Rola prowincjonalnej inteligencji w powstawaniu prywatnych gimnazjów w autonomicznej Galicji
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2024.11.4Słowa kluczowe:
historia szkolnictwa, gimnazja prywatne, GalicjaAbstrakt
Gwałtowny rozwój prywatnych gimnazjów w Galicji na początku XX w. był możliwy dzięki zaangażowaniu lokalnych społeczności. Wzrastające ambicje edukacyjne ludności żydowskiej i chłopskiej, rywalizacja narodowościowa polsko-ukraińska oraz dostęp kobiet do studiów wyższych pobudzały do działania małomiasteczkowe elity. W utworzeniu szkoły średniej widziano szanse na ożywienie i rozwój miejscowości oraz możliwość awansu społecznego jej mieszkańców. Dlatego gminy miejskie lub stowarzyszenia wspomagały tworzone gimnazja środkami pieniężnymi albo nawet całkowicie przejmowały ich finansowanie. Współudział społeczeństwa widoczny był na wszystkich etapach organizacyjnych, od powstania szkoły i jej wyposażenia, przez starania o kadrę nauczającą, aż po zabiegi o uzyskanie prawa publiczności i dążenia do upaństwowienia placówek. Niestety, I wojna światowa zniweczyła ten wysiłek wielu lokalnych społeczności, zwłaszcza we wschodniej części Galicji.
Downloads
Bibliografia
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, zesp. 178: Rada Szkolna Krajowa, opis 3: Sekcja średnich i realnych szkół, gimnazjów i liceów: – teczka 346 – Petycja Towarzystwa „Narodna Rada” we Lwowie w sprawie założenia gimnazjum w Czortkowie z ukraińskim językiem nauczania (1886); – teczka 953 – Korespondencja z Ministerstwem Wyznań i Oświaty w sprawie nadania prywatnym gimnazjom Galicji praw gimnazjów państwowych (1911–1914).
Janelli M., Missona K., Zbiór ustaw i rozporządzeń odnoszących się do szkół średnich w Galicji, t. 1: Szkoła, z. 1, Lwów 1914.
Sprawozdanie dyrekcji polskiego gimnazjum prywatnego z prawem publiczności w Husiatynie za rok szkolny 1912/1913, Husiatyn 1913.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie za rok 1909/10, Czortków 1910.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie za rok 1913/14, Czortków 1914.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum realnego w Borszczowie za rok 1911/12, Borszczów 1912.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum realnego w Skałacie za rok szkolny 1912/13, Skałat 1913.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum w Czortkowie za rok 1909/10, Czortków 1910.
Sprawozdanie dyrekcji prywatnego gimnazjum w Czortkowie za rok 1911/12, Czortków 1912.
Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, zestawił H. Kopia, Lwów 1900.
Adamczyk M.J., Edukacja a przeobrażenie społeczności żydowskich w monarchii habsburskiej 1774–1914, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 2034, Prace Pedagogiczne CXXIV, Wrocław 1998.
Banaś B., Urszulanki polskie w dobie Kulturkampfu, „Nasza Przeszłość” 1985, 7, s. 181–217.
Bilewicz A., Prywatne średnie ogólnokształcące szkolnictwo żeńskie w Galicji w latach 1867–1914, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 1897, Prace Pedagogiczne CXVI, Wrocław 1997.
Buba I., Pijarzy w Polsce. Próba charakterystyki, „Nasza Przeszłość” 1962, 15.
Bylenkyi Ya., Ukrainski pryvatny shkoly v Halychyny, Lviv 1922.
Chełmecki J., Rozwój ukraińskich organizacji sportowych na terenach Małopolski Wschodniej w latach 1884–1939, „Roczniki Naukowe AWF w Warszawie” 2004, 43, s. 73–86.
Czajecka B., Szkoły klasztorne żeńskie w Galicji w latach 1867–1914, „Nasza Przeszłość” 1984, 61, s. 234–300.
Dutkowa R., Żeńskie gimnazja Krakowa w procesie emancypacji kobiet (1896–1918). Studia nad kształtowaniem się inteligencji w Polsce w XIX i XX wieku, red. M. Kulczykowski, Kraków 1995.
Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Wrocław 1981.
Dzieje kultury fizycznej do roku 1918, red. Z. Grot, T. Ziółkowska, Poznań 1990.
Hądzelek K., Kształcenie nauczycieli wychowania fizycznego w Galicji do roku 1914 na tle rozwoju pierwszych instytucji kształcenia tychże w Europie, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1962, nr 2, s. 27–34.
Hoff J., Społeczność małego miasta galicyjskiego w dobie autonomii, Rzeszów 1992.
Kramarz H., Stan ilościowy gimnazjów galicyjskich w latach 1867–1914, „Studia Historyczne” 1986, 29, z. 3 (114), s. 359–383.
Kras J., Wyższe Kursy dla Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie 1868–1924, Biblioteka Krakowska nr 114, Kraków 1972.
Kurliak I., Diialnist zahalnoosvitnikh himnazii Ukrainśkoho pedahohichnoho tovarystva „Ridna Shkola” [w:] Tovarystvo „Ridna Shkola”. Istoriia i suchasnist, red. D. Hertsiuk, S. Yarema, Lviv 2001, s. 57–69.
Niemiec J., Zakład naukowo-wychowawczy ojców jezuitów w Chyrowie, Kraków 1998.
Orchowski A., Kształcenie nauczycieli wychowania fizycznego w Krakowie w II połowie XIX wieku i na przełomie XX wieku, „Rocznik Naukowy Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie” 1964, 2, s. 7–76.
Próchnicki Z., Dwudziestopięciolecie Towarzystwa Szkoły Ludowej, Lwów 1916.
Pryvatna divocha himnaziia „Ridnoi Shkoly” Ukrainskoho Pedahohichnoho tovarystva imeni Illi ta Ivanny Kokorudziv u Lvovi, red. N. Bezkorovaina-Stetskiv [i in.], Drohobych 1997.
Rędziński K., Żydowskie szkolnictwo świeckie w Galicji w latach 1813–1918, Częstochowa 2000.
Rogozińska A., Początki i rozwój oraz organizacja szkół urszulańskich w Tarnowie w latach 1877–1939, „Roczniki Humanistyczne” 2000, z. 2, s. 145–168.
Rogozińska A., Szkoły Sióstr Urszulanek w Tarnowie w latach 1877–1953, „Prace z Historii Szkolnictwa w Polsce”, t. 4, Lublin 2002.
Rogozińska A., Szkoły Sióstr Urszulanek w Tarnowie, Kołomyi, Stanisławowie i we Lwowie [w:] Religie, edukacja, kultura. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Stanisławowi Litakowi, red. M. Surdacki, „Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego” 86, Lublin 2002, s. 451–457.
Sanojca K., Właściciele prywatnych szkół średnich we Lwowie 1895–1939 [w:] Lviv: misto – suspilstvo – kultura. Zbirnyk naukovykh prats, t. 8, chastyna 2: Kultura, osvita, nauka, tserkva, red. O. Arkusha, O. Vinnychenko, M. Mudryi, „Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia istorychna. Spetsialnyi vypusk”, Lviv 2012, s. 368–377.
Sikora W., Towarzystwo Szkoły Ludowej 1891–1928. Krótki zarys działalności, Kraków 1929.
Snopko J., Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Galicji 1867–1914, Białystok 1997.
Stinia M., Gimnazjum klasyczne czy realne? Dylematy średniego szkolnictwa prywatnego w Galicji 1867–1914 [w:] Galicja. Studia z dziejów społeczno-gospodarczych, red. M. Baczkowski, T. Kargol, Kraków 2017, s. 53–66.
Stinia M., Krótkie trwanie zapomnianego Prywatnego Gimnazjum Realnego w Skałacie (w druku).
Stinia M., Nie tylko c.k.... Szkolnictwo prywatne autonomicznej Galicji, „Wiadomości Historyczne” 2010, 53, nr 2, s. 13–17.
Stinia M., Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2004.
Stinia M., Początki działalności prywatnego gimnazjum miejskiego w Jaworowie w sprawozdaniach powizytacyjnych krajowego inspektora szkół Rady Szkolnej Krajowej Franciszka Majchrowicza, „Rocznik Przemyski” 2014, 50, z. 3, s. 195–201.
Stinia M., Pomiędzy kortami tenisowymi a szkolnym podwórkiem. Z problematyki wychowania fizycznego w prywatnych gimnazjach Galicji czasów autonomii [w:] Polska kultura fizyczna i turystyka na ziemiach polskich w czasach zaborów i Drugiej Rzeczypospolitej, red. D. Dudek, „Studia i Monografie Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie” nr 57, Kraków 2009 s. 305–317.
Stinia M., Rola i znaczenie średniego szkolnictwa prywatnego w Galicji 1867–1914 [w:] Historia wychowania. Misja i edukacja, seria „Galicja i jej dziedzictwo”, t. 20, red. K. Szmyd, J. Dybiec, Rzeszów 2008, s. 115–131.
Stinia M., Rola społeczeństwa galicyjskiego jako organizatora średniego szkolnictwa prywatnego w okresie autonomii [w:] Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, red. K. Jakubiak, T. Maliszewski, Kraków 2010, s. 133–144.
Stinia M., Sprawy szkolnictwa ukraińskiego na łamach „Muzeum” w latach 1885–1914 [w:] Stosunki polsko-ukraińskie w szkolnej edukacji historycznej od XIX do XXI wieku, red. H. Wójcik-Łagan, Kielce 2005, s. 115–124.
Stinia M., Szkoła na krańcu Galicji. Gimnazjum Prywatne w Borszczowie 1909–1914, „Rocznik Przemyski” 2021, t. 57, z. 1 (26), s. 85–94.
Stinia M., U początków uczniowskiej samorządności – gminy szkolne w autonomicznej Galicji [w:] Dziecko w historii. Między godnością a zniewoleniem, t. 1: Godność jako fundament praw człowieka, red. E. Kryńska, Ł. Kalisz, A. Suplicka, Białystok 2021, s. 197–205.
Stinia M., Wychowanie estetyczne w prywatnych galicyjskich szkołach średnich [w:] Edukacja – Kultura – Społeczeństwo, t. II: Kultura 2010, red. B. Techmańska, M. Zawadka, Opole–Wrocław–Lubin 2011, s. 13–31.
Szuro S., TG „Sokół” w Małopolsce. Zarys dziejów, Kraków 1999.
Yasinchuk L., 50 lit „Ridnoi Shkoly” 1881–1931, Lviv 1932.
Żmichrowska M.J., Towarzystwo Szkoły Ludowej 1891–1939, Olsztyn 1992.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Galicja.Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
