Blaski i cienie kuratorii literackiej Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w latach 1827–1944

Autor

  • Maciej Matwijów Uniwersytet Wrocławski

DOI:

https://doi.org/10.15584/galisim.2017.3.1

Słowa kluczowe:

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów, Lubomirscy, Henryk Lubomirski, Jerzy Lubomirski, Andrzej Lubomirski, Maurycy Dzieduszycki, Kazimierz Krasicki, mecenat, arystokracja

Abstrakt

Zgodnie z ustawami fundatora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Józefa Maksymiliana Ossolińskiego do zadań kuratorii literackiej (tj. naukowej) należało kierowanie i nadzór nad działalnością instytucji, przede wszystkim w zakresie spraw administracyjno-majątkowych i personalnych. Stanowisko kuratorów literackich w latach 1827–1944 pełnili ordynaci przeworscy z rodziny Lubomirskich (Henryk w latach 1827–1850, Jerzy w latach 1847–1851 i 1869–1872 oraz Andrzej w latach 1882–1944), ewentualnie prawni opiekunowie ordynacji przeworskiej (Kazimierz Krasicki w latach 1872–1882), z wyjątkiem lat 1851–1869, kiedy władze austriackie w Galicji z przyczyn politycznych powierzyły to stanowisko Maurycemu Dzieduszyckiemu. Główną zasługą kuratorii literackiej było utrzymanie wyznaczonego przez Ossolińskiego charakteru instytucji jako polskiej placówki narodowej w okresie realizowanego przez administrację austriacką w Galicji w latach 30. XIX w. antypolskiego kursu polityki. Kuratorzy literaccy położyli także duże zasługi na polu zapewnienia ZNiO dodatkowych źródeł finansowania (m.in. poprzez uzyskanie prawa do druku podręczników szkolnych w 1876 r.). W latach 1847–1913 kuratorzy literaccy i mianowani przez nich wicekuratorzy wzięli na siebie ciężar bezpośredniego zarządzania instytucją. Co prawda powodowało to konflikty kompetencyjne z kolejnymi dyrektorami Zakładu – Augustem Bielowskim i Wojciechem Kętrzyńskim, ale jednocześnie pozwoliło im na skupienie się na działalności naukowej i opracowaniu zbiorów bibliotecznych. Henryk Lubomirski i jego syn Jerzy przyczynili się także do pomnożenia zbiorów muzealnych Zakładu, ofiarowując na jego rzecz posiadaną przez siebie dużą kolekcję obrazów, grafiki i numizmatyki, która stała się podstawą do uruchomienia w 1869 r. Muzeum ich imienia w Zakładzie. Negatywnym aspektem kuratorii literackiej sprawowanej przez Andrzeja Lubomirskiego było traktowanie gmachu Zakładu jako swego rodzaju prywatnej siedziby z uszczerbkiem dla potrzeb bibliotecznych i muzealnych instytucji oraz podejmowanie niekiedy nazbyt arbitralnych i nieprzemyślanych decyzji w jej sprawach.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Babiak G.P., Sobie, ojczyźnie czy potomności... Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX w., Warszawa 2010.

Długajczyk B., Machnik L., Józef Maksymilian Ossoliński i Henryk Lubomirski oraz ich kolekcje [w:] Początki Muzeum Lubomirskich. Dary Józefa Maksymiliana Ossolińskiego i Henryka Lubomirskiego. Katalog wystawy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, październik–grudzień 2007, Wrocław 2008.

Długosz J., Henryk Lubomirski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybór, oprac. i biogramy E. Adamczak, Wrocław 1992.

Długosz J., Jerzy Henryk Lubomirski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybór, oprac. i biogramy E. Adamczak, Wrocław 1992.

Gałyga M., Do genezy wydawnictwa Monumenta Poloniae Historica, „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1975, t. 10.

Gałyga M., Geneza i następstwa tajnego memoriału Maurycego Dzieduszyckiego w sprawie Ossolineum, „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1975, t. 11.

Gałyga M., Memoriał Augusta Bielowskiego z 1850 r. w sprawie działalności Ossolineum, „Ze skarbca kultury” 1986, z. 42.

Gałyga M., Rezygnacja Jana Szlachtowskiego z pracy w Ossolineum w 1850 r., „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1975, t. 10.

Gałyga M., Sprawa wcielenia księgozbioru przeworskiego Lubomirskich do Ossolineum w latach 1823–1876, „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1972, t. 7.

Gałyga M., Z działalności Augusta Bielowskiego w Ossolineum [w:] Z dziejów Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Studia i materiały, red. J. Albin, Wrocław 1978.

Jedlicki J., Błędne koło 1832–1864, Warszawa 2008.

Kawalec A., Ksiądz Franciszek Siarczyński. Życie i działalność, Wrocław 2007.

Kętrzyński W., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Lwów 1894.

Korespondencja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, zebrała i oprac. W. Jabłońska, Wrocław 1975.

Korzon K., Dyrektura Ossolineum w latach 1851–1918, „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1973, t. 8.

Korzon K., Ludwik Bernacki. Bibliolog i edytor, Wrocław 1974.

Korzon K., Memoriał Wojciecha Kętrzyńskiego „Zza kulis Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” [w:] Z dziejów Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Studia i materiały, red. J. Albin, Wrocław 1978.

Korzon K., Polemika o zadaniach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (echa pierwszego dwudziestolecia), „Ze skarbca kultury” 1967, z. 19.

Korzon K., Sprawy Ossolineum z lat 1834–1839 w działalności Aleksandra Fredry, Gwalberta Pawlikowskiego i innych [w:] Z dziejów Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Studia i materiały, red. J. Albin, Wrocław 1978.

Korzon K., Wojciech Kętrzyński 1838–1918. Zarys biograficzny, Wrocław 1993.

Lewandowska-Jaraczewska I., Zakład Narodowy im. Ossolińskich za dyrektury Adama Kłodzińskiego 1839–1849, Wrocław 1980.

Łapiński H., Konstanty Słotwiński jako dyrektor Ossolineum, „Roczniki Biblioteczne” 1967.

Łapiński H., U początków działalności wydawniczej Ossolineum 1817–1834, Wrocław 1973.

Łempicki S., Wspomnienia ossolińskie, Wrocław 1948.

Matwijów M., Andrzej Lubomirski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybór, oprac. i biogramy E. Adamczak, Wrocław 1992.

Matwijów M., Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945–1948, Wrocław 1996.

Matwijów M., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939–1946, Wrocław 2003.

Tyrowicz M., Dzieduszycki Maurycy Ignacy Aleksander (1813–1877) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 6, Kraków 1948.

Tyrowicz M., Lubomirski Henryk (1777–1850) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973.

Tyrowicz M., Lubomirski Jerzy Henryk (1817–1872) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław 1973, s. 25–26.

Wisłocki W.T., Jerzy Lubomirski 1817–1872, Lwów 1928.

Wojtal J., Wydawnictwo książek szkolnych w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich 1878–1918, Wrocław 1976.

Wojtkowski A., Edward Raczyński i jego dzieło, Poznań 1929.

Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich ustawy, przywileje i rzeczy dziejów jego dotyczące, zebrał i wydał W. Bruchnalski, Lwów 1928.

Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, oprac. A. Knot, Kraków 1961.

Żabski T., Ossolineum w listach Adama Junoszy Rościszewskiego do Vaclava Hanki (1829–1844), „Ze skarbca kultury” 1967, z. 19.

Pobrania

Opublikowane

2017-12-15

Jak cytować

Matwijów, M. (2017). Blaski i cienie kuratorii literackiej Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w latach 1827–1944. Galicja. Studia I materiały, (3), 10–42. https://doi.org/10.15584/galisim.2017.3.1

Numer

Dział

ARTYKUŁY i ROZPRAWY