Rok przełomu. Wydarzenia 1989 r. w Polsce na kartach szkolnych podręczników historii. Casus opracowań dla zakresu podstawowego

Abstrakt

Artykuł analizuje sposób, w jaki polskie podręczniki historii przedstawiają rok 1989, kluczowy dla transformacji demokratycznej w Polsce. Autorzy podkreślają, że rok ten znacząco przyczynił się do upadku systemu komunistycznego w Europie Środkowej. Podejmują również wątek ustanowienia rocznicy wyborów z 4 czerwca 1989 r. świętem państwowym, co podkreśliłoby pokojowy charakter przemian. Szkolne podręczniki historii, mimo ogromu informacji dostarczanych uczniom przez technologie cyfrowe, pozostają głównym źródłem wiedzy o przeszłości. Współczesne podręczniki łączą teksty autorskie z materiałami źródłowymi, ikonografią i ćwiczeniami, spełniając aktualne wymagania dydaktyczne. Analiza podręczników czterech wydawnictw (Nowa Era, WSiP, GWO, Operon) wskazuje, że wydarzenia z 1989 r. są w nich przedstawiane jako kluczowe momenty historyczne, poprzedzone opisem kryzysu gospodarczego lat 80. Autorzy analizowanych podręczników opisali trudności gospodarcze Polski, a także nieudane próby reform systemowych. Ponadto nakreślili obraz rozmów władz PRL z opozycją, które doprowadziły do obrad Okrągłego Stołu i wyborów czerwcowych. W artykule zwrócono uwagę, że w zróżnicowany sposób ocenili kompromis osiągnięty przy Okrągłym Stole, podkreślając niekiedy kontrowersje związane z rozmowami, które ówczesne władze prowadziły z opozycją. W efekcie na kartach analizowanych podręczników wybory z 1989 r. zostały przedstawiane jako przełomowe, mimo że nie były w pełni demokratyczne. Ponadto szczegółowo opisano w nich wyniki wyborów i ich konsekwencje, takie jak objęcie przez gen. Jaruzelskiego funkcji prezydenta i powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego. Rok 1989 zakończyła nowelizacja konstytucji z 1952 r., która zmieniła nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska oraz przywróciła herb Rzeczypospolitej Polskiej z orłem w koronie. Z analizowanych opracowań szkolnych wynika ponadto, że wydarzenia 1989 roku miały istotny wpływ na bieg historii w innych krajach bloku wschodniego, które także podążyły drogą demokratyzacji. Pomimo różnic w szczegółowości narracji podręczniki zapewniają uczniom niezbędną wiedzę o przemianach politycznych, społecznych i gospodarczych, które rozpoczęły się w Polsce w 1989 r.