„Pamięć” i „historia” instytucji. Ossolineum w międzypokoleniowej refleksji Polaków (do 1939 r.)
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2017.3.11Słowa kluczowe:
pamięć, historia Galicji, Lwów, Zakład Narodowy im. OssolińskichAbstrakt
Autorka, przyjmując w artykule za punkt wyjścia rozróżnienie na „historię” i „pamięć”, odnosi je do instytucji, która w sensie topograficznym i kulturowym uważana była za ważną w życiu Polaków (głównie inteligencji) w epoce nowoczesności – lwowskiego Ossolineum. Nie przedstawia dziejów Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, ale interesuje ją odpowiedź na pytanie o proces kreowania w świadomości indywidualnej i społecznej wyjątkowego statusu lwowskiej książnicy i proponowany społeczeństwu przekaz o znaczeniu tego miejsca i związanych z nim wartości. Jest to próba analizy pamięci o instytucji w pryzmacie wiedzy naukowej na jej temat. Pisząca zwraca uwagę, że ZNiO najwięcej zawdzięczał swym pracownikom, którzy podejmowali zadanie przedstawiania jego osiągnięć w dłuższym bądź krótszym horyzoncie czasowym. Wskazując na różne nurty badań związanych z dziejami Zakładu i możliwości dalszych poszukiwań badawczych, autorka skupia uwagę na procesie kształtowania społecznej pamięci o ossolińskiej książnicy, wyodrębniając takie wątki jak: idea założycielska, rozwój instytucji i rola jej dyrektorów, stypendyści lwowskiej fundacji, z których dwóch, to znaczy Stanisław Łempicki i Stanisław Wasylewski, odegrało – dzięki wysokiej kulturze umysłowej i zdolnościom literackim – kluczową rolę w utrwalaniu pamięci o Ossolineum.
Downloads
Bibliografia
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 16403 (Korespondencja M. Gębarowicza, List K. Tyszkowskiego do M. Gębarowicza. Sianożęta 12 sierpnia 1922).
Lwowska Naukowa Biblioteka im. Wasyla Stefanyka, Akta dyrekcji ZNiO za rok 1939, zesp. 54, op. 5, spr. 57, (Radio-odczyt W.T. Wisłockiego).
Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, fond 254, op. 1, Spuścizna Ludwika Finkla, spr. 56.
Albin J., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1946–1953, Wrocław 1990.
Armon K., Adam Robert Fischer (1889–1943) [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. II, red. E. Fryś Pietraszkowa, A. Spiss, Wrocław–Kraków 2007, s. 77–83.
Arnold J.H., Historia, przekł. J. Jaworska, Warszawa 2001.
Barycz H., Szczęsny Morawski [w:] Wśród gawędziarzy, pamiętnikarzy i uczonych galicyjskich, t. I, Kraków 1963, s. 328–345.
Brodacka-Adamowicz E., Stanisław Łempicki (1886–1947) – człowiek i uczony, Toruń 2003.
Bruchnalski W., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. 8 maja 1817 – 8 maja 1917 r. Przypomnienie jubileuszu stuletniego, Lwów 1918.
Brykman S., Fischer Adam Robert (7 VI 1889 Przemyśl – 22 XII 1943 Lwów) [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972, s. 224–225.
Chrostek M., Złote lata polonistyki lwowskiej (1919–1939), Rzeszów 2016.
Długosz J., Henryk Lubomirski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybrał, opracował, biogramami opatrzył E. Adamczyk, Wrocław 1992, s. 72–76.
Domańska E., Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań 2006.
Domańska E., Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Poznań 1999.
Domańska E., Wiedza o przeszłości – perspektywy na przyszłość, „Kwartalnik Historyczny” 2013, nr 2, s. 221–274.
Dunin J., Losy książki polskiej w Wilnie XIX–XX wieku a jej sytuacja na terenie Galicji. Próba ujęcia konfrontatywnego [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. V, red. J. Jarowiecki, Kraków 2001, s. 35–41.
Dziki S., Galicyjscy Medyceusze – ich służba dla polskiej książki, dziennikarstwa i nie tylko… [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. VII, cz. 1, red. J. Jarowiecki, Kraków 2003, s. 234–249.
Dzikowska E., Genius loci. Ossolineum jako miejsce polskiej pamięci narodowej w kontekście środkowoeuropejskim [w:] Skarby historii Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich gościem Wiednia. Katalog wystawy, Wrocław 2009, s. 29.
Fischer A., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Zarys dziejów, Lwów 1927.
Gajek J., Fischer Adam Robert (1889–1943) [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 18–19.
Gajek J., Ś.p. Profesor Adam Fischer, „Lud” 1946, t. XXXVI, s. 6–13.
Gałyga M., Jan Kanty Szlachtowski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybrał, opracował, biogramami opatrzył E. Adamczyk, Wrocław 1992, s. 60–63.
Gałyga M., Z działalności Augusta Bielowskiego w Ossolineum 1851–1864 [w:] Z dziejów Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Studia i materiały, red. J. Albin, Wrocław 1978, s. 63–121.
Górny M., Historiografia w pamięci i pamięć w historiografii [w:] Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. 4: Refleksje metodologiczne, red. R. Traba, H.H. Hahn, współpraca M. Górny, K. Kończal, Warszawa 2013, s. 187–200.
Gubrynowicz B., Józef Maksymilian Ossoliński. Człowiek i pisarz, Lwów 1928.
Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. E. Domańska, R. Stobiecki, T. Wiślicz, Kraków 2014.
Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie (do 1939 roku), red. J. Maternicki, J. Pisulińska, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016.
Historyk wobec źródeł. Historiografia klasyczna i nowe propozycje metodologiczne, red. J. Kolbuszewska, R. Stobiecki, Łódź 2010.
Hüttl-Hubert E., „Je me suis fixeé en cette capitale, pour y servir ma patrie…”. Wiedeńskie lata hrabiego Józefa Maksymiliana z Tenczyna Ossolińskiego [w:] Skarby historii Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich gościem Wiednia. Katalog wystawy, Wrocław 2009, s. 37–55.
Jabłońska W., Józef Maksymilian Ossoliński. Szkic biograficzny, Wrocław 1967.
Jankowerny W., Okopień J., Zawsze pod kopułą. 150 lat Ossolineum, Warszawa 1970.
Julkowska V., Historia dla wyobraźni. Recepcja i interpretacja pisarstwa historycznego Karola Szajnochy, Poznań 2010.
Kapuścik J., Mecenas i uczony J. M. Ossoliński i jego działalność historycznoliteracka, Kraków 1979.
Kawalec A., Aleksander Hirschberg (1847–1907) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 149–166.
Kawalec A., Franciszek Siarczyński (1758–1829) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, [t. I], red. J. Maternicki przy współpracy L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2007, s. 13–34.
Kawalec A., Ksiądz Franciszek Siarczyński. Życie i działalność, Wrocław 2007.
Kawalec A., Międzyzaborowe kontakty historyków (1795–1831) [w:] Człowiek – społeczeństwo – źródło. Studia dedykowane Profesor Jadwidze Hoff, red. S. Kozak, D. Opaliński, J. Polaczek, S. Wieczorek, W. Zawitkowska, Rzeszów 2014, s. 232–249.
Kawalec A., Międzyzaborowe kontakty historyków (1831–1863) [w:] Życie codzienne, gospodarka, kultura i społeczeństwo polskie w latach 1772–1918. Rozprawy z dziejów ziem polskich w okresie zaborów, red. W. Łazuga, D. Szymczak, Poznań 2015, s. 225–250.
Kawalec A., Upadek Polski a mecenasi kultury. Józef Maksymilian Ossoliński, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego”, Historia I, red. J. Kwak, Rzeszów 2003, s. 63–66.
Knot A., Dzieje Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Stan badań i postulaty, „Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich” 1970, t. 6, s. 61–72.
Kocyba-Kamińska W., Oficyna ossolińska w latach 1920–1939, Wrocław 1973.
Korzon K., Ludwik Bernacki. Bibliolog i edytor, Wrocław 1974.
Korzon K., Wojciech Kętrzyński 1838–1918. Zarys biograficzny, Wrocław 1993.
Kosiński J. A., Biblioteka fundacyjna Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, Wrocław 1971.
Kosiński J. A., Turalska M., Ofiarodawcy Biblioteki Ossolineum 1817–1848, Wrocław 1968.
Kula M., Krótki raport o użytkowaniu historii, Warszawa 2004.
Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002.
Łapiński H., U początków działalności wydawniczej Ossolineum 1817–1834, Wrocław 1973.
Le Goff J., Historia i pamięć, przekład A. Gronowska, J. Stryjczyk, wstęp P. Rodak, Warszawa 2007.
Leder A., Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej, Warszawa 2014.
Łempicki S., Wspomnienia ossolińskie, Wrocław 2006.
Lepszy K., Kazimierz Tyszkowski, „Kwartalnik Historyczny” 1946, z. 3–4, s. 611–619.
Lewandowska-Jaraczewska I., Zakład Narodowy im. Ossolińskich za dyrektury Adama Kłodzińskiego 1839–1849, Wrocław 1980.
Malczewska-Pawelec D., Karol Szajnocha (1818–1868) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, [t. I], red. J. Maternicki przy współpracy L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2007, s. 101–120.
Maresz B., Lwowskie Ossolineum – Biblioteka Sejmu Śląskiego. Z dziejów kresowej współpracy [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. IX, cz. 1, red. H. Kosętka, B. Góra, E. Wójcik, Kraków 2009, s. 298–305.
Matwijów M., Andrzej Lubomirski [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybrał, opracował, biogramami opatrzył E. Adamczyk, Wrocław 1992, s. 145–148.
Matwijów M., Lwowskie Ossolineum w listach Mieczysława Gębarowicza z lat 1943–1946, „Czasopismo ZNiO” 1992, z. 1, s. 157–193.
Matwijów M., Mieczysław Gębarowicz (1893–1984). Ostatni dyrektor lwowskiego Ossolineum, „Czasopismo ZNiO” 1993, z. 2, s. 9–22.
Matwijów M., Mieczysław Gębarowicz (1893–1984). Uczony i opiekun narodowych dóbr kultury, Warszawa 2013.
Matwijów M., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939–1946, Wrocław 2003.
Matwijów M., Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945–1948, Wrocław 1996.
Mikulski T., Narodziny biblioteki [w:] Zakład imienia Ossolińskich 1827–1956. W dziesięciolecie działalności we Wrocławiu, red. W. Floryan, Wrocław 1956, s. 7–22.
Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Nora P., Czas pamięci, „Res Publica Nowa” 2001, nr 7, s. 37–43.
Nora P., General Introduction: Between Memory and History [w:] Realms of Memory. Rethinking the Past. The Construction of the French Past, vol. 1–3, ed. L.D. Krtizman, New York 1996–1998.
Nora P., Les Lieux de memoire: t. I–VII, Paris 1984–1992 (wyd. 2 – 1997).
Orzeł M., Losy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich odbiciem historii Polaków od XIX do XXI wieku [w:] Skarby historii Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich gościem Wiednia. Katalog wystawy, Wrocław 2009, s. 61–69.
Pajączkowski F., Zakład Narodowy im. Ossolińskich w ostatnim dwudziestoleciu (1928–1948), „Rocznik ZNiO” 1948, t. 3, red. M. Jakóbiec, [Wrocław] 1948, s. 587–647.
Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenie Polski i jej sąsiadów, red. S.M. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Łódź 2008.
Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów, red. A. Szpociński, Warszawa 2009.
Pękalska M., Wrocławskie kontynuacje krakowskich i lwowskich tradycji księgarskowydawniczych. Ludzie i instytucje [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. IX, cz. 1, red. H. Kosętka, B Góra, E. Wójcik, Kraków 2009, s. 214–227.
Pękalska M., Wydawnictwo Zakładu im. Ossolińskich w latach 1945–1953, Kraków i Wrocław [w:] Kraków – Lwów, t. XI: Książki XIX–XX wieku, red. W.M. Kolasa, I. Pietrzkiewicz, M. Rogoża, Kraków 2011, s. 49–64.
Piasek W., Historia jako wiedza lokalna. „Antropologiczne przesunięcie” w badaniach nad historiografią PRL, Toruń 2011.
Pisulińska J., Lwowskie środowisko historyczne w okresie międzywojennym (1918–1939), Rzeszów 2012.
Polasik K., Antropologiczny rekonesans historyka. Szkice o antropologii historycznej, Bydgoszcz 2007.
Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. IV: Refleksje metodologiczne, red. R. Traba, H.H. Hahn, współpraca M. Górny, K. Kończal, Warszawa 2013.
Pomian K., Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006.
Psyche i Klio. Historia w oczach psychohistoryków, wybór, przekład i wstęp T. Pawelec, Lublin 2002.
Pugacewicz I.H., Biblioteki o zachwianej tożsamości historycznej a „proces patrymonializacji” piśmiennictwa narodowego. Karta z dziejów rewolucyjnej historii francuskich książnic [w:] Biblioteki. Tożsamość. Kultura, red. I.H. Pugacewicz, E.B. Zybert, Warszawa 2013, s. 171–188.
Schuster K., Gwalbert Pawlikowski w kręgu ludzi i spraw związanych z Ossolineum, „Roczniki Biblioteczne” 1967, z. 3–4, s. 313–363.
Sierżęga P., Adam Robert Fischer (1889–1943). Szkic do portretu [w:] Znani i nieznani międzywojennego Lwowa, red. M. Przeniosło, L. Michalska-Bracha, Kielce 2015, s. 35–48.
Sierżęga P., Eugeniusz Barwiński (1874–1947) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 247–264.
Sierżęga P., Kazimierz Tyszkowski (1894–1940) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 579–595.
Sierżęga P., Kazimierz Tyszkowski (1894–1940). Z dziejów nauki polskiej w międzywojennym Lwowie, Rzeszów 2011.
Simonides D., Z historii polskiej folklorystyki. Miejsce Adama Fischera, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego” 1997, Folklorystyka 3, s. 25–44.
Solarska M., Historia zrewoltowana. Pisarstwo historyczne Michela Foucaulta jako diagnoza teraźniejszości i projekt przyszłości, Poznań 2006.
Sowa J., Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków 2011.
Stobiecki R., Pamięć zbiorowa/społeczna i towarzyszące jej konteksty [w:] Historia – mentalność – tożsamość. Pamięć społeczna Ukraińców i Polaków w okresie kształtowania się świadomości narodowej (wiek XIX i pierwsza połowa XX), Lwów 2011, s. 44–53.
Szulakiewicz W., Stanisław Łempicki (1886–1947). Twórca lwowskiej szkoły historii wychowania, Toruń 2012.
Тарнавський P., Етнологiчний інститут Львівського університету (1924–1939) як основа формування наукової школи Адама Фішера [w:] Iсторія та історики у Львівському університеті: традиції та сучасність (до 75-ліття створення історичного факультету), за редакцією Л. Зшкільняка та П. Серженги (pod red. L. Zaszkilniaka, P. Sierżęgi), Львів 2015, s. 167–173.
Tilburg M., Historia kobiet czy historia gender? Poststrukturalistyczne inspiracje w badaniach nad dziejami płci, „Historyka” 2000, t. 30, s. 27–37.
Toczek A., Historycy dla bibliotek, biblioteki dla historyków. Kulturotwórcze sprzężenie zwrotne w świetle paradygmatu lwowskiego środowiska historycznego (1860–1918) [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. X, red. H. Kosętka, G. Wrona, G. Nieć, Kraków 2011, s. 351–363.
Toczek A., Historycy lwowscy w okresie autonomii galicyjskiej jako edytorzy źródeł [w:] Kraków – Lwów. Książki XIX–XX wieku, t. XI, red. W. M. Kolasa, I. Pietrzkiewicz, M. Rogoża, Kraków 2014, s. 129–142.
Toczek A.,, Wojciech Kętrzyński (1838–1918) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 139–156.
Toczek A., Książka i biblioteka w badaniach i pracy zawodowej historyków lwowskich (1860–1918) [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. V, red. J. Jarowiecki, Kraków 2001, s. 113–126.
Toczek A., Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860–1918), Kraków 2013.
Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa 1996.
Topolski J., Wprowadzenie do historii, Poznań 1998.
Topolski J., Wrzosek W., Między modernizmem a postmodernizmem. Historiografia wobec zmian w filozofii historii, Poznań 1994.
Trzynadlowski J., Konstanty Słotwiński [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybrał, opracował, biogramami opatrzył E. Adamczyk, Wrocław 1992, s. 45–47.
Trzynadlowski J., Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Zarys dziejów 1817–1967, Wrocław 1967.
Tyrowicz M., Edward Bonifacy Pawłowicz (1825–1909) w świetle swych wspomnień i ossolinianów, „Ze skarbca kultury” [Wrocław] 1980, z. 33, s. 229–244.
Tyrowicz M., Wspomnienia o życiu kulturalnym i obyczajowym Lwowa 1918–1939, Wrocław 1991.
Tyszkowski K., Gębarowicz M., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich [w:] Publiczne biblioteki lwowskie. Zarys dziejów, red. L. Bernacki, Lwów 1926, s. 11–21.
Wasylewski S., Pod kopułą lwowskiego Ossolineum. Pamiętnik stypendysty i asystenta Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1905–1910, Wrocław 1958.
Werner W., Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012.
Wierczyński S., Władysław Tadeusz Wisłocki, „Pamiętnik Literacki” 1946, z. 3–4, s. 425–430.
Wierzbicki A., Antoni Małecki (1821–1913) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 41–58.
Wierzbicki A., August Bielowski (1806–1876) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, [t. I], red. J. Maternicki przy współpracy L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2007, s. 49–62.
Wilgusz W., Biblioteka Pawlikowskich w Ossolineum we Lwowie [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. X, red. H. Kosętka, G. Wrona, G. Nieć, Kraków 2011, s. 401–404.
Wilk D., Biblioteki polskie we Lwowie w dobie autonomii galicyjskiej (komunikat) [w:] Kraków – Lwów. Książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, [t. 1], red. J. Jarowiecki, Kraków 1996, s. 67–68.
Witek P., Andrzej Wajda jako historyk. Metodologiczne studium z historii wizualnej, Lublin 2016.
Wojtal J., Kazimierz Krasicki [w:] Portrety ossolińskie. Antologia wspomnień, wybrał, opracował, biogramami opatrzył E. Adamczyk, Wrocław 1992, s. 114–119.
Wojtal J., Wydawnictwo książek szkolnych w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich 1878–1918, Wrocław 1976.
Woźniak M., Przeszłość jako przedmiot konstrukcji. O roli wyobraźni historycznej w badaniach historycznych, Lublin 2010.
Wrzosek W., Historia – kultura – metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1995.
Zamorski K., Dziwna rzeczywistość. Wprowadzenie do ontologii historii, Kraków 2008.
Zaręba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Warszawa 2012.
Zdrada J., Miejsce i rola Ossolineum w życiu politycznym i kulturalnym pod zaborami [w:] Skarby historii Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich gościem Wiednia. Katalog wystawy, Wrocław 2009, s. 7–28.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Galicja. Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
