Rośliny święcone w ankiecie Józefa Rostafińskiego (1850–1928) z 1883 r.
Słowa kluczowe:
historical ethnobotany, blessing of plants, folk customs, Epiphany, Easter, Pentecost, Assumption of Mary, holydays, PolandAbstrakt
In 1883, an ethnobotanical enquiry was distributed by Józef Rostafiński (1850-1928), professor at the Jagiellonian University in Cracow (then Austro-Hungary). Two questions concerned the blessing of plants by Polish people during various holidays. Information on the plants was included in letters from 76 correspondents. The most plant names – 90 – were provided by Apolinary Chrzanowski. These names were used in the Janów district in the Lublin 'gubernya'. Rostafiński received a total of 1,052 records (13.84 records per respondent, median – 9). Ca. 160 species and at least 48 genera of plants, blessed during various religious ceremonies, were identified in the submitted responses. The most frequently blessed were Sedum acre L. and Artemisia abrotanum L. – 43 records each, and Thymus sp. – 40. Plants were blessed during the following holidays: Epiphany (4 records: 2 species, 2 records indet.), Easter (10 records: 6 species, 1 genus, and 1 indet.), Pentecost (15 records: 9 species, 3 genera), Corpus Christi (426 records: 86 species, 33 genera, 31 indet.), Assumption of Our Lady (585 records: 125 species, 43 genera, 53 indet.), eve of St. John (St. Ivan) (3 records: 3 species), St. Blaise (1 record: 1 genus), St. Nicholas (1 record: 1 species), weddings (2 records: 2 species), unspecified celebrations (4 records: 3 species). Blessed plants were stored and then used, generally as drugs or for magical purposes.
Downloads
Bibliografia
Arct M 1916. M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego. T. 1–3. Warszawa
Chętnik A 1928. Jałowiec w życiu, obrzędach i wierzeniach Kurpiów. Ziemia 13(17): 269–274 Elektroniczny Słownik Języka Polskiego http://www.sxvii.pl/index.php?strona=haslo&id_hasla=4496 XVII i XVIII w.
Grinchenko B Slovar’ ukainskoi movy. [wersja elektroniczna http://hrinchenko.com/slovar/znachenie-slova/22085-kanupir.html]
Henslowa M 1978. Z badań nad wiedzą ludową o roślinach. IV. Sedum sp. – rozchodniki. Slavia Antiqua 25: 295–319
Köhler P S 1986. Józefa Rostafińskiego „Odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin”. Wszechświat 87(1): 13–16
Köhler P S 1987. Nieznane materiały Józefa Rostafińskiego do badań nad historią roślin uprawnych w Polsce. Unknown materials of Józef Rostafiński concerning studies of the history of cultivated plants in Poland. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 14: 141–154
Köhler P 1993a. Ankieta Józefa Rostafińskiego z 1883 roku dotycząca ludowego nazewnictwa i użytkowania roślin w Polsce. Analecta – Studia i Materiały z Dziejów Nauki, R. II, z. 2(4): 87–119
Köhler P 1993b. Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego. [in:] B Kuźnicka (ed.). Historia Leków Naturalnych, vol. IV „Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych”, Wydawnictwo IHNOiT PAN, Warszawa, s. 61–85
Köhler P. 1993c. Ziołolecznictwo na Rzeszowszczyźnie w XIX wieku w świetle ankiety Józefa Rostafińskiego. [in:] B Kuźnicka (ed.). Historia Leków Naturalnych, vol. III „Ziołoznawstwo w dawnej i współczesnej kulturze Rzeszowszczyzny”, Wydawnictwo IHNOiT PAN, Warszawa, s. 119–124
Köhler P 2010. Etnobotanika historyczna Żywiecczyzny na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego z 1883 roku. [in:] P M Żukowski (ed.), Verba volant, scripta manent. Księga pamiątkowa dedykowana Mieczysławowi Barcikowi. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 43–63
Köhler P 2013a. Odpowiedź Antoniego Szymańskiego na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszoną w 1883 r. Antoni Szymański’s response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) ethnobotanical questionnaire from 1883. Etnobiologia Polska 3: 25–30
Köhler P 2013b. Odpowiedź Romana Gutwińskiego (1860–1932) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszoną w 1883 r. Roman Gutwiński’s (1860–1932) response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) ethnobotanical questionnaire from 1883. Etnobiologia Polska 3: 47–53
Köhler P 2014a. An involuntary ethnobotanist? Józef Rostafiński (1850–1928) and his research in Poland. [in:] I Svanberg, Ł Łuczaj (eds), Pioneers in European ethnobiology. Acta Universitatis Upsalensis. Uppsala Studies on Eastern Europe 4: 149–179
Köhler P 2014b. Odpowiedź Adama Wolińskiego (1856–1901) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszoną w 1883 r. Adam Woliński’s (1856–1901) response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) ethnobotanical questionnaire from 1883. Etnobiologia Polska 4: 117–122
Köhler P 2014c. Odpowiedź Kazimierza Karasiewicza na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego ogłoszoną w 1883 r. dotycząca okolic miejscowości Lwówek, Opalenica i Nowy Tomyśl. Kazimierz Karasiewicz’s response to Józef Rostafiński’s ethnobotanical questionnaire from 1883 regarding the area of Lwówek, Opalenica and Nowy Tomyśl. Etnobiologia Polska 4: 113–116
Köhler P 2015a. Józef Rostafiński’s ethnobotanical enquiry of 1883 concerning Polish vernacular names and uses of plants. Archives of natural history 42(1): 140–152
Köhler P 2015b. Odpowiedź Jana Liszewskiego (1852–1894) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszoną w 1883 r. dotycząca Warmii. Jan Liszewski (1852–1894) response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) ethnobotanical questionnaire from 1883 regarding Ermland. Etnobiologia Polska 5: 41–46
Köhler P 2015c. Odpowiedź Władysława Lubomęskiego (1841–1907) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszoną w 1883 r. dotycząca okolic Lwowa. Władysław Lubomęski (1841–1907) response to Józef Rostafiński’s (1850–1928) ethnobotanical questionnaire from 1883 regarding the area of Lwów. Etnobiologia Polska 5: 47–50
Köhler P 2015d. The Romantic myth about the antiquity of folk botanical knowledge and its fall: Józef Rostafiński’s case. Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum 3(1): 99–108
Köhler P S, Piekiełko–Zemanek A 1986. Józefa Rostafińskiego Odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin i udział w niej Marii Twardowskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 1986(2): 471–480
Kopeć J 1998. Błogosławieństwo ziół i kwiatów w uroczystość Wniebowzięcia Majświętszej Maryi Panny. Roczniki Teologiczne 45(8): 394–401
Kowalski P 1996. Wianki i wieńce. Próba rekonstrukcji znaczeń. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Folklorystyka 2: 77–85
Łuczaj Ł 2008. Dziko rosnące rośliny jadalne w ankiecie Józefa Rostafińskiego z roku 1883. Wiadomości Botaniczne 52(1/2): 39–50
Łuczaj Ł 2009. Bukiety święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej w Beskidzie Niskim i Dołach Jasielsko-Sanockich. Płaj 36: 56–65
Łuczaj Ł 2011a. Changes in Assumption Day Herbal Bouquets in Poland: a nineteenth century study revisited. Economic Botany 65(1): 66–75
Łuczaj Ł 2011b. Herbal bouquets blessed on Assumption Day in south-eastern Poland: freelisting versus photographic inventory. Ethnobotany Research and Applications 9: 1–25
Łuczaj Ł 2012. A relic of medieval folklore: Corpus Christi Octave herbal wreaths in Poland and their relationship with the local pharmacopoeia. Journal of Ethnopharmacology 142: 228–240
Łuczaj Ł 2013. Rośliny święcone w bukietach w dniu Matki Boskiej Zielnej w cerkwiach prawosławnych na przedpolu Puszczy Białowieskiej. Plants in bouquets blessed on Assumption Day in Orthodox churches in the vicinity of the Białowieża Forest. Etnobiologia Polska 3: 55–62
Łuczaj Ł, Köhler P 2011. Liście i inne zielone części dziko rosnących roślin w pożywieniu mieszkańców ziem polskich na podstawie ankiet Józefa Rostafińskiego (XIX w.) i Józefa Gajka (XX w.). Przegląd Historyczny 102(4): 733–770
Łuczaj Ł, Köhler P 2014. Grzyby w ankiecie Józefa Rostafińskiego (1850–1928) ogłoszonej w 1883 r. Mushrooms in Józef Rostafiński’s (1850–1928) questionnaire from 1883. Etnobiologia Polska 4: 7–54
Łuczaj Ł, Köhler P, Pirożnikow E, Graniszewska M, Pieroni A, Gervasi T, 2013. Wild edible plants of Belarus: from Rostafiński’s questionnaire of 1883 to the present. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 2013, 9:21, ss. 1–17
Muszyński J 1936. Ludowe kaszubskie nazwy roślin. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 13(3): 161–169
Oklejewicz K, Łuczaj Ł 2015. Rośliny święcone w kościołach w dniu Matki Boskiej Zielnej na południowych przedmieściach Rzeszowa ze szczególnym uwzględnieniem dysfanii Schradera (Dysphania schraderiana (Schult.) Mosyakin & Clemants). Plants blessed in churches on Assumption Day in the southern suburbs of Rzeszow with special reference to Dysphania schraderiana (Schult.) Mosyakin & Clemants. Etnobiologia Polska 5: 15–26
Pastusiak K 2007. Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych językowych i etnograficznych na podstawie nazw roślin. Instytut Slawistyki PAN, ser.: Język na Pograniczach, t. 32
Rogowska E 1998. Kaszubskie nazwy roślin uprawnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
Rostafiński J 1922. Wpływ przeżyć chłopięcych Mickiewicza na obrazy ostatnich dwu ksiąg Pana Tadeusza oraz o święceniu ziół na Matkę Boską Zielną. Polska Akademja Umiejętności, Wydział Filologiczny – Rozprawy 61 (ser. 3, t. 16) 1: 1–36
Sucholas J 2016. Zioła i rośliny świąteczne miejskiego targowiska w Poznaniu (Wielkopolska): powrót do badań Szulczewskiego po 80 latach. Herbs and ceremonial plants of the urban marketplace in Poznan (Greater Poland): Szulczewski’s study revisited after 80 years. Etnobiologia polska 6: 7–30
Sychta B 1967–1976. Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I–VII, Ossolineum,
Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk
Szcześniak K 2008. Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
Szot-Radziszewska E 2000. O boskim pochodzeniu mocy roślin oraz praktykach magicznych z tym związanych. [w:] Kielecka Teka Skansenowska. T. 1. Kielce, s. 71–100
Wawrzeniecki M 1916. Nieco o roślinach, z których wite są wianki, święcone na Boże Ciało. Wisła 20(1): 19–23
Wesołowska H 1991. Zwyczaje i obrzędy rodzinne. [w:] Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. D. Simonides przy udziale P. Kowalskiego. Wrocław
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Etnobiologia Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
