W orbicie KOR-u. Początki opozycji demokratycznej w Polsce południowo-wschodniej

Abstrakt

Prezentowany artykuł przedstawia rolę Komitetu Obrony Robotników w kształtowaniu opozycji demokratycznej w Polsce południowo-wschodniej. Szczególnej analizie poddano relacje pomiędzy kręgami opozycji a społeczeństwem w ujęciu lokalnym. Ramy chronologiczne artykułu obejmują lata 70. ubiegłego stulecia, a cezurę końcową rozważań stanowi rok 1980, kiedy powstał NSZZ „Solidarność”, który przejął część zadań realizowanych dotychczas przez KSS KOR. W pierwszej części artykułu przedstawiony został skrótowo przebieg wydarzeń związanych z powstaniem i działalnością KOR-u w planie ogólnokrajowym. W drugiej części opracowania skupiono się na charakterystyce zasięgu i intensywności działania Komitetu na terenie Polski południowo-wschodniej. Aktywność środowisk opozycyjnych związanych z KOR-em podzielono na trzy kategorie, wzajemnie się przenikające i uzupełniające. W pierwszej zaangażowani byli tworzący sieć kolporterską lokalni współpracownicy Komitetu, dzięki którym zbierano i publikowano informacje o represjach z całego kraju, m.in. Stanisław Kusiński, Janusz Szkutnik, Tadeusz Kensy. Wyjątkowe miejsce wśród współpracowników KOR-u zajmował ordynariusz przemyski ks. Ignacy Tokarczuk, wspierający swoim autorytetem i szerokimi kontaktami działalność opozycji demokratycznej. Do drugiej kategorii aktywności opozycyjnej trzeba zaliczyć bezpośrednie interwencje członków Komitetu, jak udział adwokatów czy obserwatorów w procesach sądowych o znamionach politycznych. Przykładem jest tutaj zaangażowanie mecenasa Władysława Siły-Nowickiego w obronę Jana Kozłowskiego i udział przedstawicieli KOR-u w jego procesach sądowych. Najważniejszą z perspektywy lokalnej kategorią, a zarazem podstawowym celem działania KOR-u było inicjowanie powstawania lokalnych ośrodków oporu poprzez działalność specjalnych emisariuszy. Najistotniejszą rolę odegrał tu wysłannik Wiesław Kęcik, który pomagał organizować m.in. Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Rzeszowskiej, Przemyski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących czy wspierał protestujących rolników z okolic Arłamowa.