Opera Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska (1814) na polskich scenach i estradach w latach 1814‒2024
DOI:
https://doi.org/10.15584/johass.2025.3.5Słowa kluczowe:
teatr polski w XIX‒XX w. historia, polski teatr operowy w XIX‒XX w. historia, polskie opery historyczne historia, królowa Jadwiga Andegaweńska (ok. 1374‒1399)Abstrakt
Tematem artykułu są inscenizacje teatralne i wykonania koncertowe jednej z polskich oper – dzieła Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 1814 r. z librettem Juliana Ursyna Niemcewicza, celem badawczym zaś ustalenie znaczenia tego utworu w naszej tradycji teatralnej. Zakres czasowy zagadnienia obejmuje lata 1814‒2024 – od prapremiery do ostatniej realizacji. Wykorzystane materiały źródłowe to głównie publikacje prasowe i wspomnienia.
Dzieło Kurpińskiego jest pierwszą wybitną polską operą historyczną. Odegrało dużą rolę w polskiej tradycji teatralnej. Prapremiera z 1814 r. miała duże znaczenie polityczne. Opera powstała i została pierwszy raz wystawiona w związku z kongresem wiedeńskim oraz zapowiedzią powołania niesuwerennego Królestwa Polskiego, wkrótce zrealizowaną w 1815 r. Była zarazem aktem polskiego patriotyzmu, niezależnie od okoliczności politycznych prapremiery. Jadwiga nieprzypadkowo przyciągnęła w 1816 r. do teatru w Wilnie wielką liczbę widzów – Polaków utożsamiających się ze wspólną tradycją historyczną Polski i Litwy.
O tym, że później dzieło to bardzo rzadko wykonywano, zadecydował negatywny stosunek rosyjskich zaborczych władz i podlegającej im cenzury do twórczości literackiej Juliana Ursyna Niemcewicza. W XX wieku zapomnienie opery wynikało ze wzbogacenia w poprzednim stuleciu ojczystego kanonu teatralno-muzycznego o znacznie bardziej popularne dzieła – opery Stanisława Moniuszki, uznawanego za „ojca polskiej opery narodowej”.
Jadwiga Kurpińskiego z 1814 r. z librettem Niemcewicza ma dużą wartość patriotyczną i artystyczną. Autor współtworzył podstawy polskiego repertuaru operowego, rozwiniętego później przez innych kompozytorów.
Downloads
Bibliografia
Aleksandrowska E., 2002, Niemcewicz Julian Ursyn 1758-1841 [w:] Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i biobibliograficzny, t. 3 Mia-R, red. R. Loth (et.al.), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Bogusławski S., 1815, Dom do sprzedania. - Dwaj roztargnieni- Dwa słowa, „Gazeta Warszawska” 1815 nr 66.
Chachaj M., 2002/2003, Jadwiga, królowa polska Juliana Ursyna Niemcewicza w ocenie warszawskiej publiczności teatralnej, „Annales UMCS” Sectio FF Filologia Polska, vol. 20/21.
Chachaj M., 2002, Miles et civis – wzór rycerza w dramatach historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza [w:] Julian Ursyn Niemcewicz. Pisarz, historyk, świadek epoki, red. J. Wójcicki, Wydawnictwo DIG, Warszawa.
Chachaj M., 1999, Postać Kobiety-Polki w dramatach historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza, „Annales UMCS” Sectio FF Filologia Polska, vol. 17.
Dąbrowicz E., 2002, Litwa Niemcewicza [w:] Julian Ursyn Niemcewicz. Pisarz, historyk, świadek epoki, red. J. Wójcicki, Wydawnictwo DIG, Warszawa.
Dmuszewski L. A., 1818, Wiersz do Jaśnie Pana Karola Kurpińskiego po pierwszym wystawieniu opery Jadwiga, „Tygodnik Polski
i Zagraniczny” 1818 nr 31.
Domański P. J., 1988, Warszawskie Teatry Rządowe w latach 1900-1915 [w:] Dzieje teatru polskiego…, t. 4 Teatr polski w latach 1800-1918. Zabór rosyjski, red. T. Sivert, R. Taborski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Duniec K., 1993, Teatr w Wilnie w latach 1815-1830 [w:] Dzieje teatru polskiego, red. T. Sivert, t. 2 Teatr polski od schyłku XVIII wieku do roku 1863. Lata 1773-1830, red. J. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Elsner J. 1957, Sumariusz moich utworów muzycznych z objaśnieniami o czynnościach i działaniach moich jako artysty muzycznego, oprac. A. Nowak-Romanowicz, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Estreicher K., 1953, Teatra w Polsce, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Gmys M., 2015, Karol Kurpiński, Editions Spotkania, Warszawa.
Jabłoński Z., 1993, Teatr w Krakowie w latach 1815-1830 [w:] Dzieje teatru polskiego…, t. 2 Teatr polski od schyłku XVIII wieku do roku 1863. Lata 1773-1830, red. J. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Jachimecki Zdzisław, [1950] Muzyka polska w rozwoju historycznym. Od czasów najdawniejszych do doby obecnej, t. 1, cz. 2 Wiek XVIII do połowy wieku XIX, Księgarnia Stefana Kamińskiego, Kraków.
K., 1821, Jadwiga, „Gazeta Warszawska” nr 168.
Karasowski M., 1859, Rys historyczny opery polskiej poprzedzony szczegółowym poglądem na dzieje muzyki dramatycznej powszechnej, Księgarnia i Skład Nut Muzycznych Michała Glücksberga, Warszawa.
Kawka A. D., 2002, Julian Ursyn Niemcewicz a teatr [w:] Julian Ursyn Niemcewicz. Pisarz, historyk, świadek epoki, red. J. Wójcicki, Wydawnictwo DIG, Warszawa.
Kieniewicz S., Witkowski M., 1977, Niemcewicz (Ursyn Niemcewicz) Julian h. Rawicz (1758-1841) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Księstwo Warszawskie, 1815, „Gazeta Lwowska” nr 1.
List Juliana Ursyna Niemcewicza do Adama księcia Czartoryskiego z 16 marca 1814 roku, 2013 [w:] A. J. Czartoryski, Żywot Juliana Ursyna Niemcewicza, opracował i wstępem poprzedził A. Czaja, Oficyna Wydawnicza ASPRA JR, Warszawa.
List Juliana Ursyna Niemcewicza do Adama księcia Czartoryskiego z 16 marca 1814 roku, 1860, [w:] A.J. Czartoryski, Żywot Juliana Ursyna Niemcewicza, Księgarnia B. Behra, Berlin, Poznań.
Mościcki H., 1910, Dziennik Teodora Krasińskiego, ucznia Uniwersytetu Wileńskiego w 1816-1818 r., „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie”, t. 4.
Niemcewicz J. U., 1814, Jadwiga, królowa Polska. Dramma muzyczne w 3ch aktach wierszem. Zaprezentowana na Teatrze Warszawskim pierwszy raz dnia 23 grudnia 1814. Muzyka kompozycji Karola Kurpińskiego, Drukarnia Księży Pijarów, Warszawa.
Niemcewicz J. U., 1884, Jadwiga, królowa polska. Drama muzyczne w 3ch aktach [w:] J.U. Niemcewicz, Dzieła, t. 3, Nakładem Kazimierza Bartoszewicza, w drukarni Wincentego Korneckiego, Kraków.
Niemcewicz J. U., 1838, Jadwiga królowa polska, Dramma muzyczne w trzech aktach [w:] J.U. Niemcewicz, Dzieła poetyczne wierszem i
prozą, t. 5, wydanie nowe i kompletne Jana Nepomucena Bobrowicza, Nakładem i drukiem Breitkopfa, Lipsk.
Nowicka E., 2021, Omamienie-cudowność-afekt. Dramat w kręgu dziewiętnastowiecznych wyobrażeń i pojęć, Instytut Literatury, Kraków.
Nowicka E., 2000,„Słownik zaklętych słów do muzyki” (o librettach oper Józefa Elsnera i Karola Kurpińskiego [w:] Opera polska w XVIII i XIX wieku, red. M. Jabłoński, J. Stęszewski, J. Tatarska, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Papierzowa A., 1959, Libretta oper polskich z lat 1800-1830, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Płońska K., 2015, Katalog tematyczny oper Karola Kurpińskiego, Instytut Muzyki i Tańca, Warszawa.
Przybylski T., 1980, Karol Kurpiński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Przybylski T., 1997, Kurpiński Karol Kazimierz [w:] Encyklopedia muzyczna PWM, część biograficzna, red. Elżbieta Dziębowska, t. klł, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Przybylski T., 1971, Kurpiński Karol Kazimierz (1785-1857) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 16, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Skibiński K., 1963, Pamiętnik aktora (1786-1858) [w:] Wspomnienia aktorów 1800-1925, red. S. Dąbrowski, R. Górski, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Skibiński K., 1912, Pamiętnik aktora (1786-1858), opracował i wydał Marian Rulikowski, Warszawa.
Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, 1973, red. Zbigniew Raszewski (et.al.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Strumiłło T., 1954, Uwertury Kurpińskiego, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Tarapata M., 1994/1995, Problemy patriotyczno-niepodległościowe w wybranych dramatach Juliana Ursyna Niemcewicza, „Annales UMCS” Sectio FF Filologia polska vol. 12/13.
Teatr Narodowy, 1814, „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” nr 102.
Teatr Narodowy, 1821, „Gazeta Krakowska” nr 40.
Teatr Narodowy, 1824, „Gazeta Krakowska” nr 83.
Teatr Narodowy, 1814, „Gazeta Warszawska” 1814 nr 102.
Wierzbicka-Michalska K., 1993, Teatry w Warszawie, w: Dzieje teatru polskiego…, t. 2 Teatr polski od schyłku XVIII wieku do roku 1863. Lata 1773-1830, red. J. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Wroński W., 1960, Zygmunt Noskowski, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Warszawa.
Żurawska-Witkowska A., 2005, Historia w operze, czyli postacie władców w operach „Jadwiga królowa polska” Karola Kurpińskiego (1814) oraz „Król Łokietek” Józefa Elsnera (1818), „Muzyka” nr 3.
Żurawska-Witkowska A., 2012, People, Nation and Fatherland in three polih operas: Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale (1794), Jadwiga, królowa polska (1814), Król Łokietek, albo Wiśliczanki (1818) [w:] Nation and/or Homeland. Identity in 19th Century Music and Literature between Central and Mediterranean Europe, edited by I. Cavallini, Mimesis Edizioni, Milano-Udine.
X., Jadwiga, 1818, „Gazeta Warszawska” nr 96.
X., Jadwiga opera, 1815, „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” nr 54.
X., 1816, Opera Jadwiga, „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” nr 41.
X., 1821, Teatr Narodowy, „Pszczółka Krakowska” t. 2.
Z teatru i muzyki, 1907, „Kurier Warszawski” nr 320.
Z teatru i muzyki, 1907, „Kurier Warszawski” nr 328.
Z teatru i muzyki, 1907, „Kurier Warszawski” nr 329.
Komorowska M., 1985, Igraszki klasyczne, czyli tęsknota za profesjonalizmem, „Teatr” nr 8, https://encyklopediateatru.pl/artykuly/244928/igraszki-klasyczne-czyli-tesknota-za-profesjonalizmem (dostęp: 11.04.2025).
Nagranie audiowizualne wykonania koncertowego opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 9 sierpnia 2020 r. w kościele świętej Katarzyny na 16. Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie, https://www.youtube.com/watch?v=vXikoBQ6sgI (dostęp: 15.04.2025).
Piątkowska A., 2024, Specjalnym pokazem opery o królowej Jadwidze rozpoczął się w Krakowie Festiwal Muzyki Polskiej, 13 lipca 2024, https://dziennikpolski24.pl/specjalnym-pokazem-opery-o-krolowej-jadwidze-rozpoczal-sie-w-krakowie-festiwal-muzyki-polskiej/ar/c13-18671999#google_vignette (dostęp: 2.05.2025) (relacja prasowa ilustrowana barwnymi fotografiami z koncertu, na których widać wykonawców ubranych w kostiumy)..
Portal internetowy E-teatr.pl, https://encyklopediateatru.pl/przedstawienie/21359/jadwiga-krolowa-polski (dostęp: 11.04.2025) (opis inscenizacji opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska w Teatrze Wielkim w Warszawie z 1985 r.)
Portal internetowy Kraków Culture Carnet, https://karnet.krakowculture.pl/37024-krakow-16-festiwal-muzyki-polskiej (dostęp: 15.04.2025) (informacja o wykonaniu koncertowym opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 9 sierpnia 2020 r. w kościele świętej Katarzyny na 16. Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie).
Portal internetowy Operabase.com, https://www.operabase.com/productions/jadwiga-krolowa-polska-130195/cast-crew/pl (dostęp: 15.04.2025) (informacja o wykonaniu koncertowym opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 9 sierpnia 2020 r. w kościele świętej Katarzyny na 16. Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie).
Strona internetowa Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, https://filharmoniakrakow.pl/public/program/koncert-specjalny-99 (dostęp: 1.05.2025) (informacja o wykonaniu koncertowym opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 12 lipca 2024 r. w Filharmonii Krakowskiej na 20. Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie).
Strona internetowa orkiestry Sinfonietta Cracovia, https://www.sinfonietta.pl/koncerty/jadwiga-krolowa-polska (dostęp: 1.05.2025) (informacja o wykonaniu koncertowym opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska z 12 lipca 2024 r. w Filharmonii Krakowskiej na 20. Festiwalu Muzyki Polskiej w Krakowie).
Teatr Wielki Opera Narodowa w Warszawie – archiwum cyfrowe – materiały archiwalne i informacje nt. inscenizacji opery Karola Kurpińskiego Jadwiga Królowa Polska w Teatrze Wielkim w Warszawie z 1985 r. (m.in. fotografie afisza, plakatu, programu i pocztówki reklamowej, czarnobiałe i kolorowe fotografie ze spektakli, barwne kopie projektów kostiumów), https://archiwum.teatrwielki.pl/incenizacja/baza/jadwiga-krolowa-polska-22-02-1985 (dostęp: 11.04.2025).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
