Odpowiedzialność rodzinna jako metoda śledcza funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na przykładzie sprawy Łukasza Cieplińskiego. Próba rekonstrukcji i klasyfikacji zagadnienia
DOI:
https://doi.org/10.15584/johass.2025.2.2Słowa kluczowe:
Armia Krajowa, Wolność i Niezawisłość (WiN), komunistyczny aparat represji, konspiracja niepodległościowa, stalinizm, UB, Ministerstwo Bezpieczeństwa PublicznegoAbstrakt
Na przykładzie historii Jadwigi Cieplińskiej, siostry legendarnego komendanta Inspektoratu AK Rzeszów, a później prezesa ostatniego autentycznego IV Zarządu Głównego WiN Łukasza Cieplińskiego, przedstawiono jedną z metod śledczych, jaką posługiwali się funkcjonariusze działającego w latach 1945‒1954 Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w trakcie przesłuchań członków konspiracji niepodległościowej. Zastosowanie odpowiedzialności rodzinnej, chociaż sprzeczne z obowiązującym prawem, często okazywało się skutecznym sposobem uzyskania zeznań dekonspirujących członków podziemia. Niezłomni w walce o niepodległość byli gotowi na tortury fizyczne, a nawet na śmierć, ale nie byli w stanie znieść cierpień najbliższych członków rodziny. Za cenę ich wolności żołnierze AK i działacze WiN byli skłonni wyjawić najbardziej strzeżone tajemnice swoich organizacji, a nawet wydać swoich współpracowników. W artykule wskazano przykłady takich szantaży, które dotknęły Łukasza Cieplińskiego, Ludwika Marszałka, Zbigniewa Bernatowicza, Adama Lazarowicza, Józefa Frankiewicza czy nawet słynnego w sensie negatywnym agenta bezpieki Stefana Sieńki i ich bliskich (małżonków, dzieci i rodzeństwa). Jedną z zakładniczek bezpieki była Jadwiga Cieplińska (1903‒1983), która tylko z tego powodu, że pomagała bratu w prowadzeniu sklepu w Zabrzu, została skazana przez WSR w Warszawie na dwa lata więzienia i karę tę w całości odbyła.
Downloads
Bibliografia
Aresztowania i procesy – sytuacja w Zrzeszeniu WiN w latach 1946‒1947 w ocenie prezesa IV Zarządu Głównego, 2002, oprac. W. Frazik, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 18.
Forystek J., Ostasz G., 2021, Historia AK-WiN w zeznaniach Adama Lazarowicza „Klamry”, Kraków‒Rzeszów.
Frazik W., 2003, „Kapitulacja” Łukasza Cieplińskiego, „Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 19‒20, s. 401‒408.
Nowak T., 1990, Kronika Banku Spółdzielczego w Kwilczu za okres od 13 grudnia 1904 r. do 31 marca 1990, mps. Raport komisji Mazura, „Gazeta Wyborcza”, 22.01.1999.
Wielki Almanach Powstańców Wielkopolskich i Bojowników o Niepodległość Ziemi Sierakowsko-Międzychodzkiej 1918‒1921, 2020, t. 1, red. R. Chalasz, Poznań.
Czetwertyński A., 2004, Czetwertyńscy. Na wozie i pod wozem, Warszawa.
Grobelna E., 2014, Koszmar wysiedlenia w oczach dziecka, wspomnienia, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne”, nr 11.
Lazarowicz Z., 2009, „Klamra” – mój ojciec, Wrocław.
Napierała W., 2014, Klemens Napierała. Zwykły życiorys zwykłego patrioty. Wysiedlenie rodziny do Generalnego Gubernatorstwa, Wielowieś.
Sternal M., Przebieg służby w szeregach ZWZ-AK, b.d., relacja pisemna w zbiorach G. Ostasza (kopia w zbiorach J. Forystka).
Woźniak J., 1994, Przyczynek do dyskusji na temat IV-tego i V-tego Zarządu Głównego WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 5.
Woźniak J., 2011, Droga do wolności Polski, Warszawa.
Wysiedlenia ludności polskiej z powiatu międzychodzkiego 12 grudnia 1939 roku w relacjach i opracowaniach, 2014, red. M. Rutowska, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne”, nr 11.
Balbus T., 2022, Podpułkownik Ludwik Marszałek „Zbroja”, Warszawa.
Brzęk G., 1991, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu” komendancie IV Komendy Głównej WiN, Lublin.
Bujak A., 2019, Konrad Dybowski (1919‒1947) działacz podziemia niepodległościowego w Krakowie, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 49‒50.
Dziuba A., 2005, Podziemie poakowskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945–1947, Kraków.
Forystek, J., 2003, Bezprawie legislacyjne jako źródło szkody, „Rzeczpospolita”, 9.06.2003, nr 2944.
Forystek J., 2018, Niepodległościowa działalność Józefa Frankiewicza a sprawa jego werbunku przez Jana Wołkowa – brakująca część wspomnień, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 48.
Forystek J., 2019, Bojówki dywersyjne na terenie podrzeszowskich placówek AK „Świerk” i „Grab” w gminie Świlcza 1943‒1947, Kraków.
Forystek J., 2022, Tymczasowy Zarząd Państwowy jako ośrodek legalizacji pobytu żołnierzy konspiracji niepodległościowej z Podokręgu AK Rzeszów na terenie Górnego Śląska, „UR Journal of Humanities and Social Sciences”, nr 1.
Forystek J., 2025, Aż do ofiary mego życia... Działalność konspiracyjna Józefa Rzepki „Znicza”, Kraków.
Frazik W., 2004, Jak uwiarygodnić agenta? Stefan Sieńko a więzienne losy Jerzego Woźniaka, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 21.
Frazik W., 2005, Operacja „Cezary” – przegląd wątków krajowych [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944‒1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa.
Frazik W., 2008, Operacja „Cezary”. Prowokacyjna V Komenda WiN, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr 1–2.
Jakimek-Zapart E., 2008, Nie mogłem inaczej żyć... Grypsy Łukasza Cieplińskiego z celi śmierci, wyd. II, Kraków.
Jakimek-Zapart E., 2018, Ty jedna wybaczysz mi wszystko. Ciche życie Jadwigi Cieplińskiej, „Wyklęci”, nr 1.
Jakimek-Zapart E., 2020, Sny wstaną... Grypsy Łukasza Cieplińskiego z celi śmierci, Kraków.
Korkuć M., 2002, „Kujbyszewiacy” – awangarda UB, „Arcana”, nr 4‒5.
Kościański R., 2013, Ciepliński Stanisław (1900‒1983) [w:] Powstańcy wielkopolscy. Biogramy uczestników powstania wielkopolskiego 1918‒1919, t. 10, Poznań.
Kozłowski I., Kwaśniak M., Witowicz B., Zielony P., 2024, Bez winy i bez przyszłości. Losy członków rodzin „zdrajców ojczyzny” represjonowanych na mocy rozkazu NKWD nr 004686, Warszawa.
Lipiński P., 2016, Bicia nie trzeba było ich uczyć. Proces Humera i oficerów śledczych Urzędu Bezpieczeństwa, Wołowiec.
Lipiński P., 2020, Kroków siedem do końca. Ubecka operacja, która zniszczyła podziemie, Wołowiec.
Migdał P., 2017, Koncepcje prawne w zakresie prawa międzynarodowego wypracowane w III Rzeszy a jej polityka okupacji, „Studia prawnicze KUL”, nr 2(70).
Musiał F., 2005, Bijemy i bić będziemy, http://zhwin.pl.
Otto J.G., 2021, Gra ze śmiercią istotą mechanizmu władzy. O logice reżimu totalitarnego, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne”, vol. 69.
Pestka-Lehmann M., Lehmann M., 2016, Krąg rodzinny Łukasza Cieplińskiego, „Sierakowskie Zeszyty Historyczne”, nr 16.
Szopa P., 2014, W imieniu Rzeczypospolitej... Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów.
Szwagrzyk K., 2000, Zbrodnie w majestacie prawa 1944–1955, Warszawa.
Szwagrzyk K., 2005, Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław.
Wójcik Z.K., 2018, Łukasz Ciepliński – między legendą a rzeczywistością, „Biuletyn IPN”, nr 3.
Wójcik Z.K., 2024, Łukasz Ciepliński (1913‒1951) – bohater niedoceniony, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, nr 2.
Wójcik Z.K., 2025, W kleszczach totalitaryzmów. Łukasz Ciepliński (1913‒1951), t. 1: Prawość i męstwo, Warszawa‒Rzeszów.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
