Od mieszkania dla robotnika do mieszkania dla Kowalskiego: koncepcje i realia mieszkalnictwa w Polsce w latach 1918–1939 oraz 1944–1989

Abstrakt

W przedwojennej Polsce problem mieszkań dla rodzin miejskich o skromnych dochodach (głównie robotników) nie był przedmiotem szczególnego zainteresowania władz państwowych. Bezpośrednia interwencja państwa mająca na celu rozwiązanie pogarszającej się sytuacji mieszkaniowej robotników, budownictwo spółdzielcze i inicjatywy przedsiębiorców nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Na politykę mieszkaniową po II wojnie światowej miały decydujący wpływ dwa czynniki: różnorodne konsekwencje wojny (demograficzne, duża skala zniszczeń substancji mieszkaniowej) i polityczne koncepcje władz nowej Polski. Nowa polityka mieszkaniowa została sformułowana już w latach 1944–1945. Zgodnie z powojennym ustawodawstwem władze miały prawo przydzielania mieszkań osobom, których praca wymagała zamieszkania w mieście. Presja ideologiczna zapewnienia lepszych warunków mieszkaniowych przede wszystkim dla robotników przemysłowych spowodowała zastosowanie restrykcji wobec inicjatywy prywatnej w sektorze mieszkaniowym. Ta polityka zaczęła się zmieniać po 1956 r. Polska kwestia mieszkaniowa miała być rozwiązana przez subsydiowaną przez państwo spółdzielczość mieszkaniową.
Wyróżnianie robotników jako grupy społecznej, która z przyczyn politycznych winna cieszyć się uprzywilejowanym dostępem do nowych mieszkań, coraz częściej było zastępowane w oficjalnym języku władz przez dystynkcje „nieklasowe” (anonimowi Kowalscy). W końcowym okresie Polski Ludowej warunki mieszkaniowe robotników były nieporównywalnie lepsze od tych sprzed wojny. Chociaż dystanse oddzie-lające ich od grup o wyższym statusie społecznym pozostały, to dysproporcje w porównaniu z okresem przedwojennym zostały zredukowane.