Wojciech Dzieduszycki wobec oceny powstania styczniowego i polskich dziejów porozbiorowych. Wokół debaty nad dziełem Stanisława Koźmiana Rzecz o roku 1863
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2019.5.9Schlagworte:
Wojciech Dzieduszycki, Stanisław Koźmian, powstanie styczniowe, dzieje porozbiorowe, Galicja, LwówAbstract
Przedmiotem badań podjętych w artykule jest analiza poglądów historiozoficznych Wojciecha Dzieduszyckiego (1848–1909), uczonego, polityka i publicysty, na temat polskich dziejów porozbiorowych i powstania styczniowego. Dzieduszycki, przedstawiciel konserwatystów wschodniogalicyjskich, autor licznych tekstów publicystycznych, historycznych, archeologicznych, esejów oraz prac z zakresu historii filozofii, estetyki, wychowania i literatury, wypowiedział się na ten temat w 1894 r. w lwowskim Kole Literacko-Artystycznym, przy okazji głośnej debaty nad dziełem Stanisława Koźmiana, Rzecz o roku 1863 (t. 1–3, Kraków 1894–1895). W dyskusji, obok Dzieduszyckiego, udział wzięło kilku przedstawicieli środowiska lwowskiej inteligencji, którzy w latach 1863–1864 zaangażowani byli w powstaniu styczniowym: Tadeusz Romanowicz, Antoni Skotnicki, Leon Syroczyński, Juliusz Starkel, Jan Stella-Sawicki. Dzieduszycki, poddając ocenie dzieło Koźmiana, dał wyraz swoim krytycznym poglądom na kwestie dotyczące samozawinionej teorii upadku Rzeczypospolitej, wyrażanej przez krakowskich konserwatystów. W swoich zapatrywaniach na polskie dzieje porozbiorowe skoncentrował się na kilku zasadniczych sprawach, a mianowicie na przyczynach upadku państwa, definiowaniu pojęcia narodu, patriotyzmu, Ojczyzny oraz społecznej funkcji historii i koncepcji rozrachunkowej z przeszłością. Pisał o wadach narodowych, wskazując na konieczność moralnej i obywatelskiej poprawy społeczeństwa w imię obowiązku wobec Ojczyzny. Wszystko to posłużyło Dzieduszyckiemu do sformułowania programu pracy organicznej. Jego poglądy na dzieje porozbiorowe i powstanie styczniowe podbudowane były głęboką historiozoficzną refleksją nad dziejami.
Downloads
Literaturhinweise
Biblioteka Naukowa im. Wasyla Stefanyka we Lwowie: zespół 5, sygn. 5970/II: Wojciech Dzieduszycki. Listy i autografy 1879–1890. zespół 103: Archiwum Sapiehów z Krasiczyna, IV. Papiery Leona i Adama Sapiehów, sygn. 793.
C.K. Uniwersytet imienia Cesarza Franciszka I we Lwowie. Skład Uniwersytetu i program wykładów w letnim półroczu 1893/4, Lwów 1894.
C.K. Uniwersytet imienia Cesarza Franciszka I we Lwowie. Skład Uniwersytetu i program wykładów w letnim półroczu 1894/5, Lwów 1895.
C.K. Uniwersytet imienia Cesarza Franciszka I we Lwowie. Skład Uniwersytetu i program wykładów w zimowym półroczu 1896/7, Lwów 1897.
Dzieduszycki W., Dokąd nam iść nie wypada?; Mesjanizm polski a prawda dziejów, Kraków 2012.
Dzieduszycki W., Listy o wychowaniu, Lwów 1892.
Dzieduszycki W., Listy ze wsi, seria I–II, Lwów 1889–1890.
Dzieduszycki W., Mesjanizm polski a prawda dziejowa, Kraków 1901 [odbitka z „Przeglądu Polskiego”].
Dzieduszycki W., Pisma polityczne Stanisława Koźmiana, „Przegląd Polski” 1904, t. 153, nr 457.
Dzieduszycki W., Sceptycy, stoicy, epikurejczycy, Warszawa 1883, s. 1 [odbitka z „Biblioteki Warszawskiej”].
Hahn W., Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, t. II, Lwów 1912.
Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, t. I, Lwów 1899.
Libelt K., O miłości Ojczyzny [w:] tegoż, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, Warszawa 1967.
Przemówienie hr. Wojciecha Dzieduszyckiego na uroczystym zebraniu w sali ratuszowej d. 3 maja ku uczczeniu setnej rocznicy konstytucji 1791, „Gazeta Narodowa” 1891, nr 111.
Przemówienie Wojciecha Dzieduszyckiego [w:] Stronnictwo krakowskie o styczniowym powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz o 1863 r.”, Lwów 1895.
Przemówienie Wojciecha hr. Dzieduszyckiego, prezesa komitetu dla obchodu Kościuszkowskiego we Lwowie, wygłoszone w czasie uroczystości na ratuszu d. 4 kwietnia 1894, „Gazeta Narodowa” 1894, nr 79.
Romanowicz T., Krytyka trzeciego tomu dzieła p. St. Koźmiana [w:] Stronnictwo krakowskie o styczniowym powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz o 1863 r.”, Lwów 1895.
Romanowicz T., Rozbiór pierwszych dwóch tomów książki p. St. Koźmiana [w:] Stronnictwo krakowskie o styczniowym powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz o 1863 r.”, Lwów 1895.
Statut Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie, Lwów 1885.
Stronnictwo krakowskie o styczniowym powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz o 1863 r.”, Lwów 1895.
Wiek XIX. [Mowa wypowiedziana na uroczystości Mickiewiczowskiej urządzonej przez stowarzyszenie „Ognisko” w Wiedniu], Kraków 1900.
Bartoszewicz K., Rok 1863. Historia na usługach ludzi i stronnictw, t. 1–2, Kraków 1895–1896.
Daszyk K.K., Osobliwy Podolak. W kręgu myśli historycznej i społeczno-politycznej Wojciecha hr. Dzieduszyckiego, Kraków 1993.
Daszyk K.K., Stanisława Koźmiana Rzecz o roku 1863 – jako (nowe) polityczne credo „szkoły stańczykowskiej” [w:] Powstanie styczniowe, odniesienia, interpretacje, pamięć, red. T. Kargol, Kraków 2013.
Dybiec J., Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1860–1918, Kraków 1993.
Jakubiec T., Wojciech Dzieduszycki. Pisarz, estetyk, filozof, Kraków 2009.
Janowski M., Inteligencja wobec wyzwań nowoczesności. Dylematy ideowe polskiej demokracji liberalnej w Galicji w latach 1889–1914, Warszawa 1996.
Jaskólski M., Ateńczyk z Jezupola [w:] Idee – państwo – prawo. Prace poświęcone pamięci prof. dra Marka Sobolewskiego, red. J.M. Majchrowski, Kraków 1991.
Karolczak K., Dzieduszyckich związki ze Lwowem [w:] Lwów: miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. 2, red. H.W. Żaliński i K. Karolczak, Kraków 1998.
Kieniewicz S., Dzieduszycki Wojciech (1848–1909) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 6, Kraków 1946.
Kieniewicz S., Domańska-Nogajczyk M., Stella-Sawicki Jan (1831–1911) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 43, Warszawa–Kraków 2004.
Kłak C., Starkel Juliusz [w:] Polski słownik biograficzny, t. 42, Warszawa–Kraków 2004.
Kolbuszewska J., Tadeusz Korzon (1839–1918). Między codziennością, nauką a służbą narodowi, Łódź 2011.
Kosicka-Pajewska A., Zachowawcza myśl polityczna w Galicji w latach 1864–1914, Poznań 2002.
Kostańczak S., Jak może trwać pojęcie Ojczyzny w świadomości narodowej bez istnienie własnego państwa? Koncepcja rozczłonii Ojczyzny Karola Libelta, „Rocznik Lubuski” 2009, t. 35, cz. 1.
Koźmian S., Rzecz o roku 1863, t. 1–3, Kraków 1894–1895.
Lisicki H., rec.: Koźmian Stanisław, Rzecz o roku 1863, t. 2, część druga, „Kwartalnik Historyczny” 1895, R. 9.
Łazuga W., Konserwatyści galicyjscy wobec powstania styczniowego [w:] Galicja a powstanie styczniowe, red. M. Hoszowska, A. Kawalec, L. Zaszkilniak, Warszawa–Rzeszów 2013.
Maternicki J., „Historyk sługą narodu”. Poglądy Adama Naruszewicza, Joachima Lelewela, Tadeusza Korzona i Szymona Askenazego [w:] Historia – mentalność – tożsamość. Miejsce i rola historii oraz historyków w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku, red. J. Pisulińska, P. Sierżęga, L. Zaszkilniaka, wstępem opatrzył J. Maternicki, Rzeszów 2008.
Maternicki J., Walerian Kalinka (1826–1886) i jego badania nad epoką porozbiorową, Rzeszów 2013.
Menz M., Powstanie styczniowe w myśli politycznej Stanisława Koźmiana [w:] Galicja a powstanie styczniowe, red. M. Hoszowska, A. Kawalec, L. Zaszkilniak, Warszawa–Rzeszów 2013
Michalska-Bracha L., Krakowska szkoła historyczna wobec powstania styczniowego [w:] Powstanie styczniowe, odniesienia, interpretacje, pamięć, red. T. Kargol, Kraków 2013.
Michalska-Bracha L., Między pamięcią a historiografią. Lwowskie debaty o powstaniu styczniowym (1864–1939), Kielce 2011.
Michalska-Bracha L., Od powstania styczniowego do niepodległości. O lwowskiej inteligencji z powstańczą biografią w tle, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2018, t. 19.
Micińska M., Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa 2008.
Mordarski R., Kazimierz Twardowski i Wojciech Dzieduszycki – dwa przykłady społecznego zaangażowania polskiego intelektualisty, „Filo-Sofija” 2018, nr 40.
Moszyński J., Obrachunek z „Rzeczą” p. Stanisława Koźmiana „O Roku 1863” z jej autorem i z tegoż przyjaciółmi, Kraków 1895.
Nowak A., Polski patriotyzm wieku niewoli: trzy formuły? [w:] Patriotyzm Polaków. Studia z historii idei, red. J. Kłoczowski, Kraków 2006.
Nowak A., Republika i imperium: dwa patriotyzmy [w:] Formuły patriotyzmu w Europie Wschodniej i Środkowej od nowożytności do współczesności, red. A. Nowak, A.A. Zięba, Kraków 2009.
Ramotowska F., Skotnicki Antoni [w:] Polski słownik biograficzny, t. 38, Warszawa–Kraków 1997.
Sierżęga P., Konstytucja 3 maja w galicyjskiej myśli historycznej i publicystyce 1891 r. [w:] Historia – mentalność – tożsamość. Pamięć historyczna Ukraińców i Polaków w okresie kształtowania się ich świadomości narodowej (wiek XIX i pierwsza połowa XX), t. IV, red. L. Zaszkilniak, J. Pisulińska, P. Sierżęga, Lwów 2011.
Sierżęga P., Lwów i prowincja galicyjska wobec setnej rocznicy insurekcji kościuszkowskiej (1894 r.) [w:] Studia i materiały z dziejów społecznych Polski południowo-wschodniej, t. I, red. Z. Budzyński, Rzeszów 2003.
Szulakiewicz W., Ateńczyk z Jezupola o wychowaniu: program dobrego wychowania Wojciecha hr. Dzieduszyckiego (1848–1909) [w:] Człowiek, idea, dzieło: prace dedykowane profesor Stefanii Walasek, red. B. Jędrychowska, Wrocław 2013.
Toczek A., Lwowski „Przegląd Archeologiczny” (1876–1888) organ Towarzystwa Archeologicznego i c.k. Konserwatorium Pomników [w:] Kraków – Lwów: książki, czasopisma, biblioteki, t. 9, cz. 2, red. H. Kosętka, B. Góra, E. Wójcik, Kraków 2009.
Toczek A., Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860–1918), Kraków 2013.
Wierzbicki A., Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX wieku, Warszawa 2010.
Wierzbicki A., Wschód – Zachód w koncepcjach dziejów Polski, Warszawa 1984.
Zawojska T., Od epistemologii do historiozofii. Poglądy filozoficzne Wojciecha Dzieduszyckiego, Lublin 2011.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Lizenz
Copyright (c) 2019 Galicja. Studia i materiały
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
