Aktywizacja społeczna i zawodowa kobiet w polityce PPR, PPS i PZPR w latach 1945‒1950 (na przykładzie Zielonej Góry)
DOI:
https://doi.org/10.15584/johass.2025.2.3Słowa kluczowe:
aktywność społeczna, aktywność zawodowa, kobiety, Zielona Góra, Liga KobietAbstrakt
Aktywizacja społeczna i zawodowa kobiet w Polsce po 1945 r. stała się jednym z założeń polityki władz partyjnych oraz podporządkowanych im organizacji społecznych, takich jak Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet. Projekt zwalczania bezrobocia kobiet (tzw. akcja „AZ”), realizowany w latach 1947‒1950, przewidywał ich szkolenie a następnie zatrudnianie. Miał on jednak charakter doraźny i był przez ówczesne władze partyjne postrzegany jako forma pomocy społecznej, pozwalającej kobietom uzyskać pracę i źródło stałych dochodów. Rezultaty tych inicjatyw były najczęściej niewielkie, gdyż proponowane kobietom kursy zawodowe w nieznacznym zakresie odpowiadały zapotrzebowaniu rynku pracy. Ponadto osoby, do których kierowano ofertę doszkalania się, często nie przejawiały chęci udziału w tych przedsięwzięciach, tłumaczyły się brakiem czasu, możliwości dojazdu, koniecznością sprawowania opieki nad małymi dziećmi. Wiele działań podejmowanych dla zaangażowania kobiet w działalność społeczną miało na celu ułatwienie im dostosowania się do nowej rzeczywistości, ale także ukazanie postępowości nowego systemu, dostrzegającego rolę i znaczenie kobiet nie tylko jako matek, żon i gospodyń domowych. Od kobiet oczekiwano również prowadzenia działań propagandowych, realizowania przedsięwzięć socjalnych, jak i aktywnego udziału w zwalczaniu zagrożeń społecznych. Wspomniana aktywizacja społeczna i zawodowa, jako element polityki wobec kobiet zainicjowany przez władze państwowe, była realizowana także na szczeblu lokalnym. W opracowaniu ukazano, w jaki sposób działania te były wdrażane w skali mikro w społeczności miasta Zielona Góra w pierwszych latach powojennych (1945‒1950).
Downloads
Bibliografia
AAN, Uwagi i informacje korespondentów terenowych o stosunkach na Ziemiach Odzyskanych, 1947‒1948, zespół 2/196/0, sygn. 1662.
AAN, Organizacja, zadania oraz działalność Społeczno-Obywatelskiej Ligi Kobiet. Regulaminy, deklaracje ideologiczne, wytyczne, programy, korespondencja, 1945‒1947, sygn. 881/1.
APŁ, Referaty Światowej Federacji Kobiet i Ligi Kobiet, zespół 39/1254, sygn. 281.
APZG, Działalność PPR wśród kobiet na terenie powiatu, 1946‒1948, zespół 89/1994, sygn. 121.
APZG, Meldunki, zobowiązania i rezolucje, 1949‒1952, zespół 89/1994, sygn. 1825.
APZG, Okólniki i pisma Centralnego Komitetu Wykonawczego i Wojewódzkiego Komitetu PPS, protokóły, sprawozdania i pisma dotyczące działalności Ligi Kobiet oraz kobiet – członkiń PPS, 1946‒1948, zespół 89/1991, sygn. 67.
APZG, Opieka nad bezdomnymi, 1949‒1950, zespół 89/391, sygn. 307.
APZG, Opieka nad dziećmi i nad samotnymi starcami, 1945, zespół 89/391, sygn. 276.
APZG, Opieka nad dziećmi – żłobki, Domy Młodzieży, 1949, zespół 89/391, sygn. 281.
APZG, Opieka nad dziećmi, 1949, zespół 89/391, sygn. 282.
APZG, Opieka nad matką i dzieckiem, wnioski o skierowanie do Domu Opieki, 1949, k. 6; sygn. 283.
APZG, Pomoc dla bezrobotnych, 1949‒1950, zespół 89/391, sygn. 308.
APZG, Powiatowa Rada Kobiet przy Związku Samopomocy Chłopskiej w Zielonej Górze – protokoły, 1949, zespół 89/1054, sygn. 74.
APZG, Preliminarze i sprawozdania finansowe, 1949, zespół 89/391, sygn. 238.
APZG, Protokóły, plany pracy i informacja o radach kobiecych, 1949‒1952, zespół 89/1994, sygn. 1840.
APZG, Sprawozdania miesięczne z działalności Referatu Opieki Społecznej, 1948‒1949, zespół 89/391, sygn. 235.
APZG, Sprawozdania sytuacyjne Starostwa Powiatowego Zielonogórskiego w Zielonej Górze, 1946‒1950, zespół 89/373, sygn. 48.
APZG, Sprawozdania z działalności Referatu Opieki Społecznej w Zielonej Górze, 1947, zespół 89/391, sygn. 234.
APZG, Sprawozdania z Referatu Opieki Społecznej w Zielonej Górze, 1945‒1946, zespół 89/391, sygn. 233.
APZG, Sprawozdania Zarządu Wojewódzkiego Ligi Kobiet, 1950‒1955, zespół 89/1994, sygn. 1835.
APZG, Sprawy pomocy w przywróceniu utraconej lub podniesienie zmniejszonej zdolności do pracy, 1949 r., zespół 89/391, sygn. 298.
APZG, Sprawy popierania działalności społecznych instytucji opiekuńczych i nadzór nad działalnością instytucyj subsydiowanych, 1949, zespół 89/391, sygn. 294.
APZG, Sprawy różne (opieka nad dziećmi i chorymi psychicznie, wywiady urzędowe), 1949, zespół 89/391, sygn. 288.
APZG, Sprawy różne (zapomogi, uruchomienie warsztatu tkackiego w Domu Szkolenia i Pracy w Toruniu, sprawa o przydzielenie osobnego przedziału dla matki z dzieckiem i inne), 1948, zespół 89/391, sygn. 333.
APZG, Sprawy różne, wykaz podopiecznych kobiet niepracujących, pomoc powodzianom, 1949, zespół 89/391, sygn. 334.
APZG, Sprawy różne. Szkody wojenne w fundacjach dotyczących opieki społecznej, 1946, zespół 89/391, sygn. 330.
APZG, Subwencje państwowe, 1949‒1950, zespół 89/391, sygn. 240.
APZG, Wnioski o przydzielenie kart żywnościowych, 1945, zespół 89/391, sygn. 316.
APZG, Wnioski o skierowanie do lekarza, 1948, zespół 89/391, sygn. 323.
APZG, Wnioski o zapomogi i skierowania na obiady, 1948‒1949, zespół 89/391, sygn. 272.
APZG, Wydział Kobiecy Komitet Wojewódzki PPR, 1946‒1948, zespół 89/1959, sygn. 90.
APZG, Wydział Kobiecy KW PPR. Okólniki i regulamin Zarządu Głównego Ligi Kobiet dot. wyborów do władz, 1947, zespół 89/1959, sygn. 92.
APZG, Wydział Kobiecy KW PPR. Okólniki, instrukcje i pisma Wydziału Kobiecego KW PPR dot. pracy wśród kobiet i działalności Ligi Kobiet, 1946‒1947, zespół 89/1959, sygn. 91.
APZG, Wykazy aktywu kobiecego, 1949‒1952, zespół 89/1994, sygn. 1826. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 września 1949 r. w sprawie uznania stowarzyszenia „Liga Kobiet” za stowarzyszenie wyższej użyteczności, DzU 1949, nr 51, poz. 385.
Ustawa z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet, DzU 1924, nr 65, poz. 636.
Bauchrowicz-Tocka M., 2020, Ewolucja celów Ligi Kobiet w latach 1945‒1989 w świetle jej statutów, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, nr 1.
Brenk M., 2019, Opieka społeczna w powiecie tureckim w pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych (1945‒1949), „Polonia Maior Orientalis”, t. VI.
Dajnowicz M., 2018, Główne kierunki działalności Ligi Kobiet w Polsce Ludowej do 1975 roku (ze szczególnym uwzględnieniem województwa białostockiego), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 145, z. 3.
Dajnowicz M., 2020, Liga Kobiet w okręgu łódzkim w latach 1945‒1981. Główne obszary działalności organizacji, „Dzieje Najnowsze”, t. 51, nr 4.
Dzięcielska-Machnikowska S., Kulpińska J., 1966, Awans kobiety, Łódź.
Fidelis M., 2010, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, Warszawa.
Grabowska M., 2018, Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy, Warszawa.
Graniewska D., 2009, Społeczne funkcje żłobków i przedszkoli. Obecnie i w przeszłości, „Polityka Społeczna”, 9.
Grata P., 2017, Przemiany w polskiej polityce zatrudnienia w latach 1944–1949 [w:] Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, t. V, red. P. Grata, Rzeszów.
Jarska N., 2011, Praca zawodowa kobiet w Polsce w latach 1945‒1970 na tle porównawczym, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”, 5.
Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., 2018, Rola kobiety w Polsce Ludowej w świetle treści propagandowych rozpowszechnianych przez Ligę Kobiet w latach 1946‒1956, „Dzieje Najnowsze”, t. 50, nr 2.
Miejska Rada Narodowa w Zielonej Górze omawia zagadnienia walki z analfabetyzmem, 1950, „Gazeta Zielonogórska”, nr 41.
Mrozik A., 2023, Lokalnie i globalnie. Polskie lewicowe aktywistki, ich walka o prawa kobiet po drugiej wojnie światowej i jak o nich pisać dzisiaj [w:] Społeczeństwo polskie po II wojnie światowej, red. K. Janik, Toruń.
Nowakowska-Wierzchoś A., 2013, Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (1945‒1949) i Związek Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej we Francji (1944‒1950) – dokumenty programowe, „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja”, t. 2.
Skierska J., 2023, Bezpieczeństwo społeczne mieszkańców Zielonej Góry w latach 1945‒1970, Zielona Góra.
Skierska J., 2019, Bezpieczeństwo socjalne mieszkańców Zielonej Góry w latach 1950‒1956 w świetle protokołów komisji Zdrowia oraz Komisji Pracy i Pomocy Społecznej przy Miejskiej Radzie Narodowej w Zielonej Górze, Zielona Góra.
Słabińska E., 2019, Ewolucja działań publicznych służb zatrudnienia w latach 1918‒1939 i 1944‒1949. Zarys problematyki, „Optimum. Economic Studies”, nr 2.
Śmierzchalski-Wachocz D., 2018, Wspomnienia Wiktorii Hetmańskiej (1902‒1985) jako przykład osobistego przeświadczenia o słuszności ustroju totalitarnego w Polsce 1945‒1956, „Studia Paradyskie”, t. 28.
Robotnicy i chłopi zdobywają świadectwa dojrzałości w Szkole Korespondencyjnej stopnia licealnego w Zielonej Górze, 1950, „Gazeta Zielonogórska”, nr 287.
Walka z analfabetyzmem w województwie poznańskim tematem obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej, 1950, „Gazeta Zielonogórska”, nr 1.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
