Wojna nie umiera nigdy. Trauma, postpamięć i sztuka
Słowa kluczowe:
Holocaust, trauma, postrauma, postpamieć, Marianne Hirsch, sztuka, środowisko artystyczneAbstrakt
Niezależnie od tego, gdzie i o co toczy się wojna, jest ona zagadnieniem interdyscyplinarnym i odnosi się do wielu dziedzin naukowych. Z oczywistych względów temat ten jest przedmiotem badań wojska, historyków oraz polityków. Należy jednak również zwrócić uwagę, że obraz wojny mieści w sobie problematykę z zakresu psychologii, socjologii, ale też kultury i sztuki. Głównymi założeniami artykułu jest deskrypcja pojęcia traumy wojennej, postpamięci oraz refleksja nad psychologiczno-socjologicznymi skutkami II wojny światowej w kontekście ocalałych, ich dzieci, jak i szeroko pojmowanego środowiska artystycznego.
Bibliografia
Kapturski A., Osoba i twarz, niepublikowana praca doktorska, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2016, s. 3.
Andrzej Wróblewski 1927–1957, red. J. Gmurek, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2007.
Archiwum Ringelbluma. Antologia, oprac. M. Janczewska, J. Leociak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2022.
Badura-Madej W., Podstawowe pojęcia teorii kryzysu i interwencji kryzysowej, w: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, red. W. Badura-Madej, Wydawnictwo Interart, Warszawa 1996.
Bauman Z., Nowoczesność i zagłada, Fundacja Kulturalna Masada, Warszawa 1991.
Dobrowolska A., Fotograf z Auschwitz, Wydawnictwo Rekontrplan, Warszawa 2013.
Dragan W.Ł., Czy traumę można odziedziczyć? Międzygeneracyjny przekaz traumy z perspektywy badań epigenetycznych, w: Z badań nad traumą psychiczną w Polsce. Książka dedykowana Profesor Mai Lis-Turlejskiej, red. M. Dragan, M. Rzeszutek, Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2021.
Fackenheim E.L., Holocaust i filozofia, w: Filozofia a Zagłada, red. D. Jałowik, katalog wystawy, Wydawnictwo Mocak, Kraków 2021, s. 122.
Filozofia a Zagłada. Katalog wystawy, red. D. Jałowik, Wydawnictwo Mocak, Kraków 2021.
Folga-Januszewska D., Oto sztuka polskiego plakatu, Wydawnictwo Bosz, Olszanica 2018.
Golka M., Socjologia kultury, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013.
Grynberg M., Ocaleni z XX wieku. Po nas nikt już nie opowie, najwyżej ktoś przeczyta, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018.
Grynberg M., Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021.
Guilbaut S., Jak Nowy Jork ukradł idee sztuki nowoczesnej: ekspresjonizm abstrakcyjny, wolność i zimna wojna, Wydawnictwo Hotel Sztuki, Warszawa 1992.
Hilberg R., Pamięć i polityka. Droga historyka Zagłady, przeł. J. Giebułtowski, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2012.
Hirsch M., The generation of postmemory. Writing and visual culture after the Holocaust, Columbia University Press, New York 2012.
Janko A., Mała Zagłada, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015.
Kowalik S., Siedem wykładów z psychologii sztuki, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2020.
Krawczyk E., Konteksty polskiej socjologii sztuki, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2013.
Leociak J., Wstęp, w: Archiwum Ringelbluma. Antologia, oprac. M. Janczewska, J. Leociak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2022, s. V–VIII.
Leśmierowska M., Cieślak R., Nie na własnej skórze: psychologiczne skutki pośrednich doświadczeń traumatycznych, w: Z badań nad traumą psychiczna w Polsce. Książka dedykowana profesor Mai Lis-Turlejskiej, red. M. Dragan, M. Rzeszutko, Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2021.
Meresz-Kot D., Diagnoza zaburzeń w stanie zdrowia po doświadczeniach traumatycznych – perspektywa historyczno-kulturowa, w: Z badań nad traumą psychiczną w Polsce. Książka dedykowana Profesor Mai Lis-Turlejskiej, red. M. Dragan, M. Rzeszutek, Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o., Warszawa 2021.
Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku. Katalog wystawy, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa 2019.
Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki pod hasłem „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi”. Malarstwo – Rzeźba – Grafika, praca zbiorowa, katalog wystawy, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Warszawa 1955.
Ostrowska A., Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1991.
Ranciére J., Estetyka jako polityka, ze wstępem A. Żmijewskiego i posłowiem S. Žižka, przeł. J. Kutyła i P. Mościcki, Krytyka Polityczna, Warszawa 2007.
Ringelblum E., Oneg Szabat, w: Archiwum Ringelbluma. Antologia, oprac. M. Janczewska, J. Leociak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2022, s. 12–13.
Rottenberg A., Sztuka w Polsce 1945–2005, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2007.
Steinlauf C.M., Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady, przeł. A. Tomaszewska, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2001.
Sztompka P., Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2000.
Wiernik J., Rok w Treblince, Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, Warszawa 2003.
Wójcicka Z., Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1959, Warszawa 2009.
Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, red. W. Badura-Madej, Wydawnictwo Interart, Warszawa 1996.
Zientara M., Holocaust Survivors. Jonasz Stern, Erna Rosenstein, Artur Nacht-Samborski, przeł. M. Szymonik, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2012.
Bilewicz M., Zachowania świadków Holocaustu i spojrzenie psychologiczne, wykład, seminarium „Wybór i ludzkie postawy wobec Holocaustu”, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, 3.02.2022, notatki własne.
Ciarkowska A., Kto ma pamięć podziurawioną? O koncepcji postpamięci według Henriego Raczymowa, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2015, nr 3 (35), s. 189–199.
Jakimowicz M., Trauma świadka, trauma ofiary? Holocaust i antypolska akcja w pamięci osób urodzonych w Galicji Wschodniej, „Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia” 2018, nr 4, s. 191–210.
Karbońska J., Jeśli i my zapomnimy, kto będzie pamiętał?, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2015, nr 3 (35), s. 105–122.
Levin A.P., Kleinman S.B., Adler J.S., DSM-5 and posttraumatic stress disorder, “Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law” 2014, nr 42(2), s. 146–158.
Trzeba narzucić sobie życie. Z Józefem Szajną, malarzem, scenografem, reżyserem, profesorem Akademii Sztuk Pięknych, rozmawia Anna Bernat, „Życie”, 5–6 kwietnia 1997, s. 11.
Archiwum Akt Nowych, https://www.aan.gov.pl
Bałka M., Jarecka D., Nie ma już artystów ze Wschodu, Wyborcza.pl, 12.10.2009, http://wyborcza.pl/1,76842,7130465,Nie_ma_juz_artystow_ze_Wschodu.html
Bez autora, Jonasz Stern (1904–1988), Dół, z cyklu „Wyniszczenie” [1964], zasoby Muzeum Narodowego w Krakowie, http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=XX140
Bojarska K., Obecność Zagłady w twórczości polskich artystów, Culture.pl, 29.05.2007, http://culture.pl/pl/artykul/obecnosc-zaglady-w-tworczosci-polskich-artystow
Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/
Maciaszek D., Co to jest trauma i jak sobie z nią radzić – wywiad z prof. dr hab. Mają LisTurlejską, https://sowa.uj.edu.pl/co-to-jest-trauma-i-jak-sobie-z-nia-radzic
Mielczarek-Żejmo, A., Pojęcie traumy w naukach społecznych, „Kultura i Edukacja” 2005, nr 1, s. 7–21, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Kultura_i_Edukacja/Kultura_i_Edukacja-r2005-t-n1/Kultura_i_Edukacja-r2005-t-n1-s7-21/Kultura_i_Edukacja-r2005-t-n1-s7-21.pdf
Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa, https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty/
Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/schadenfreude.html
Sienkiewicz K., Zbigniew Libera. „Lego. Obóz koncentracyjny”, https://culture.pl/pl/dzielo/zbigniew-libera-lego-oboz-koncentracyjny
Turski M., Przemówienie podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau, Oświęcim, 28.01.2020, https://www.youtube.com/watch?v=BwveeOmDN4oMariana, Przemówienie podczas obchodów 75.rocznicy wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau, Oświęcim, 28.01.2020, https://www.youtube.com/watch?v=BwveeOmDN4o
Wojna i okupacja w oczach dziecka, prace powstałe w 1946 r. z inicjatywy Ministerstwa Oświaty; informacje pochodzą ze strony: https://www.aan.gov.pl/art,535,wojna-i-okupacja-w-oczach-dziecka Wolak U., Tarnów: powstaje film o pierwszych więźniach Auschwitz, 29.11.2011, https://tarnow.naszemiasto.pl/tarnow-powstaje-film-o-pierwszych-wiezniach-auschwitz/ar/c13-1180379
Żmijewski A., wypowiedź artysty, https://zacheta.art.pl/pl/kolekcja/katalog/zmijewski-artur-berek
Grossman R., Kto napisze naszą historię?, film dokumentalny, USA 2018.
Lanzmann C., Shoah, film dokumentalny, Francja 1985.
Kudła M., Kokoszka-Romer A., Hometown. Polański & Horowitz, film dokumentalny, Polska 2021.
Sowa W., Krakowska D., Endblum, film dokumentalny, Polska 2014.
