Tool Dichotomies in a Period of Inter-epochal Transition  – Philosophical and Anthropological Reflections  on Post-Neolithic Dual Technology

Damian Wolski

doi:10.15584/anarres.2023.18.1

Autor

Damian Wolski private https://orcid.org/0000-0002-9814-2618

DOI:

https://doi.org/10.15584/anarres.2023.18.1

Słowa kluczowe:

terminal lithic industries, tool dichotomy, Early Bronze Age, archaeological theory, philosophy of science, hermeneutics, structuralism

Abstrakt

The presented publication is the end result of an authorial, post-doctoral research project devoted to the multi-aspect flint tool dichotomy at the turn of the Stone and Metal Ages. The results of use-wear analysis of archaeological materials from south-eastern Poland and the Moravia region of the Czech Republic, obtained by the author over the last decade, have been supplemented in this article with a philosophical component. By visualising the network of connections on the empirical-theory line, the explanatory value of the dichotomous lithic concept was raised. Moreover, the discourse on the period at the turn of the Stone and Metal Ages has been enriched with new interpretative solutions for economic and social issues of that time in prehistory. The author places his philosophical investigations within the hermeneutical approach. After the study of key terms (dichotomy, divergence, convergence), structuralist thought becomes the leading theme at the end of the article. The paper deals with the concepts of such thinkers as: Martin Heidegger, Hannah Arendt, and Claude Lévi-Strauss.

Bibliografia

Agamben G. 1999. The Man without Content. Stanford: Stanford University Press.

Arendt H. 2010. Kondycja ludzka. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Asch S. 1955. Opinions and social pressure. Scientific American 193, 31–35.

Austin J. L. 1993. Jak działać słowami? In J. L. Austin (ed.), Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne (= Biblioteka Współczesnych Filozofów). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 550–708.

Bailly M. 2008. What does it mean to be Beaker? Domestic routines, lithic technology and cultural identification in Eastern France, Switzerland and Central Italy. A preliminary approach. In M. Baioni, M. Leonini, D. Lo Vetro, F. Martini, R. Poggiani Keller and L. Sarti (eds.), Bell Beaker in everyday life. Proceedings of the 10th Meeting “Archeologie et Gobelets” (Florence–Siena–Villanuova sul Clisi, May 12–15, 2006). Firenze: Museo Fiorentino di Preistoria Paolo Graziosi, 281–290.

Balcer B. 1977. Osada kultury mierzanowickiej na stanowisku 1 w Mierzanowicach, woj. tarnobrzeskie. Wiadomości Archeologiczne 42, 175–212.

Barański J. 2008. Antropologia techniki. Kultura Współczesna 3, 22–42.

Bąbel J. T. 2013a. Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej. Część I. Obrządek pogrzebowy (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 24). Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Bąbel J. T. 2013b Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej. Część II. Źródła (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 24). Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Brożek A. and Kasprzyk Z. 2007. O performatywach i generowaniu. Filozofia Nauki 15/2, 115–130.

Clarke D. L. 1973. Archaeology: the loss of innocence. Antiquity 47, 6–18.

Czopek S., Kadrow S. and Mitura P. 1993. Materiały z wielokulturowego stanowiska w Orliskach Sokolnickich, woj. Tarnobrzeg, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992, 53–70.

Dzbyński 2008. Rytuał i porozumienie. Racjonalne podstawy komunikacji i wymiany w pradziejach Europy Środkowej (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 8). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.

Feyerabend P. K. 1996. Przeciw metodzie. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg.

Fouere P. 1994. Les industries en silex entre Neolithique moyen et Campaniforme dans le Nord du Bassin aquitain; approches methodologiques, implications culturelles de l’economie des matieres premieres et du debitage. Bordeaux: manuscript of PhD thesis in the archive of the University of Bordeaux (https://www.academia.edu/22764984, access: 11.11.2023; https://www.academia.edu/22765080, access: 11.11.2023).

Furestier R. 2005. Les industries lithique campaniformes du sud-est de la France, 1–3. Aix-en-Provence: manuscript of PhD thesis in the archive of the University of Aix-Marseille (https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-00084729/file/Volume_I_texte.pdf, access: 11.11.2023; https://docplayer.fr/49440096-Lesindustrieslithiquescampaniformes-du-sud-est-de-la-france.html, access: 11.11.2023).

Furestier R. 2007. Les industries lithiques campaniformes du sud-est de la France (= BAR International Series 1684). Oxford: BAR Publishing.

Furestier R. 2008. Bell Beaker lithic industries in the French Midi. In M. Baioni, M. Leonini, D. Lo Vetro, F. Martini, R. Poggiani Keller and L. Sarti (eds.), Bell Beaker in everyday life. Proceedings of the 10th Meeting “Archeologie et Gobelets” (Florence–Siena–Villanuova sul Clisi, May 12–15, 2006). Firenze: Museo Fiorentino di Preistoria Paolo Graziosi, 291–299.

Gadamer H-G. 1993. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Kraków: Inter Esse.

van Gijn A. 2010a. Flint in Focus. Lithic Biographies in the Neolithic and Bronze Age. Leiden: Sidestone Press.

van Gijn A. 2010b. Not at all obsolete! The use of flint in the Bronze Age Netherlands. In B. V. Eriksen (ed.), Lithic Technology in Metal Using Societies. Proceedings of a UISPP Workshop, Lisbon, September 2006. Moesgaard (= Jutland Archaeological Society Publications 67). Højbjerg: Aarhus University Press, 45–60.

Grondin J. 2007. Wprowadzenie do hermeneutyki filozoficznej (= Myśl Filozoficzna). Kraków: Wydawnictwo WAM.

Habermas J. 1999. Teoria działania komunikacyjnego, 1: Racjonalność działania a racjonalność społeczna (= Biblioteka Współczesnych Filozofów). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Habermas J. 2002. Teoria działania komunikacyjnego, 2: Przyczynek do krytyki rozumu funkcjonalnego (= Biblioteka Współczesnych Filozofów). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Heidegger M. 2002. Pytanie o technikę. In M. Heidegger (ed.), Technika i zwrot. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.

Heidegger M. 2013. Bycie i czas. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Herman A. 2013. Teoria i teren. Claude’a Levi-Straussa dualizm organizacji społecznej i perspektywy metodologiczne w badaniach antropologicznych. In E. Nowicka and M. Głowacka-Grajper (eds.), Antropolog i jego magia. Współczesne inspiracje twórczością Claude’a Levi-Straussa. Kraków: Nomos, 30–48.

Hetmański M. 2015. Proceduralno-kognitywny charakter ideału obiektywności. Zagadnienia Naukoznawstwa 51(2), 97–110.

Hildebrandt-Radke I., Dörfler W., Czebreszuk J. and Müller J. (eds.) 2011. Anthropogenic Pressure in the Neolithic and Early Bronze on the Central European Lowlands (= Studia nad Pradziejami Europy Środkowej / Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa 8). Poznań, Bonn: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Hoły-Łuczaj M. 2013. Heideggerowski zwrot: jedność bycia i nieantropologiczna filozofia człowieka. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica 26, 95–112.

Högberg A. 2009. Lithics in the Scandinavian Late Bronze Age. Sociotechnical Change and Persistence. Oxford: Archaeopress.

Högberg A. 2010. Two traditions and a hybrid? South Scandinavian Late Bronze Age flint. In B. V. Eriksen (ed.), Lithic Technology in Metal Using Societies. Proceedings of a UISPP Workshop, Lisbon, September 2006. Moesgaard (= Jutland Archaeological Society Publications 67). Hojbjerg: Aarhus University Press, 61–80.

Januszkiewicz M. 2018. Wobec strukturalizmu. Konteksty Kultury 15(2), 181–191.

Jaskowska B. 2008. O kulturze konwergencji słów kilka. Biuletyn EBIB 1, 1–7 (https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/254600/jaskowska_o_kulturze_konwergencji_slow_kilka_2008.pdfsequence=3&isAllowed=y, access: 11.11.2023).

Johnson M. 2013. Teoria archeologii: wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kadrow S. 1995. Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brązu w Małopolsce. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Kadrow S. 2001. U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Kadrow S. 2017. The Danubian world and the dawn of the metal ages. In P. Włodarczak (ed.), The past societes. Polish lands from the first evidence of human presence to the early middle ages, 2: 5500–2000 BC. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Oddział Kraków, 63–106.

Kadrow S. and Machnik J. 1997. Kultura mierzanowicka. Chronologia, taksonomia, rozwój przestrzenny. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Kadrow S. and Müller J. (eds.) 2019. Habitus? The Social Dimension of Technology and Transformation (= Scales and Transformation 3). Leiden: Sidestone Press.

Karwat Z. 2012. Metoda podziału dychotomicznego i jej znaczenie w analizie prawnej i prawniczej, Lublin: manuscript of a bachelor thesis in the archive of the University of Maria Curie-Skłodowska in Lublin (https://www.academia.edu/25504486/Metoda_podzia%C5%82u_dychotomicznego, access: 11.11.2023).

Keeley L. H. 1980. Experimental Determination of Stone Tool Uses. A Microwear Analysis. Chicago: University of Chicago Press.

Kopacz J. 1976. Wstępna charakterystyka technologiczno-typologiczna wczesnobrązowego przemysłu krzemiennego z Iwanowic, woj. Kraków. Archeologia Polski 21, 85–107.

Kopacz J. 1987. Krzemieniarstwo kultury trzcinieckiej na przykładzie wybranych materiałów z Krakowa-Nowej Huty. In P. Poleska and J. Rydzewski (eds.), Kultura trzciniecka w Polsce. Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, 171–181.

Kopacz J. 2012. Koncepcja krzemieniarstwa schyłkowego na przykładzie eneolitu Moraw. Przegląd Archeologiczny 60, 25–47.

Kopacz J. and Valde-Nowak P. 1987. Episznurowy przykarpacki krąg kulturowy w świetle materiałów kamiennych. Archeologia Polski 31, 55–92.

Kopacz J. and Wolski D. 2019. Phenomenon of the Bell Beaker Diffusion – from the Mediterranean to Transdanubia. In J. Kopacz (ed.), The End of the Stone Age on the Stránská skála Hill in Brno – Lithic Production or “Optimalization”? (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 41). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 195–205.

Kopaliński W. 1994. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Korobkowa G. F. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Krause M. 2019. What is Zeitgeist? Examining period-specific cultural patterns. Poetics 76, 1–10.

Krieger W. 2006. Can There Be a Philosophy of Archaeology? Processual Archaeology and the Philosophy of Science. Lanham: Lexington Books.

Lech J. 1983. Flint Work of the Early Farmers. Production Trends in Central European Chipping Industries from 4500–1200 BC. An outline. Acta Archaeologica Carpathica 22, 5–63.

Lévi-Strauss C. 2021. Antropologia strukturalna. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Libera J. 2001. Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i Zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Mamzer H. 1998. Archeologia jako uobecnienie przeszłości. In W. Wrzosek (ed.), Świat historii. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 299–307.

Mamzer H. 2020. „Mowa obrończa” metodologii archeologów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Folia Praehistorica Posnaniensia 25, 109–148.

Marzec A. 2018. „Jesteśmy połączonym z sobą światem” – Timothy Morton i widmo innej wspólnoty. Ekokrytyka. Teksty Drugie 2018(2), 88–101.

Masojć M. 2014. Krzemieniarstwo stref rytualnych południowej Skandynawii. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.

Masojć M. 2016. Late Bronze Age Flintworking from Ritual Zones in Southern Scandinavia. Oxford: Archaeopress Archaeology.

Maślanka T. 2004. Korzenie technicznego myślenia w filozofii Martina Heideggera. Państwo i Społeczeństwo 4, 169–178.

Mugaj J. 2017. Technologia krzemieniarska w perspektywie filozofii techniki. Folia Praehistorica Posnaniensia 22, 143–155.

Olalde I., Kristiansen K., Booth T., Rohland N., Mallick S., Szecsenyi-Nagy A., Mittnik A., Altena E., Lipson M., Lazaridis I., Harper T. K., Patterson N., Broomandkhoshbacht N., Yoan Diekmann Y., Faltyskova Z., Fernandes D., Ferry M., Harney E., Knijff P. de, Michel M., Oppenheimer J., Stewardson K., Barclay A., Alt K. W., Liesau C., Rios P., Blasco C., Miguel J. V., Menduina Garcia R., Aviles Fernandez A., Banffy E., Bernabo-Brea M., Billoin D., Bonsall C., Bonsall L., Allen T., Buster L., Carver S., Castells Navarro L., Craig O. E., Cook G. T., Cunliffe B., Denaire A., Egging Dinwiddy K., Dodwell N., Ernee M., Evans Ch., Kuchař M., Frances Farre J., Fowler Ch., Gazenbeek M., Garrido Pena R., Haber-Uriarte M., Haduch E., Hey G., Jowett N., Knowles T., Massy K., Pfrengle S., Lefranc Ph., Lemercier O., Arnaud Lefebvre A., Heras Martinez C., Galera Olmo V., Bastida Ramirez A., LombaMaurandi J., Majo T., McKinley J. I., McSweeney K., Mende, B.G., Mod A., Kulcsar G., Kiss V., Czene A., Patay R., Endrődi A., Kohler K., Hajdu T., Szeniczey T., Dani J., Bernert Z., Hoole M., Cheronet O., Keating D., Veleminsky P., Dobeš M., Candilio F., Brown F., Flores Fernandez R., Herrero-Corral A.-M., Tusa, S.,Carnieri E., Lentini L., Valenti A., Waddington C., Delibes G., Guerra-Doce E., Neil B., Brittain M., Luke M., Mortimer R., Desideri J., Besse M., Brucken G., Furmanek M., Hałuszko A., Mackiewicz M., Rapiński A., Leach S., Soriano I., Lillios K. T., Cardoso J. L., Parker Pearson M., Włodarczak P., Price T. G., Prieto P., Rey P. J., Risch R., Rojo Guerra M. A., Schmitt A., Serralongue J, Silva A. M., Smrčka V., Vergnaud L., Zilhao J., Caramelli D., Higham T., Thomas M. G., Kennett D. J., Fokkens H., Heyd V., Sheridan A. Sjogren K-G., Stockhammer Ph. W., Krause J., Pinhasi R., Haak W., Barnes I., Lalueza-Fox C. and Reich D. 2018. The Beaker phenomenon and the genomic transformation of Northwest Europe. Nature 555, 190–196. DOI: 10.1038/nature25738

Olechnicki K. and Załęcki P. 1997. Słownik socjologiczny. Toruń: Graffiti BC.

Ollé A., Pawlik A., Longo L., Skakun N., Gibaja J. F. and Sala R. 2017. New contributions to the functional analysis of

prehistoric tools. Quaternary International 427, 2–5.

Oppenheim A., Brill R. H., Barag D. and von Saldern A. (eds.). 1970. Glass and glassmaking in ancient Mesopotamia. Corning NY: The Corning Museum of Glass.

Pawleta M. 2009. (review) Aleksander Dzbyński. 2008. Rytuał i porozumienie. Racjonalne podstawy komunikacji i wymiany w pradziejach Europy Środkowej / Ritual and understanding. Rational bases of communication and exchange in prehistoric Central Europe (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 8, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego). Sprawozdania Archeologiczne 61, 451–463.

Pawleta M. 2016. Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Pawlik A. 1995. Die mikroskopische Analyse von Steingeräten. Experimente-Auswertungsmethoden-Artefaktanalysen. Tübingen: Archaeologica Venatoria.

Pelegrin J. 1990. Prehistoric Lithic Technology: Some Aspects of research. Archaeological Review from Cambridge 9, 116–125.

Przybyła M., Szczepanek A. and Włodarczak P. (eds.) 2013. Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu (= Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 3). Pękowice, Kraków: Stowarzyszenie Archeologów Terenowych STATER, Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna Profil-Archeo.

Rączkowski W. 2009. Theory, empiricism and practice: archaeological discourses in a network of dependency and opposition. Analecta Archaeologica Ressoviensia 4, 7–34.

Rebes M. 2016. Filozoficzny protest Heideggera wobec współczesnej nauki i techniki. Roczniki Kulturoznawcze 7(1), 131–145.

Renfrew C. and Bahn P. 2002. Archeologia. Teorie, metody, praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.

Robinson C., Baczyńska B. and Polańska M. 2004. Origins of Faience in Poland. Sprawozdania Archeologiczne 56, 79–154.

Rosiak M. 2011. Dialektyka Hegla. Krytyczny komentarz do głównych tekstów metafizycznych. Kraków: Universitas.

Ruciński B. J. 1971. Pewien strukturalizm: główne koncepcje Claude Levi-Straussa. Studia Philosophiae Christianae 7(2), 213–241.

Ryż B. 2013. Koncepcja języka teoretycznoliterackiego strukturalistów polskich. Wrocław: Wydawnictwo Fundacji Projekt Nauka.

Salmon M. H. 1982. Philosophy and Archaeology. New York: Academic Press.

Salmon M. H. 1992. Philosophical Models for Postprocessual Archaeology. In E. Embree (ed.), Metaarchaeology. Reflections by Archaeologists and Philosophers. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 227–241.

Schild R., Królik H. and Mościbrodzka J. 1977. Kopalnia krzemienia czekoladowego z przełomu neolitu i epoki brązu w Polanach Koloniach. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Semenov S. A. 1964. Prehistoric Technology. London: Cory, Adams and Mackay.

Sherif M. 1936. The psychology of social norms. New York: Harper & Brothers.

Szahaj A. 1993. Teksty na wolności (strukturalizm – poststrukturalizm – postmodernizm). Kultura Współczesna 2, 5–13.

Ślusarski Z. and Ślusarska-Polańska M. 1988. Badania stanowisk kultury strzyżowskiej w Raciborowicach Kolonii, woj. Chełm, w latach 1956, 1958 i 1959. Sprawozdania Archeologiczne 40, 167–196.

Tokarczyk R. 2012. Tworzenie prawa: pomiędzy kulturą prawa stanowionego i kulturą common law. In O. Nawrot, S. Sykuna and J. Zajadło (eds.), Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych? Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 3–24.

Vaughan P. C. 1985. Use-wear analysis of flaked stone tools. Tucson: University of Arizona Press.

Vyshedskiy A. 2019. Language evolution to revolution. Research Ideas and Outcomes 5, 1–50.

Wesoły M. 2013. Zenon z Elei – doksografia i fragmenty. Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae 23(2), 69–96.

Wiertlewska-Bielarz J. 2010. Specyfika pojęcia narzędzia w koncepcji Wittgensteina i Heideggera. Słupskie Studia Filozoficzne 9, 17–31.

Włodarczak P. (ed.) 2012. Opracowanie wyników badań wykopaliskowych. Targowisko, gm. Kłaj, woj. małopolskie, stanowisko 16 (AUT 145). Osada kultury mierzanowickiej, 4. Kraków: manuscript in the archive of the Polish Academy of Sciences, Institute of Archaeology and Ethnology.

Wolski D. 2013. Early Bronze Age flint materials from Lesser Poland – their research problems and suggestions for their interpretation. Sprawozdania Archeologiczne 65, 145–193.

Wolski D. 2014. Technologie krzemieniarskie w świetle wybranych koncepcji psychologii społecznej – na przykładzie wczesnobrązowych narzędzi bifacjalnych z Małopolski. Studia Humanistyczne AGH 13(2), 153–160.

Wolski D. 2016. Źródła krzemienne z wczesnej epoki brązu w świetle analizy traseologicznej wybranych materiałów z obszaru Małopolski. Rzeszów: manuscript of PhD thesis in the archive of the University of Rzeszów.

Wolski D. 2019a. Multi-Aspect Dichotomy of Terminal Lithic Industries as a Marker of the Breakthrough Times. In J. Kopacz (ed.), The End of the Stone Age on the Stránská skála Hill in Brno – Lithic Production or “Optimalization”? (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 41). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 207–212.

Wolski D. 2019b. Use-Wear Analysis of Knapped Products from the Bell Beaker Structure on Stránská skála, Site IV. In J. Kopacz (ed.), The End of the Stone Age on the Stránská skála Hill in Brno – Lithic Production or ”Optimalization”? (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 41). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 143–151.

Wolski D. 2020. Krzemieniarstwo wczesnobrązowe w Małopolsce w świetle analizy wybranych źródeł. Perspektywa traseologiczna (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 42). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Wolski D. 2021. (review) S. Kadrow and J. Müller (eds.). Habitus? The Social Dimension of Technology and Transformation (= Scales and Transformation 3). Leiden 2019: Sidestone Press, 230 pages, 15 figures (bw), 65 figures (fc). Analecta Archaeologica Ressoviensia 16, 157–160.

Wolski D. 2022. Narzędziowe dychotomizmy w dobie międzyepokowej tranzycji – refleksja filozoficzno-antropologiczna nad dualną technologią postneolitu. Chisinau: GlobeEdit.

Wolski D., Trąbska J., Nowak A., Kurek D. and Czarnik M. 2018. Przyczynek do badań petroarcheologicznych krzemieni wieku kredowego ze wschodniej Małopolski i zachodniej Ukrainy – projekt „Litoteka”. In M. Kuraś (ed.), Archeologia Kotliny Sandomierskiej, 2. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, 104–135.

Wylie A. 1985. Between Philosophy and Archaeology. American Antiquity 50, 478–490.

Zamelska O. 2004. Anarchizm epistemologiczny a relatywizm. Diametros 1, 85–103.

https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/narz%C4%99dzie.html, access: 11.11.2023

https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Golden_mean_(philosophy), access: 11.11.2023

https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-ethics/#DoctMean, access: 11.11.2023