Odpowiedź Zygmunta Glogera (1845-1910) na ankietę etnobotaniczną Józefa Rostafińskiego ogłoszoną w 1883 r., dotycząca pogranicza Mazowsza i Podlasia
Słowa kluczowe:
historical ethnobotany, Tykocin, Gloger, crop plant, wild edible plantsAbstrakt
The publication presents Zygmunt Gloger’s (1845–1910) manuscript (recently discovered in the Faculty of Biology, University of Warsaw) as an important piece of source material for Polish ethnobotany. It concerns the traditional use of plants in Poland on the border of Podlachia (a historical region in the eastern part of Poland) and Mazovia (a historical region in mid north-eastern Poland). In the manuscript. the author describes the vegetables, fruits and flowers cultivated in gardens. He also describes folk methods of dyeing yarn or Easter eggs. Gloger draws special attention to the herbs used in religious rites. The sequence of issues raised by Gloger corresponds exactly to the questions in Professor Rostafiński’s survey (published in 1883), which leads us to believe that this is Gloger’s response to Rostafiński’s survey which, for some reason, was not sent to the addressee. In his work Gloger used the regional plant names that we identified, and where possible we matched them with the Latin (botanical) names of the plants. This manuscript is a valuable historical source, which not only well-documents the use of plants cultivated in the second half of the 19 th century but also constitutes a documentation of the changes in farming and culinary habits resulting from historical events.
Downloads
Bibliografia
de Candolle A-P 1883. Origine des plantes cultivées. Librairie Germer Baillière et Cie. Paris
Czarnowski A 1999. Znawca rzeczy krajowych. Poznaj swój kraj 3/99 (443): 16-17
Czartoryska I 1808. Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów. Drukiem Wilhelma Bogumiła Korna, Wrocław
Darwin C 1859. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life. John Murray, London
Defilipps R 1998. Historical connections between the discovery of Brazil and the neotropical brazilwood, Caesalpinia echinata Lam. Archives of Natural History 25(1): 103-108
Drobnik J 2015. Manna polska od XVI do XIX w. pod względem botanicznym i leczniczym. Etnobiologia Polska 5: 67-87
Dyakowski B 1906. Atlas motyli krajowych: z 218 wizerunkami kolorowemi motyli, ich gąsienic i poczwarek na 18 tablicach, i 30 rycinami w tekście. Nakładem i drukiem Michała Arcta, Warszawa
Ferreira ES, Hulme A, McNab H, Quye A 2004. The natural constituents of historical textile dyes. Chemical Society Reviews 33(6): 329-336
Fitkowski Ł 2011. Bukiety zielne święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej w Sanockiem. Etnobiologia Polska 1: 7-19
Gloger Z 1877a. (O nabywaniu przez Glogera starożytnych narzędzi kamiennych). Kurier Warszawski 50: 4
Gloger Z 1877b. Ogrodnictwo warzywne. Przyczynek do dziejów ogrodnictwa naszego. Gospodyni Wiejska 23: 359-369
Gloger Z 1878. Wianki na Boże Ciało. Kłosy 677: 74
Gloger Z 1881a. Kilka słów o pieśniach ludowych i narodowych. Kłosy 836:10-11
Gloger Z 1881b. Kilka słów o pieśniach ludowych i narodowych. Kłosy 837: 27-29
Gloger Z 1882. Wniebowzięcie N. Maryi Panny. Kurier Warszawski 181: 4
Gloger Z. 1883. Nasiona warzywne z XVIII wieku. Gospodyni Miejska i Wiejska 19: 291-292
Gloger 1890. List otwarty. Słowo 115: 3
Gloger Z 1892. Pieśni ludu. Nakładem G. Gebethnera, Warszawa
Gloger Z 1903. Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Nakład F. Hösicka, Warszawa
Grębecka W 1983. Źródła teorii doboru w darwinizmie: miejsce i rola wiedzy rolniczej w teorii Darwina. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 28(1): 79-104
Gustawicz B 1882. Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody (część druga). Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 6: 201-317
Jankowski E 1888. Ogród przy dworze wiejskim. T. 2. [Ogród ozdobny]. Nakładem autora, Warszawa
Jankowski E 1923. Dzieje ogrodnictwa w Polsce: w zarysie. Nakładem Banku dla Handlu i Przemysłu, Warszawa
Kieniewicz S 1965. Warszawa w Powstaniu Styczniowym. Wiedza Powszechna, Warszawa Köhler P 1986. Józefa Rostafińskiego „Odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin”. Wszechświat 87(1): 13-16
Köhler P 1987. Nieznane materiały Józefa Rostafińskiego do badań nad historią roślin uprawnych w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 790. Prace Botaniczne 14: 141-154
Köhler P 1993a. Ankieta Józefa Rostafińskiego z 1883 roku dotycząca ludowego nazewnictwa roślin w Polsce. Analecta – Studia i Materiały z Dziejów Nauki 2(2): 89-119
Köhler P 1993b. Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego. Historia leków naturalnych, tom 4, Warszawa
Köhler P 2015a. Józef Rostafiński's ethnobotanical enquiry of 1883 concerning Polish vernacular names and uses of plants. Archives of Natural History 42(1): 140-152
Köhler P 2015b. The Romantic myth about the Antiquity of folk botanical knowledge and its fall: Józef Rostafiński’s case. Acta Baltica Historiae et Philosophiae Scientiarum 3(1): 99-108
Köhler P 2016. Rośliny święcone w ankiecie Józefa Rostafińskiego (1850-1928) z 1883 r. Etnobiologia Polska 6: 129-190
Kolberg O 1871. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie, część I. Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Kolberg O 1874. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Krakowskie, część III. Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Kolberg O 1962. Dzieła wszystkie. Kujawy. T. 3. Wyd. 1. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Wrocław–Poznań
Kolberg O 1974. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Sanockie – Krośnieńskie, cz. I, Dzieła Wszystkie, t. 49 [z rękopisów opracowali B. Linette i T. Skulina]. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Poznań
Kujawska M, Łuczaj Ł, Sosnowska J, Klepacki P. 2016. Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych: słownik Adama Fischera. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
Łuczaj Ł 2008. Dziko rosnące rośliny jadalne w ankiecie Józefa Rostafińskiego z roku 1883. Wiadomości Botaniczne 52(1/2): 39-50
Łuczaj Ł 2011. Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX w. do czasów współczesnych. Etnobiologia Polska 1: 57-125
Łuczaj Ł 2012. A relic of medieval folklore: Corpus Christi Octave herbal wreaths in Poland and their relationship with the local pharmacopoeia. Journal of Ethnopharmacology 142(1): 228-240
Makowiecki S 1936. Słownik botaniczny łacińsko-małoruski. Prace Komisji Językowej 24, Polska Akademia Umiejętności, Kraków
Matsuoka Y 2011. Evolution of polyploid Triticum wheats under cultivation: the role of domestication, natural hybridization and allopolyploid speciation in their diversification. Plant and Cell Physiology 52(5): 750-764
Ossendowski F 2010. Polesie. Zyska i S-ka, Poznań
Ostling M 2014. Witches' Herbs on Trial. Folklore 125(2): 179-201
Piekiełko-Zemanek A, Köhler P 1986. Józefa Rostafińskiego odezwa do nie botaników o zbieranie ludowych nazw roślin i udział w niej Marii Twardowskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 31(2): 471-480
Podbielkowski Z, Sudnik-Wójcikowska B 2003. Słownik roślin użytkowych. Polski, łaciński, angielski, francuski, niemiecki, rosyjski. Wyd. VII, poprawione i uzupełnione. PWRiL, Warszawa
Riddle J 1999. Eve's herbs: a history of contraception and abortion in the West. Harvard University Press, Cambridge–London
Rokossowska Z 1889. O świecie roślinnym wyobrażenia, wierzenia i podania ludu ruskiego na Wołyniu we wsi Jurkowszczyźnie pow. zwiahelskim. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 13: 163-199
Rostafiński J 1883. Pochodzenie roślin uprawnych. Alph. De Candolle. Origine des plantes cultivées. Paris 1883. Bibliothéque scientifique internationale, vol. XLIII, str. VIII i 377. Ateneum 8, 29(1-2): 343–356
Rostafiński J 1893. Zielnik czarodziejski to jest zbiór przesądów o roślinach. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademia Umiejętności, Kraków
Rostafiński J 1900. Średniowieczna historia naturalna. 1. Symbolam ad historiam naturalem medii aevii. 1. Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Rostafiński J 1916. O nazwach oraz użytkach ćwikły, buraków i barszczu. Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego AU 8(53): 261-304
Rulikowski E 1853. Opis powiatu wasylkowskiego pod względem historycznym, obyczajowym i statystycznym. W drukarni S. Orgelbranda, Warszawa
Rutkowski L 2011. Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
Sulimierski F, Chlebowski B, Walewski W (red.) 1885. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 6. Nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa
Talko-Hryncewicz J 1895. Zarys lecznictwa ludowego na Rusi południowej. Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków
Udziela M 1905. Przyczynki do medycyny ludowej. Lud 11(3-4): 394-401
Ulanowska S 1884. Niektóre materiały etnograficzne we wsi Łukówcu (mazowieckim) zebrane. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 8: 247-323
Waga J, Waga A 1848. Flora polska: rejestra. Flora polonica: indices. Ukaziciel polskich nazwisk na rodzaje królestwa roślinnego, ułożony abecadłowo najprzód od łacińskich do polskich, a po wtóre od polskich do łacińskich, dla użytku botaników, ogrodników, rolników, farmaceutów i wszystkich miłośników roślin. W drukarni S. Strąbskiego, Warszawa
Wdowiak L 2013. Alkohol – panaceum medycyny ludowej dawnych ziem polskich w XIX stuleciu i na początku XX w. Część I. Ograżka, kolera, czerwonka, laksy, boleści w dołku, żółtaczka, kolki i suchoty. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 19(3): 337-343
Weryho W 1888. Z medycyny ludowej. Wisła 2(3): 604-607
Woch M 2012. Antropofity znalezione w trakcie badań archeobotanicznych średniowiecznego Krakowa. s. 185-209 w: A. Mueller-Bieniek (red.). Rośliny w życiu codziennym mieszkańców średniowiecznego Krakowa. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Etnobiologia Polska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.