Wpływ wybranych determinant ekonomicznych, demograficznych i kulturowych na zachowania żywieniowe konsumentów
DOI:
https://doi.org/10.15584/nsawg.2023.1.10Słowa kluczowe:
zachowania żywieniowe konsumentów, wybór żywności, czynniki ekonomiczne, czynniki demograficzne, czynniki kulturoweAbstrakt
Potrzeby żywieniowe należą do podstawowych potrzeb fizjologicznych człowieka. Wpływają na postawy i wybory konsumentów, gdyż wiążą się z zaspokajaniem potrzeb pokarmowych. Dokonując wyboru żywności, konsument zazwyczaj kieruje się swoimi dochodami, preferencjami i przyzwyczajeniami. Cały splot rynkowych uwarunkowań wpływa na ostateczny wybór żywności. Celem artykułu jest identyfikacja i określenie wpływu wybranych czynników ekonomicznych, demograficznych i kulturowych na zachowania żywieniowe konsumentów w odniesieniu do współczesnych zmian rynkowych. W opracowaniu wykorzystano metodę przeglądu oraz krytycznej analizy literatury przedmiotu opublikowanej w latach 2004–2022. Wśród czynników ekonomicznych określono wpływ cen żywności oraz dochodów konsumentów na ich zachowania żywieniowe. Analiza wykazała, że cena żywności wysokiej jakości jest główną barierą ograniczającą wzrost jej popytu wśród konsumentów o niskich dochodach, którzy preferują tańsze produkty, dostarczające większe ilości energii. Im wyższy poziom dochodu, tym większy odsetek osób spożywających owoce i warzywa w codziennej racji pokarmowej. Czynniki demograficzne, takie jak płeć i poziom wykształcenia, wpłynęły na zachowania konsumentów na rynku żywności. Wybory żywieniowe kobiet częściej niż mężczyzn odpowiadają zasadom zdrowego żywienia, o czym świadczy wyższy udział owoców i warzyw w ich diecie, spożywanie większej liczby posiłków w ciągu dnia oraz preferowanie zdrowszych metod obróbki kulinarnej. Wzrost poziomu wykształcenia jest dodatnio skorelowany ze wzrostem świadomości żywieniowej konsumentów. Literatura dotycząca zwyczajów żywieniowych determinowanych czynnikami kulturowymi sugeruje, że osoby starsze najczęściej wykazują postawy etnocentryczne, zaś osoby młodsze chętnie wybierają żywność typową dla kuchni innych narodów.
Bibliografia
Andrieu, E., Darmon, N., Drewnowski, A. (2006). Low-cost diets: more energy, fewer nutrients. European Journal of Clinical Nutrition, 60(3), 434–436. DOI: 10.1038/sj.ejcn.1602331.
Babicz-Zielińska, E., Jeżewska-Zychowicz, M. (2015). Wpływ czynników środowiskowych na wybór i spożycie żywności. Handel Wewnętrzny, 2(355), 5–18.
Bieniek-Majka, M. (2022). Konsumpcja owoców i warzyw w Unii Europejskiej oraz jej potencjalne środowiskowe i zdrowotne konsekwencje. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 1(107), 22–41. DOI: 10.1016/S0950-3293(02)00019-8.
Cichocka, I., Grabiński, T. (2009). Psychograficzno-motywacyjna charakterystyka polskiego konsumenta żywności ekologicznej. Żywność: Nauka. Technologia. Jakość, 5(66), 107–118.
Daniek, K. (2018). Potrzeby żywieniowe jako determinanta rozwoju rynku żywności funkcjonalnej. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych, 4, 5–18. DOI: 10.15576/PDGR/2018.4.5.
Drewnowski, A., Specter, S. (2004). Poverty and obesity: the role of energy density and energy costs. American Journal Clinical Nutrition, 79(1), 6–16. DOI: 10.1093/ajcn/79.1.6.
Dubiel, B. (2018). Zachowania konsumentów na ekorynku w województwie śląskim – wybrane aspekty. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Studia Ekonomiczne, 362, 291–305.
Fard, N.A., Morales, G.D.F., Mejova, Y., Schifanella, R. (2021). On the interplay between educational attainment and nutrition: A spatially-aware perspective. EPJ Data Science, 10, 1–21. DOI: 10.1140/epjds/s13688-021-00273-y.
Gawęcki, J. (2007). Żywienie a zwyczaje kulturowe. W: J. Gawęcki, L. Hryniewiecki (red.), Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu (s. 438–442). Warszawa: PWN.
Gawęcki, J., Flaczyk, E. (2012). Czynniki kulturowe wpływające na sposób żywienia społeczeństwa. W: J. Gawęcki, W. Roszkowski (red.), Żywienie człowieka a zdrowie publiczne (s. 166–180). Warszawa: PWN.
Gil, M., Rudy, M., Stanisławczyk, R., Duma-Kocan, P., Żurek, J. (2022). Gender Differences in Eating Habits of Polish Young Adults Aged 20–26. International Journal of Enviromental Research and Public Health, 19, 15280. DOI: 10.3390/ ijerph192215280.
Giskes, K., Turrell, G., Patterson, C., Newman, B. (2002). Socio-economic differences in fruit and vegetable consumption among Australian adolescents and adults. Public Health Nutrition, 5(5), 663–669. DOI: 10.1079/PHN2002339.
Gurbuz, I.B., Macabangin, M. (2019). Factors affecting consumer’s behavior on purchasing and consumption of food products. Scientific Papers Series Management, Economic Engineering in Agriculture and Rural Development, 19(1), 215–223.
GUS. (2021). Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2021 r. Stan w dniu 31 grudnia. Warszawa: GUS.
GUS. (2022a). Sytuacja gospodarstw domowych w 2021 r. w świetle badania budżetów gospodarstw domowych. Warszawa: GUS.
GUS. (2022b). Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1982 roku. Warszawa: GUS.
Gwiazdowska, K., Kowalczyk, A. (2015). Zmiany upodobań żywieniowych i zainteresowanie kuchniami etnicznymi: przyczynek do turystyki (kulinarnej?). Turystyka Kulturowa, 9, 6–24.
Hartman-Petrycka, M., Witkoś, J., Lebiedowska, A., Błońska-Fajfrowska, B. (2022). Who Likes Unhealthy Food with a Strong Flavour? Influence of Sex, Age, Body Mass Index, Smoking and Olfactory Efficiency on Junk Food Preferences. Nutrients, 14, 4098. DOI: 10.3390/nu14194098.
Hanus, G. (2017). Wpływ wybranych czynników ekonomicznych, demograficznych i społeczno-kulturowych na zachowania żywieniowe konsumentów – przegląd literatury. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 330, 66–75.
Hanus, G. (2021). The phenomena of globalisation in polish consumer’s food choices. Optimum. Economic Studies, 2(104), 15–30. DOI: https://doi.org/10.15290/oes.2021.02.104.02.
Inglis, V., Ball, K., Crawford, D. (2009). Does modifying the household food budget predict changes in the healthfulness of purchasing choices among low- and high-income women? Appetite, 52(2), 273–279. DOI: 10.1016/j.appet.2008.10.005.
Jąder, K. (2018). Etnocentryzm w zachowaniu studentów wobec artykułów żywnościowych. Handel Wewnętrzny, 2, 200–212.
Jeżewska-Zychowicz, M. (2004). Zachowania żywieniowe i ich uwarunkowania. Warszawa: SGGW.
Kępka, A., Pająk, N. (2022). Wpływ wojny w Ukrainie na wysokość inflacji w Polsce. Studia Ekonomiczne, Prawne i Administracyjne, 1(4), 59–72. DOI: 10.24136/sepia.2022.020.
Kiełbasa, M. (2015). Przyszłość sektora rolno-spożywczego w Polsce w odniesieniu do stanu obecnego. Progress in Economic Sciences, 2, 228–238. DOI: 10.14595/PES/02/016.
Kolny, B. (2004). Czynniki kształtujące zachowania konsumentów w czasie wolnym. Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, 2, 303–322.
Komor, A., Czarnyszewicz, E., Białoskurski, S., Goliszek, A., Wróblewska, W., Pawlak, J. (2020). Przemiany w konsumpcji żywności w Polsce w świetle uwarunkowań społeczno-ekonomicznych. Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy Spatium.
Korneta, P.A., Lotko, A. (2021). Determinanty i modele zachowań konsumenta. Wnioski z przeglądu literatury. Marketing i Rynek, 9, 3–13. DOI: 10.33226/1231-7853.2021.9.1.
Kowalczyk, E (2016). Etnocentryzm w konsumpcji. Współczesne Problemy Ekonomiczne, 13, 17–25. DOI: 10.18276/wpe.2016.13-02.
Kowalska, M. (2017). Czynniki społeczno-kulturowe jako determinanty zachowań rynkowych młodych konsumentów. Marketing i Rynek, 4, 167–175.
Liczmańska, K. (2015). Zachowania współczesnych konsumentów i rozwój zarządzania marketingowego organizacją. W: G. Rosa, D. Dąbrowski (red.), Kluczowe czynniki determinujące zachowania konsumenckie na przykładzie mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego (s. 107–118). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. DOI: 10.18276/pzfm.2015.41/2-09.
Makała, H. (2014). Kultura żywieniowa a turystyka – obszary wspólnych zainteresowań. Zeszyty Naukowe. Turystyka i Rekreacja, 1(13), 133–145.
Małysa-Kaleta, A. (2004). Zmiany jakościowe w konsumpcji Polaków na tle procesów integracyjnych w Europie. W: B. Gregor (red.), Marketing, handel, konsument w globalnym społeczeństwie informacyjnym (s. 171–180). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Marks-Bielska, R., Bielski, S., Zuzek, D., Puch, A. (2022). Ekologiczne uwarunkowania działalności przedsiębiorstw. Olsztyn: Instytut Badań Gospodarczych.
Murawska, A., Gutkowska, K. (2015). Ekonomiczne uwarunkowania poziomu spożycia artykułów żywnościowych w aspekcie regionalnym. Handel Wewnętrzny, 2(355), 270–285.
Niewczas, M. (2013). Kryteria wyboru żywności. Żywność: Nauka. Technologia. Jakość,6(91), 204–219.
Polski Instytut Ekonomiczny (2022). Agresja Rosji podniesie inflację i koszty obsługi długu. Miesięcznik Makroekonomiczny PIE. Pobrane z: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/02/Miesiecznik-Makro_2-22.pdf (2022.12.23).
Ramya, N., Mohamed Ali, S.A. (2016). Factors affecting consumer buying behavior. International Journal of Applied Research, 2(10), 76–80.
Sekścińska, K. (2022). Inflacja i stopy procentowe oczami polskiego konsumenta. Raport z badania ilościowego. Warszawa: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Wiedzy Think! wrzesień, 1–38.
Shelton, N.J. (2005). What not to eat: inequalities in healthy eating behaviour, evidence from the 1998 Scottish Health Survey. Journal of Public Health, 27(1), 36–44. DOI: 10.1093/pubmed/fdh191.
Smyczek, S., Grybś-Kabocik, M., Matysiewicz, J., Tetla, A. (2017). Patologie w zachowaniach konsumentów na rynku. Warszawa: Wydawnictwo Placet.
Sobczyk, G. (2018). Zachowania konsumentów wobec nowych trendów konsumpcji – wyniki badań. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H. Oeconomia, 52(1), 171–180. DOI: 10.17951/h.2018.52.1.171.
Szwed, M. (2018). Etnocentryzm konsumencki przedstawicieli pokoleń X, Y i Z w Polsce. W: Z.A. Nowak, B. Glinka (red.), Procesy zarządzania w globalizującej się gospodarce (s. 47–62). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Śmidowicz, A. (2016). Kulturowe uwarunkowania zachowań żywieniowych. Cultural conditions of nutrition behaviour. Kosmetologia Estetyczna, 2(5), 163–168.
Świetlik, K. (2019). Zmienność światowych cen żywności w latach 2000–2018. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, 19(2), 196–209. DOI: 10.22630/PRS.2019.19.2.35.
UOKiK. (2014). Informacja z kontroli jakości i prawidłowości oznakowania produktów rolnictwa ekologicznego. Warszawa: UOKiK.
Wardle J., Haase A.M., Steptoe A., Nillapun M., Jonwutiwes K., Bellisle F. (2004). Gender Differences in Food Choice: The Contribution of Health Beliefs and Dieting. Ann Behav Med., 27(2), 107–116. DOI: 10.1207/s15324796abm2702_5.
Włodarczyk, K. (2016). Przejawy globalizacji konsumpcjiw życiu codziennym Polaków – homogenizacja czy heterogenizacja konsumpcji? Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Studia Ekonomiczne, 254, 265–274.
Wolanin-Jarosz, E. (2006). Zachowania konsumentów – przegląd wybranych badań i teorii. Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL, 2(2), 83–99.
Woźny, D. (2012). Uwarunkowania zachowań młodych konsumentów na rynku mebli. Rozprawa doktorska. Poznań: Wydział Zarządzania. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.
Żuławiński, M. (2022). Inflacja w Polsce przekroczyła 15%. Szczyt coraz bliżej. Pobrane z: https://www.sii.org.pl (2023.01.02).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Uniwersytet Rzeszowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
