizacji puszcz na Podlasiu w XV-XVI w. W: J. Śliwiński, red. Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI w. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, s. 29-93
Kondracki J 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa
Kowalik A 2004. Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. Nomos, Kraków
Kowalski P 2007. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. PWN, Warszawa
Kujawska M, Łuczaj Ł 2011. Studies of wild plants in communist and post-communist Poland: changes in use and in research methodology In: Pochettino ML, Ladio A, Arenas P (ed) Tradiciones y Transformaciones en Etnobotánica/ Traditions and Transformations in Ethnobotany. Edición Cyted (Programa Iberoamericano Ciencia y Técnica para el Desarrollo), San Salvador de Jujuy, pp. 545-551
Lebeda A 2002. Wiedza i wierzenia ludowe. Kłodnicki Z. (red.) Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego 6, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Cieszyn
Libera Z 1989. Magiczne sposoby pozyskiwania roślin. In: Kuźnicka B (ed) Historia Leków Naturalnych 2, Natura i kultura – współzależności w dziejach lekoznawstwa. Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN, Warszawa, pp. 154-159
Libera Z, Paluch A 1993. Lasowiacki zielnik. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, Kolbuszowa.
Lozada M, Ladio A, Weigandt M 2006. Cultural Transmission of Ethnobotanical Knowledge in a Rural Community of Northwestern Patagonia, Argentina. Economic Botany 60(4): 374–385
Łaska G 2006. Tendencje dynamiczne zbiorowisk zastępczych w Puszczy Knyszyńskiej Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Białystok-Poznań
Łuczaj Ł 2008a. Archival data on wild food plants used in Poland in 1948. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 4:4 [online] doi: 10.1186/1746-4269-4-4
Łuczaj Ł. 2008b. Dzikie rośliny jadalne używane w okresach niedoboru żywności we wschodniej części Karpat (powiaty: Krosno, Sanok, Lesko, Nadwórna, Kosów i Kołomyja) według ankiety szkolnej z 1934 roku. In: Łuczaj Ł (ed) Dzikie rośliny jadalne – zapomniany potencjał przyrody: materiały z konferencji, Przemyśl-Bolestraszyce, 13 września 2007 r. Arboretum i Zakład Fizjografii, Bolestraszyce, pp. 161-181
Łuczaj Ł 2008c. Problemy taksonomiczne w polskich badaniach etnobotanicznych. Lud 92: 43-64
Łuczaj Ł 2010a. Plant identification credibility in ethnobotany: a closer look at Polish ethnographic studies. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 6(1): 36
Łuczaj Ł 2010b. Zielsko – symbol głodu i wyrafinowania: aherbia i herbofilia w kuchniach różnych narodów. In: Stolična R, Drożdż A (ed) Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze. Uniwersytet Śląski w Katowicach, Cieszyn-Katowice-Brno, pp. 178-187
Łuczaj Ł 2011a. Changes in Assumption Day Herbal Bouquets in Poland: A Nineteenth Century Study Revisited. Economic Botany 65(1): 66-75.
Łuczaj Ł 2011b. Herbal Bouquets Blessed on Assumption Day in South-Eastern Poland: Freelisting versus photographic inventory. Ethnobotany Research and Applications 9: 1-25
Łuczaj Ł, Szymanski W 2007. Wild wascular plants gathered for consumption in the Polish countryside: a review. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3:17 [online], doi: 10.1186/1746-4269-3-17
Michalik S 2003. Zbiorowiska roślinne. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 73-84
Mirek Z, Piękoś-Mirkowa H, Zając A, Zając M 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Ser. Biodiversity of Poland. vol. I. W. Szafer Institute of Botany PASc, Kraków.
Molski, M. 2009. Chemia piękna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, ss. 419
Nedelcheva AM, Dogan Y, Guarrera PM 2007. Plants traditionally used to make brooms in several European countries, Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3:20, doi 10.1186/1746-4269-3-20
Novellino D 2006. An Account of Basket Weaving and the Use of Fibre Plants in the Mount Aurunci Regional Park (Central Italy). In: Ertug F (ed) Proceedings of the Fourth International Conference of Ethnobotany (ICEB 2005) 21-26 August 2005. Yeditepe University. Zero Prod. Ltd, Istanbul, pp. 317-326
Obrębska-Starklowa B 2003. Warunki Klimatyczne. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 51-62
Paluch A 1988. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Acta Universitatis Wratislaviensis, t. 752. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
Paluch A, Libera Z 1990. Perypetie z barwinkiem czyli refleksja nad metodą w etnobotanice. In: Karwicka T (ed) Metodologiczne problemy współczesnych badań nad kulturą i tradycją. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, pp. 141-153
Pardo-de-Santayana M, Tardío J, Blanco E, Carvalho AM, Lastra JJ, San Miguel E, Morales R 2007. Traditional knowledge of wild edible plants used in the northwest of the Iberian Peninsula (Spain and Portugal): a comparative study. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3:27, doi:10.1186/1746-4269-3-27
Pawluczuk W 1972. Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej. PWN, Warszawa
Pastusiak K 2007. Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych językowych i etnograficznych an podstawie nazw roślin. Język na Pograniczach 32. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa
Penkala-Gawęcka D 1995. Medycyna ludowa i komplementarna w polskich badaniach etnograficznych. Lud 78: 169-192
Piątkowski W 2008. Lecznictwo niemedyczne w Polsce – tradycja i współczesność. Analiza zjawiska z perspektywy socjologii zdrowia i choroby. Wydawnictw UMCS, Lublin
Pirożnikow E 2008. Tradycje użytkowania dziko rosnących roślin leczniczych i pokarmowych wschodniego Podlasia. In: Górniak A, Poskrobko B (ed) Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej w systemie ochrony przyrody i edukacji środowiskowej. Materiały konferencji "Parki Krajobrazowe w I połowie XXI wieku – edukacja ekologiczna wczoraj i dziś na przykładzie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej". Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Białystok, pp. 64-80
Pirożnikow E 2010. Tradycja użytkowania roślin dziko rosnących na Podlasiu – poszukiwanie smaków, zdrowia i zaspokojenia głodu. In: Stolična R, Drożdż A (ed) Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze. Uniwersytet Śląski w Katowicach, Cieszyn-Katowice-Brno, pp. 188-200
Przyboś K 1995. Dzieje Karpat Polskich. W: J. Warszyńska red. Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, s. 147-168
Przybylska K 2003. Lasy. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 85-94
Quinlan M 2005. Considerations for Collecting Freelists in the Field: Examples from Ethnobotany. Field Methods 17(3): 219-234
Reinfuss R 1990, Śladami Łemków, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa
Samojlik T 2005. Drzewo wielce użyteczne – historia lipy drobnolistnej (Tilia cordata) w Puszczy Białowieskiej. Rocznik Dendrologiczny 53: 55-64
Samojlik T 2006. Najsłuszniejsze drzewo – historia sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w Puszczy Białowieskiej do końca XVIII stulecia. Rocznik Dendrologiczny 54: 7-27
Sampliner D, Miller A 2010. Ethnobotany of Horseradish (Armoracia rusticana, Brassicaceae) and Its Wild Relatives (Armoracia spp.): Reproductive Biology and Local Uses in Their Native Ranges. Economic Botany 63(3): 303-313
Sarwa A 2005. Encyklopedia działkowca. Warszawa, Książka i Wiedza.
Sągajłło-Kaczanowska M 1961. Barwniki używane do kraszenia jajek w XIX i XX w. Etnografia Polska 4: 207-233
Skiba S, Drewnik M, Klimek M 2003. Pokrywa glebowa. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 31-42
Smyk K 2009. Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Universitas, Kraków.
Soja R 2003. Wody. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 43-50
Sokołowski AW 1995. Flora roślin naczyniowych Puszczy Knyszyńskiej. In: Czerwiński A (ed) Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych, Supraśl, pp. 99-154
Sokólska J 1995a. Pozyskiwanie płodów leśnych i jego wpływ na zasoby przyrodnicze dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej. In: Czerwiński A (ed) Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych, Supraśl, pp. 413-420
Sokólska J 1995b. Rozwój osadnictwa a zasięg terytorialny dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej. In: Czerwiński A (ed) Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza. Zespół Parków Krajobrazowych, Supraśl, pp. 349-364
Sosnowska J, Balslev H 2009. American palm ethnomedicine: a meta-analysis. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 5:43 [online], doi:10.1186/1746-4269-5-43
Sõukand R, Kalle R, Svanberg I 2010. Uninvited guests: traditional insect repellents in Estonia used against the clothes moth Tineola bisselliella, human flea Pulex irritons and bedbug Cimex lectularius. Journal of Insect Science 10(150) [online], insectscience.org/10.150
Sõukand R, Kalle R 2011. Change in medical plant use in Estonian ethnomedicine: A historical comparision between 1888 and 1994. Journal of Ethnopharmacology 135(2):251-260, doi:10.1016/j.jep.2011.02.030
Szafrański J 2003. Historia utworzenia Magurskiego Parku Narodowego. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy,
Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 9-11
Szot-Radziszewska E 2005. Sekrety ziół: wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie. Trio, Warszawa.
Ślączka A 2003. Budowa geologiczna. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S, Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 13-19
Tardío J, Pardo-de-Santayana M 2008. Cultural Importance Indices: A Comparative Analysis Based on the Useful Wild Plants of Southern Cantabria (Northern Spain). Economic Botany 62(1): 24-39
Umińska E 1994. Rośliny w wiedzy i wierzeniach ludowych. Konteksty: polska sztuka ludowa, antropologia kultury, etnografia, sztuka 3-4: 100-112
Valles J, Bonet MÀ, Agelet A 2004. Ethnobotany of Sambucus nigra L. in Catalonia (Iberian Peninsula): the Integral Exploitation of a natural resource in Mountain Regions. Economic Botany 58(3): 456–469
West P, Igoe J, Brockington D 2006, Parks and Peoples: The Social Impact of Protected Areas, Annual Review of Anthropololgy 35: 251–277
Zemanek B 2003. Rośliny i grzyby wielkoowocnikowe. In: Górecki A, Krzemień K, Skiba S,
Zemanek B (ed) Przyroda Magurskiego Parku Narodowego. Magurski Park Narodowy, Uniwersytet Jagielloński, Krempna-Kraków, pp. 63-72
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Etnobiologia Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
