Bez prawa do praw. Analiza konfliktu i kwestia służebności mieszczan rymanowskich w drugiej połowie XIX wieku

Abstrakt

Artykuł koncentruje się na dochodzeniu przeprowadzonym przez sanocką komisję lokalną względem praw służebnych, o których uznanie pretendowali mieszczanie rymanowscy w II połowie XIX w. Pertraktacje rozpoczęte w 1859 r. miały chwilami gwałtowny przebieg. Towarzyszyły im konflikty i nieporozumienia zarówno między samymi mieszczanami, jak i na linii miasto – dwór. Wnioski płynące z analizy źródeł archiwalnych posłużyły do oceny działań każdej strony biorącej udział w dochodzeniu – pełnomocników miasta, właścicieli ziemskich oraz, co wyjątkowe, komisarzy i administracji państwowej, której decyzje nosiły znamiona stronniczości. Mieszczanie stanęli do pertraktacji w pewności powodzenia i z przekonaniem o mocy prawnej przywileju księcia Czartoryskiego nadającego im służebności. Pełnomocnik dworu natomiast przyjął odważną pozycję w negocjacjach i konsekwentnie ją utrzymywał. Zanegował autentyczność wspomnianego przywileju, jak również to, że Czartoryski był kiedykolwiek właścicielem Rymanowa, co finalnie okazało się skuteczne. Na uwagę zasługuje również rola komisarzy lokalnych oraz decydentów urzędujących w Komisji Krajowej we Lwowie, podejmującej najważniejsze decyzje. Pierwszy etap dochodzenia pokazuje bowiem wpływ komisarzy na kształt początkowego orzeczenia. Uzasadnienie drugiego wyroku wskazuje natomiast na dowolność w postrzeganiu aktów prawnych przez lwowską Komisję, która oparła swoją decyzję na zapisach jednego dokumentu urzędowego. Analiza przebiegu postępowania ukazuje znajdującą odzwierciedlenie w wielu miejscach Galicji tendencję, która na przykładzie Rymanowa została opisana po raz pierwszy. Koncentruje się na przypadku, w którym dwukrotnie podejmowane dochodzenie skończyło się ostatecznie decyzją odmową. Innymi słowy, odrzucono pretensję mieszczan i zanegowano istnienie praw służebnych, które podlegałyby wykupowi lub regulacji.