Obraz „obcego” i „innego” w świecie staropolskim (wybrane aspekty)

Abstrakt

Artykuł ukazuje wizerunek „obcego”/„innego” z perspektywy staropolskiego piśmiennictwa w różnych gatunkach tekstów. Wykorzystano zarówno klasyczne źródła historyczne (m.in. kronikę, pamiętnik, diariusz), jak i utwory literackie (np. fraszka, pieśń).
Ich autorzy stykali się z przedstawicielami różnych wyznań, narodowości, kręgów kulturowych wewnątrz państwa polskiego w wyniku kontaktów przygranicznych z przedstawicielami innymi krajów, wojen lub podczas dalszych podróży podejmowanych w różnych celach. Artykuł ma na celu stworzenie pewnego rodzaju systematyki kategorii „obcego”/„innego”. Podejmuje próbę określenia kryteriów przynależności do tej kategorii, takich jak choćby cechy charakterystyczne, religia, korzenie etniczne, pochodzenie stanowe, wygląd zewnętrzny, model zachowania, obyczaje. „Obcy”/„inny” – protestant, prawosławny, Żyd, Tatar, Turek, Francuz, Włoch, Niemiec, Szwed, Hindus itd. ‒ mógł należeć do ludności Rzeczypospolitej, być jego bezpośrednim sąsiadem, przedstawicielem państw, narodów i stanów zamieszkujących Europę oraz Orient, a nawet Indie.
W jego postrzeganiu bardzo dużą rolę odgrywała osoba autora. Ważne są także stereotypy i mity funkcjonujące w określonej grupie społecznej, jak również stopień emocjiz tym związanych. Postrzeganie „obcego”/„innego” stanowi ważny element staropolskiego światopoglądu oraz ówczesnej świadomości społecznej.