Odpowiedź Zygmunta Glogera (1845-1910) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego ogłoszoną w 1883 r., dotycząca pogranicza Mazowsza i Podlasia

Autor

  • Maja Graniszewska Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych
  • Adam Kapler Zakład Oceny i Ochrony Różnorodności Roślin, PAN Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie, Warszawa

Słowa kluczowe:

historical ethnobotany, Tykocin, Gloger, crop plant, wild edible plants

Abstrakt

The publication presents Zygmunt Gloger’s (1845–1910) manuscript (recently discovered in the Faculty of Biology, University of Warsaw) as an important piece of source material for Polish ethnobotany. It concerns the traditional use of plants in Poland on the border of Podlachia (a historical region in the eastern part of Poland) and Mazovia (a historical region in mid north-eastern Poland). In the manuscript. the author describes the vegetables, fruits and flowers cultivated in gardens. He also describes folk methods of dyeing yarn or Easter eggs. Gloger draws special attention to the herbs used in religious rites. The sequence of issues raised by Gloger corresponds exactly to the questions in Professor Rostafiński’s survey (published in 1883), which leads us to believe that this is Gloger’s response to Rostafiński’s survey which, for some reason, was not sent to the addressee. In his work Gloger used the regional plant names that we identified, and where possible we matched them with the Latin (botanical) names of the plants. This manuscript is a valuable historical source, which not only well-documents the use of plants cultivated in the second half of the 19 th century but also constitutes a documentation of the changes in farming and culinary habits resulting from historical events.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

de Candolle A-P 1883. Origine des plantes cultivées. Librairie Germer Baillière et Cie. Paris

Czarnowski A 1999. Znawca rzeczy krajowych. Poznaj swój kraj 3/99 (443): 16-17

Czartoryska I 1808. Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów. Drukiem Wilhelma Bogumiła Korna, Wrocław

Darwin C 1859. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life. John Murray, London

Defilipps R 1998. Historical connections between the discovery of Brazil and the neotropical brazilwood, Caesalpinia echinata Lam. Archives of Natural History 25(1): 103-108

Drobnik J 2015. Manna polska od XVI do XIX w. pod względem botanicznym i leczniczym. Etnobiologia Polska 5: 67-87

Dyakowski B 1906. Atlas motyli krajowych: z 218 wizerunkami kolorowemi motyli, ich gąsienic i poczwarek na 18 tablicach, i 30 rycinami w tekście. Nakładem i drukiem Michała Arcta, Warszawa

Ferreira ES, Hulme A, McNab H, Quye A 2004. The natural constituents of historical textile dyes. Chemical Society Reviews 33(6): 329-336

Fitkowski Ł 2011. Bukiety zielne święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej w Sanockiem. Etnobiologia Polska 1: 7-19

Gloger Z 1877a. (O nabywaniu przez Glogera starożytnych narzędzi kamiennych). Kurier Warszawski 50: 4

Gloger Z 1877b. Ogrodnictwo warzywne. Przyczynek do dziejów ogrodnictwa naszego. Gospodyni Wiejska 23: 359-369

Gloger Z 1878. Wianki na Boże Ciało. Kłosy 677: 74

Gloger Z 1881a. Kilka słów o pieśniach ludowych i narodowych. Kłosy 836:10-11

Gloger Z 1881b. Kilka słów o pieśniach ludowych i narodowych. Kłosy 837: 27-29

Gloger Z 1882. Wniebowzięcie N. Maryi Panny. Kurier Warszawski 181: 4

Gloger Z. 1883. Nasiona warzywne z XVIII wieku. Gospodyni Miejska i Wiejska 19: 291-292

Gloger 1890. List otwarty. Słowo 115: 3

Gloger Z 1892. Pieśni ludu. Nakładem G. Gebethnera, Warszawa

Gloger Z 1903. Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Nakład F. Hösicka, Warszawa

Grębecka W 1983. Źródła teorii doboru w darwinizmie: miejsce i rola wiedzy rolniczej w teorii Darwina. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 28(1): 79-104

Gustawicz B 1882. Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody (część druga). Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 6: 201-317

Jankowski E 1888. Ogród przy dworze wiejskim. T. 2. [Ogród ozdobny]. Nakładem autora, Warszawa

Jankowski E 1923. Dzieje ogrodnictwa w Polsce: w zarysie. Nakładem Banku dla Handlu i Przemysłu, Warszawa

Kieniewicz S 1965. Warszawa w Powstaniu Styczniowym. Wiedza Powszechna, Warszawa Köhler P 1986. Józefa Rostafińskiego „Odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin”. Wszechświat 87(1): 13-16

Köhler P 1987. Nieznane materiały Józefa Rostafińskiego do badań nad historią roślin uprawnych w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 790. Prace Botaniczne 14: 141-154

Köhler P 1993a. Ankieta Józefa Rostafińskiego z 1883 roku dotycząca ludowego nazewnictwa roślin w Polsce. Analecta – Studia i Materiały z Dziejów Nauki 2(2): 89-119

Köhler P 1993b. Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego. Historia leków naturalnych, tom 4, Warszawa

Köhler P 2015a. Józef Rostafiński's ethnobotanical enquiry of 1883 concerning Polish vernacular names and uses of plants. Archives of Natural History 42(1): 140-152

Köhler P 2015b. The Romantic myth about the Antiquity of folk botanical knowledge and its fall: Józef Rostafiński’s case. Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum 3(1): 99-108

Köhler P 2016. Rośliny święcone w ankiecie Józefa Rostafińskiego (1850-1928) z 1883 r. Etnobiologia Polska 6: 129-190

Kolberg O 1871. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie, część I. Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

Kolberg O 1874. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie, część III. Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

Kolberg O 1962. Dzieła wszystkie. Kujawy. T. 3. Wyd. 1. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Wrocław–Poznań

Kolberg O 1974. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Sanockie – Krośnieńskie, cz. I, Dzieła Wszystkie, t. 49 [z rękopisów opracowali B. Linette i T. Skulina]. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Poznań

Kujawska M, Łuczaj Ł, Sosnowska J, Klepacki P. 2016. Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych: słownik Adama Fischera. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław

Łuczaj Ł 2008. Dziko rosnące rośliny jadalne w ankiecie Józefa Rostafińskiego z roku 1883. Wiadomości Botaniczne 52(1/2): 39-50

Łuczaj Ł 2011. Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX w. do czasów współczesnych. Etnobiologia Polska 1: 57-125

Łuczaj Ł 2012. A relic of medieval folklore: Corpus Christi Octave herbal wreaths in Poland and their relationship with the local pharmacopoeia. Journal of Ethnopharmacology 142(1): 228-240

Makowiecki S 1936. Słownik botaniczny łacińsko-małoruski. Prace Komisji Językowej 24, Polska Akademia Umiejętności, Kraków

Matsuoka Y 2011. Evolution of polyploid Triticum wheats under cultivation: the role of domestication, natural hybridization and allopolyploid speciation in their diversification. Plant and Cell Physiology 52(5): 750-764

Ossendowski F 2010. Polesie. Zyska i S-ka, Poznań

Ostling M 2014. Witches' Herbs on Trial. Folklore 125(2): 179-201

Piekiełko-Zemanek A, Köhler P 1986. Józefa Rostafińskiego odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin i udział w niej Marii Twardowskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 31(2): 471-480

Podbielkowski Z, Sudnik-Wójcikowska B 2003. Słownik roślin użytkowych. Polski, łaciński, angielski, francuski, niemiecki, rosyjski. Wyd. VII, poprawione i uzupełnione. PWRiL, Warszawa

Riddle J 1999. Eve's herbs: a history of contraception and abortion in the West. Harvard University Press, Cambridge–London

Rokossowska Z 1889. O świecie roślinnym wyobrażenia, wierzenia i podania ludu ruskiego na Wołyniu we wsi Jurkowszczyźnie pow. zwiahelskim. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 13: 163-199

Rostafiński J 1883. Pochodzenie roślin uprawnych. Alph. De Candolle. Origine des plantes cultivées. Paris 1883. Bibliothéque scientifique internationale, vol. XLIII, str. VIII i 377. Ateneum 8, 29(1-2): 343–356

Rostafiński J 1893. Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademia Umiejętności, Kraków

Rostafiński J 1900. Średniowieczna historia naturalna. 1. Symbolam ad historiam naturalem medii aevii. 1. Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków

Rostafiński J 1916. O nazwach oraz użytkach ćwikły, buraków i barszczu. Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego AU 8(53): 261-304

Rulikowski E 1853. Opis powiatu wasylkowskiego pod względem historycznym, obyczajowym i statystycznym. W drukarni S. Orgelbranda, Warszawa

Rutkowski L 2011. Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa

Sulimierski F, Chlebowski B, Walewski W (red.) 1885. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 6. Nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa

Talko-Hryncewicz J 1895. Zarys lecznictwa ludowego na Rusi południowej. Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków

Udziela M 1905. Przyczynki do medycyny ludowej. Lud 11(3-4): 394-401

Ulanowska S 1884. Niektóre materiały etnograficzne we wsi Łukówcu (mazowieckim) zebrane. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 8: 247-323

Waga J, Waga A 1848. Flora polska: rejestra. Flora polonica: indices. Ukaziciel polskich nazwisk na rodzaje królestwa roślinnego, ułożony abecadłowo najprzód od łacińskich do polskich, a po wtóre od polskich do łacińskich, dla użytku botaników, ogrodników, rolników, farmaceutów i wszystkich miłośników roślin. W drukarni S. Strąbskiego, Warszawa

Wdowiak L 2013. Alkohol – panaceum medycyny ludowej dawnych ziem polskich w XIX stuleciu i na początku XX w. Część I. Ograżka, kolera, czerwonka, laksy, boleści w dołku, żółtaczka, kolki i suchoty. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 19(3): 337-343

Weryho W 1888. Z medycyny ludowej. Wisła 2(3): 604-607

Woch M 2012. Antropofity znalezione w trakcie badań archeobotanicznych średniowiecznego Krakowa. s. 185-209 w: A. Mueller-Bieniek (red.). Rośliny w życiu codziennym mieszkańców średniowiecznego Krakowa. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków

Pobrania

Opublikowane

2017-12-31

Jak cytować

Graniszewska, M., & Kapler, A. (2017). Odpowiedź Zygmunta Glogera (1845-1910) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego ogłoszoną w 1883 r., dotycząca pogranicza Mazowsza i Podlasia. Etnobiologia Polska (czasopismo archiwalne), (7), 15–32. Pobrano z https://journals.ur.edu.pl/ep/article/view/8120

Numer

Dział

Artykuły