Rododendrony jako element parków rezydencjonalnych na ziemiach polskich w XIX i XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.15584/johass.2025.3.4Słowa kluczowe:
historia, rododendrony, azalie, parki, dziedzictwo kulturoweAbstrakt
Różaneczniki były cenioną ozdobą ogrodów i parków zakładanych przy siedzibach rodowych i magnackich na ziemiach polskich, szczególnie w XIX i XX wieku. Sadzonki pochodziły przede wszystkim z dwóch miejsc: niemieckich szkółek Seidla oraz Polesia Wołyńskiego. Utrzymanie parków było jednak zależne od sytuacji materialnej ich właścicieli, a działania I i II wojny światowej spustoszyły kraj, powodując nie tylko zniszczenia materialne, ale też znaczne zubożenie społeczne. Istotny wpływ miały także dwie reformy rolne związane z parcelacją wielkich majątków (1920 r.) oraz ich upaństwowieniem (1944 r.). Pozostawione bez opieki założenia rezydencjonalne wraz z otoczeniem często ulegały zniszczeniu. Między innymi z tego powodu po 1945 r. różaneczniki przetrwały w niewielu miejscach oprócz terenów krajobrazowych, rezerwatów i arboretów.
Downloads
Bibliografia
Borkowy B., 2021, Psi pupile księstwa von Pless, http://www.zamek-pszczyna.pl/dzialalnosc_muzeum/Recepta_na_wiedze/Psi-pupile-ksiestwa-von-Pless/idn:678 (dostęp: 27.09.2021).
Brzezowski W., Jagiełło-Kołaczyk M., 2010, Cztery stulecia ogrodów w Książu, „Architektura. Czasopismo techniczne”, R. 107, z. 13.
Chrabelski, K., Ciołek G., 1949, Uwagi o potrzebie i metodzie odbudowy zabytkowych ogrodów, „Ochrona Zabytków”, nr 2/1(5).
Ciesielski H., Wrabec H., 1994, Ewidencja założenia ogrodowo-parkowego w Henrykowie, , Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Wrocław.
Ciesielski H., Inwentaryzacja dendrologiczna założenia parkowego w Kamieńcu Ząbkowickim, Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, sygn. 469.
Czartoryska I., 1805, Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław.
Drzał M., 1975, Parki w Polsce, z. 1‒2.
Dubiel E., Piorecki J., 2011, Różanecznik żółty Rhododondron luteum na Polesiu Wołyńskim, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, R. 67, z. 2.
Eysymontt J., Eysymontt K., 1993, Studium historyczno-stylistyczne zespołu zamkowego Książ, Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Wrocław.
Gałczyński B., 1929, Ogród kwiatowy na stu metrach kwadratowych: jak z malej paczki nasion mieć dużo pięknych kwiatów w ogrodzie, Wydawnictwo Piaseczno pod Warszawą, Warszawa.
Gołębiewski Ł., 1884, Dwory i domy, Lwów.
Grajewski G., Park kulturowy w Kamieńcu Ząbkowickim „Góra Zamkowa, Dolina Budzówki i Nysy Kłodzkiej”, Wrocław 2014.
Guerquin A., 1974, Problemy konserwacji rekonstrukcji i adaptacji zabytkowych parków (na podstawie prac zespołu specjalistycznego przy Oddziale PP PKZ we Wrocławiu), Ośrodek Informacji Konserwatorskiej, Warszawa.
Jankowski E., 1888, Ogród przy dworze wiejskim, t. 2, Warszawa.
Jankowski E., 1922, Wrażenia z wycieczki do Małopolski, „Przegląd Ogrodniczy”, R. VII, nr 2.
Karczmarczuk R., 2010, Narodowe kolekcje roślin we Wrocławiu, „Wszechświat”, t. 111, nr 7‒9.
Kubik W., 1925, Tragedia ogrodów i ogrodników dworskich, „Ogrodnik. Dwutygodnik ilustrowany”, R. XV, nr 6.
Kurzac M., Olaczek R., 1995, Różanecznik żółty Rhododendron flavum G. Don w rezerwacie Małecz – udany przykład metaplantacji sprzed 60 lat, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sozologica”, nr 4.
Lepiej przemilczeć, Prywatne pamiętniki Księżnej Daisy von Pless z lat 1895‒1914, 2013, tłum. B. Borkowy, Wałbrzych.
Makowiecki S., 1938, Katalogi i cenniki, „Przegląd Ogrodniczy”, R. 21, nr 10.
Pałac Zielin, https://pomorzezachodnie.travel/Poznawaj-Dziedzictwo_Pomorza-Zamki/a,3986/Palac (dostęp:15.09.2021).
Park pałacowy w Zielinie, sygn. 3/8/0/31/5/2. Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Pruszyński J., 2001, Dzierżenie rzeczy cudzych, bezprawnie przywłaszczonych nie jest równoznaczne z tytułem własności, „Rzeczpospolita” z 5.04.
Rosłon-Szeryńska E., Łukaszkiewicz J., Fortuna-Antoszkiewicz B., 2020, Manor Parks in Poland—Costly Heritage or Potential for the Development of Rural Communes, “Sustainability”, no. 12 (22), p. 2.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami, DzU 1928, nr 29, poz. 265.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1950 r. w sprawie organizacji Państwowej Rady Ochrony Przyrody, DzU 1950, nr 13, poz. 127.
Sakowska M., 2017, Książ: rododendronowe szaleństwo, włabrych.dlawas.info (dostęp: 20.09.2021).
Szymański J., 1958, Projekt wstępny na zagospodarowanie i zieleń zespołu poklasztornego w Henrykowie, pow. Ząbkowice Śl., Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Wrocław.
Szyperski A., 1983, Zamek Książ, Wrocław.
Relacja prasowa z zimy 1929 w Polsce, „Światowid “ 2.03.1929.
Ustawa z dnia 10 marca 1934 r. o ochronie przyrody, DzU 1934, nr 31, poz. 274.
Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej, DzU 1920.70.462.
Ustawa z dnia 25 stycznia 1933 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami. DzU 1933, nr 10, poz. 62.
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o ochronie przyrody. DzU 1949, nr 25, poz. 180.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
