„[...] gdy stary Wawel otoczą wody kanału”. Niezrealizowana droga wodna łącząca Dunaj, Wisłę i Dniestr
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2022.8.23Słowa kluczowe:
Galicja, Kraków, komunikacja wodna, Izba Handlowo-Przemysłowa, politycy żydowscyAbstrakt
Budowę kanału łączącego Dunaj i Wisłę zadecydowano w ustawie kanałowej w roku 1901. Początkowo kanał jedynie planowano, o czym dyskutowano w prasie. Dopiero w roku 1911 rzeczywiście rozpoczęto budowę, co przedstawiano w mediach jako zwycięstwo polityczne Koła Polskiego. Do końca Wielkiej Wojny zrealizowano jedynie ułamek pierwotnego planu. Najbardziej zyskał Kraków, który skanalizowano i zabezpieczono przed powodziami. Autorka przedstawia kolejne fazy projektu i naświetla kontekst wydarzeń z perspektywy elit krakowskich, szczególnie polityków żydowskich działających w Izbie Handlowo-Przemysłowej.
Downloads
Bibliografia
Czerwiński Jan, Informacja. Sztuczne drogi wodne w obrębie Dyrekcji Dróg Wodnych w Krakowie, RZGW w Krakowie, Kraków 1932, Archiwum techniczne 506/98.
Szkic projektowanego przekopu Wisły i portów dla Krakowa i Podgórza. ANKr 29-663-399.
Powódź w roku 1903, zalana ul. Wolska, NAC 1-G-4587-12.
[Mendelsburg Albert / Benis Artur], Memoryał w sprawie żeglugi parowej na Wiśle i budowy przystani zimowej w Nadbrzeziu do Wysokiego Koła Polskiego w Wiedniu, Kraków [1898].
Album inżynierów i techników w Polsce, t. 1, cz. III: Życiorysy [Lwów 1932].
Baltazarek Franz, Zentralistische und Föderalistische Aspekte der Wirtschaftspolitik am Beispiel Galiziens [w:] Ausgebeutet oder alimentiert? Regionale Wirtschaftspolitik und nationale Minderheiten in Ostmitteleuropa (1867–1939), wyd. Uwe Müller, Berlin 2006, s. 59–90.
Binder Harald, Die Wasserstraßenvorlage und die wirtschaftlich-politische Lage Österreichs im Jahre 1901, ÖZG 1992, 1, s. 43–62.
Binder Harald, Galizien in Wien. Parteien, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Wien 2005.
Bund Józef, Rozwój kolejnictwa małopolskiego w okresie 80-lecia (1850–1930) działalności krakowskiej Izby Przemysłowo-handlowej oraz przebieg starań o wykonanie ustawy Koerberowskiej o budowie dróg wodnych [Kraków 1930].
Buszko Józef, Aktivitäten polnischer Abgeordneten in der Legislatative der k.u.k Monarchie (1905–1914), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1996, „Prace historyczne” 121, s. 251–273.
Chrząszczewski Stanislau R., Der Oder – Weichsel – Dniestr – Kanal, Berlin 1901.
Chwalba Andrzej, Czy Galicji sukces był pisany? [w:] Kraków i Galicja wobec przemian cywilizacyjnych (1866–1914). Studia i szkice, wyd. Krzysztof Fiołek i Marian Stala, Kraków 2011, s. 25–29.
Der Volkswirt. Eine Kundgebung für den Donau – Oder – Weichsel Kanal, „Neues Wiener Tagblatt (Tages-Ausgabe)“, 11.03.1908, s. 42 n.
Hausner Artur, Odrodzenie Galicji a drogi wodne, Kraków 1911.
Hillinger Heinrich, Die österreichischen Wasserstrassen. Mitteilungen, Münster 1902.
Ingarden Roman, Rozwój budownictwa wodnego w Galicyi w ostatniem dziesięcioleciu, cz. 2, „Czasopismo Techniczne” 1910, 22, s. 327–332.
Ingarden Roman, Rozwój budownictwa wodnego w Galicyi w ostatniem dziesięcioleciu (odczyt wygłoszony w streszczeniu na uroczystem posiedzeniu V-go Zjazdu Techników Polskich), Lwów 1910.
Ingarden Roman, Trasa kanału żeglugi Wisła – Dniestr na przestrzeni „Kraków – Kalników”, Lwów 1911.
Janáč Jiří, European Coasts of Bohemia. Negotiating the Danube-Oder-Elbe Canal in a Troubled Twentieth Century, Amsterdam 2012.
Kaps Klemens, Ungleiche Entwicklung in Zentraleuropa Galizien zwischen überregionaler Verflechtung und imperialer Politik (1772–1914), Wien 2015.
Kargol Tomasz, Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie w latach 1850–1939, Kraków 2003.
Kargol Tomasz, Skład osobowy, struktura społeczno-zawodowa oraz działalność żydowskich członków krakowskiej Izby Przemysłowo-Handlowej w latach 1850–1939 [w:] Budowali nowoczesny Kraków. Żydzi w samorządzie miejskim, gospodarczym i finansowym miasta (1866–1939), Wyd. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2015, 148–197.
Kiełbicka Aniela, Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie 1850–1950, Kraków 2003.
Klimas Małogrzata, Lesiak-Przybył Bożena, Sokół Anna, Wielki Kraków. Rozszerzenie granic miasta w latach 1910–1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, Kraków 2010.
Konopka Alfred L., Droga wodna Bałtyk – Morze Czarne przez Wisłę – San – Dniestr – Prut – Dunaj, Warszawa 1938.
Kozińska-Witt Hanna, Die galizische Selbstverwaltung und der unternehmerische Geist. Das Problem der öffentlichen Wirtschaftsförderung in einem rückständigen Kronland. Ein Versuch [w:] Unternehmer im Russischen Reich. Sozialprofil, Symbolwelten, Integrationsstrategien im 19. Und frühen 20. Jahrhundert, Wyd. Jörg Gebhard, Rainer Lindne, Bianka Pietrow-Ennker, Göttingen 2006, s. 371–404.
Marung Steffi, Middel Matthias, Müller Uwe, Territorialisierung in Ostmitteleuropa bis zum Ersten Weltkrieg [w:] Handbuch einer transnationalen Geschichte Ostmitteleuropas, Bd. 1: Von der Mitte des 10. Jahrhunderts bis zum Ersten Weltkrieg, wyd. Frank Hadler i Matthias Middel, Göttingen 2017, s. 37–130.
Matakiewicz Maksymilian, Budownictwo wodne, cz. 1, Lwów 1911 (manuskrypt).
Matakiewicz Maksymilian, Drogi wodne w Polsce, Lwów 1917.
Matula Jan, Äusserung des Wasserdepartments der k.k. Statthalterei, betreffend das von der k.k. Bezirkshauptmannschaft in Tarnobrzeg vorgelegte generelle Projekt für den Bau eines Verkehrs- und Winterhafens an der Weichsel nächst dem Eisenbahn-Umschlagsplatze in Nabrzezie / Opinia budownictwa wodnego c.k. Namiestnictwa, dotycząca ogólnego projektu budowy portu dla ruchu przewozowego i przezimowania statków na Wiśle w pobliżu ładowni kolejowej w Nabrzeziu – przedłożonego przez c.k. Starostwo w Tarnobrzegu, Lwów 1901.Do liczby Namiestnictwa 68.926 z r. 1899.
Matula Jan, Zadania ekonomiczne na polu krajowego gospodarstwa wodnego i komunikacyjnego, cz. 1: Drogi wodne, Lwów 1907, s. 1–38 [przedruk z „Czasopisma Technicznego” 1906, nr 18–24].
Memoryał Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie o noweli ustawy o budowie dróg wodnych w Austryi z 11 czerwca 1901 Dz.p.p. Nr 66, wniesionej przez c.k. Rząd z końcem grudnia 1911 w Izbie Posłów pod tytułem: Entwurf eines Gesetzes [...], „Czasopismo Techniczne” 10, 10.10.1912, s. 1–14.
Nadolski Otto, Kanał żeglugi Dunaj – Odra – Wisła – Dniestr, „Przegląd Techniczny”1913, 69, s. 285–288.
Niedzielski T[adeusz], Budowa kanału galicyjskiego, „Tygodnik Illustrowany” 1914, 24, s. 469–471.
Pakies Józef, Wpływ gminy na sprawę mieszkań, Kraków 1905.
Piskaček Ottokar, Die Donau als Rückgrat eines mitte europäischen Wasserstrassennetzes, Wien–Leipzig 1917.
Program i warunki konkursu na plan regulacyi Wielkiego Krakowa, „Architekt” 1910, 6–8, s. 88–90
Przeorski Tadeusz, Kraków współczesny [w:] Kraków. Rozszerzenie granic 1909–1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931, s. 583–663.
Przeorski Tadeusz, Rozszerzenie granic stoł. król. Miasta Krakowa w latach 1900–1915 [w:] Kraków. Rozszerzenie granic 1909–1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931, s. 201–584.
Purchla Jacek, Jak powstał nowoczesny Kraków, Kraków 1979.
Purchla Jacek, Miasto a rzeka [w:] tegoż, Kraków prowincja czy metropolia, Kraków 1996, 11, s. 117–122.
Purchla Jacek, Problemy rozwoju przestrzennego Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie au-
tonomii galicyjskiej, wyd. Zbigniew Beiersdorf i Andrzej Laskowski, Jasło 2001, s. 43–55.
Puttkammer Joachim von, Ostmitteleuropa im 19. und 20. Jahrhundert, München 2010.
Rolle Karol, Wstęp [w:] Kraków. Rozszerzenie granic 1909–1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Rosłoński Romuald, Droga wodna Odra – Wisła – Dniestr, Kraków 1911.
Rożański Adam, Żegluga śródziemna i drogi wodne, Lwów 1920.
Rybczyński Mieczysław, Regulacya rzek, Lwów 1916.
Sax Emil, Nicht galizische, nicht innerösterreichische: europäische Kanäle! Eine Flugschrift zur Kanalfrage, Wien 1911.
Sieger Robert, Das Ende der österreichischen Kanalprojekte, „Geographische Zeitschrift“ 1910, 12, s. 701–703.
Sikorski Rudolf, Rozszerzenie granic stoł. król. Miasta Krakowa w latach 1909–1914, cz. II [w:] Kraków. Rozszerzenie granic 1909–1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Sikorski Tadeusz, Projekt przekopu Wisły pod Krakowem, Kraków 1904.
Sikorski Tadeusz, Przedłożenie o drogach wodnych, Kraków 1901.
Sikorski Tadeusz, Sprawozdanie o alternatywnym projekcie przekopu Wisły pod Krakowem, Kraków 1906.
Sikorski Tadeusz, Sprawozdanie o projekcie przekopu Wisły pod Krakowem, Kraków 1904.
Smrček Antonín, Der Pardubitz-Prerau-Krakauer-Kanal und seinen Zusammenhang mit dem Donau-Oder-Kanal, Berlin 1904.
Smrček Antonin, Der Stand der wichtigeren Kanalprojekte Donau-Elbe, Donau-Oder und Donau-Weichsel, Groß-Lichterfelde 1909.
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie za rok 1901, Kraków 1902 (Sprawozdanie 1901).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie za rok 1902, Kraków 1904 (Sprawozdanie 1902).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 11 za rok 1904, Kraków 1905 (Sprawozdanie 1904).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 12 za rok 1905, Kraków 1906 (Sprawozdanie 1905).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 13 za rok 1906, Kraków 1907 (Sprawozdanie 1906).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 14 za rok 1907, Kraków 1908 (Sprawozdanie 1907).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 15 za rok 1908, Kraków 1910 (Sprawozdanie 1908).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 16 za rok 1909, Kraków 1911 (Sprawozdanie 1909).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 17 za rok 1910, Kraków 1913 (Sprawozdanie 1910).
Sprawozdanie z czynności i z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie. Rocznik 18 za rok 1912, Kraków 1913 (Sprawozdanie 1912).
Sprawozdanie z publicznego posiedzenia Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie z dnia 27. Marca 1900 [Kraków 1900].
Sprawozdanie z publicznych posiedzeń Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie za rok 1899, Kraków 1900 (Sprawozdanie 1899).
Turnock David, Economy of East-Central Europe 1815–1989. Stages of Transformation in a Peripheral Region, London 2006.
Willfort M., Die Wasserstrassen in Österreich, „Der Bautechniker“ 1911, 12, s. 257 n.
Wojtkiewicz Michał, Śródlądowe drogi wodne na tle ewolucji transportu, Warszawa 1934.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Galicja. Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
