Galicja w 1831 roku w opiniach emigrantów-uczestników powstania listopadowego
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2020.6.19Słowa kluczowe:
Galicja w 1831 r., emigracja polska po powstaniu listopadowym, społeczeństwo galicyjskie, pamiętnikarstwoAbstrakt
W 1831 r. w Galicji znajdowali się byli powstańcy z oddziałów generałów: Józefa Dwernickiego, Girolamo Ramoriny, Samuela Różyckiego oraz innych. Pozostały po nich wspomnienia. W niniejszym artykule wykorzystano dwadzieścia pięć dzienników, wspomnień, pamiętników oraz korespondencji. Z tego materiału wybrano charakterystyki społeczno-gospodarcze galicyjskich miast, miasteczek i wsi. W opisach marszrut znajdują się również kreślone obrazy infrastruktury czy zabytków historycznych mijanych miejscowości. W analizowanych tekstach miasta cyrkularne postrzegane były jako murowane, z licznymi tzw. pamiątkami przeszłości. Miasteczka, dominujące w krajobrazie Galicji, przedstawiały się jako zaniedbane miejsca o drewnianej zabudowie, błotniste. Charakterystycznym elementem wsi były tzw. kurne chaty. Galicja w 1831 r. to kraina pełna dworów i dworków, w których szlachta była przychylnie nastawiona do sprawy narodowej.
Downloads
Bibliografia
Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy (LBN): fond 45, Archiwum Dzieduszyckich, Austriackie akta urzędowe dotyczące przejścia korpusu gen. Dwernickiego do Galicji 1831.
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCZ) :rkps 6297 II, Korespondencja rodzinna. Listy do Adama Jerzego Czartoryskiego od siostry Marii z Czartoryskich Wirtemberskiej, t. V, rkps 6781 I, H. Błotnicki, Dziennik I-22 XI 1831, rkps 7048 I, Witold Adam Czartoryski, Pamiętniki od 27 IX do 1 XII 1831 r. pisane ręką Hipolita Błotnickiego, rkps 7049 I, Witold Adam Czartoryski, „Wyjazd z Podgórza (Austrya) dnia 18 paźdz[iernika] 1831 r.” Notatki dotyczące podróży z Polski do Francji w 1831 r., rkps 7050 I, Witold Adam Czartoryski, „Podróż z Krakowa do Paryża w końcu 1831”. Dziennik podróży od 18 X do 10 XII 1831 z uwagami na temat historii i architektury odwiedzanych miast, prowadzony przez Hipolita Błotnickiego.
[Antoniewicz Mikołaj Bołoz], Rymy zbrojne Mikołaja z Pokucia, Warszawa 1831.
Bartkowski Jan, Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, oprac. Eugeniusz Sawrymowicz, Kraków 1967.
Batowski Aleksander, Diariusz wypadków 1848 roku, rękopis przejrzał, oprac., wstępem i przypisami opatrzył Marian Tyrowicz, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Bogdański Henryk, Pamiętnik 1832–1848, z rękopisu wydał, wstępem i przypisami opatrzył Antoni Knot, Kraków 1971.
[Budzyński Michał], Cztery lata 1833, 34, 35, 1836 w Galicji austriackiej przez jednego z więźniów, Bruksela 1838.
Darasz Wojciech, Pamiętnik emigranta, przygotowała do druku Anna Rynkowska, Wrocław 1953.
Diariusz Waleriana Bogorii Podlewskiego z czasów wojny narodowej z Moskwą w r. 1831 [w:] Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego z roku 1830–1831, Lwów 1882.
Galicja (Wyjątek z pamiętników Józefa Reitzenheima) [w:] Pamiętniki Polskie, t. III, z. 5–6, wydał Ksawery Bronikowski, Paryż 1845.
Golejewski Henryk, Pamiętniki, t. I–II, oprac. Irena Homola, Bolesław Łopuszański, Janina Skowrońska, Kraków 1971.
Grabowiecki Jacenty, Moje wspomnienia w emigracji od roku 1831 do 1854 spisane w Marsylii, z rękopisu przygotowała do druku, wstępem i przypisami opatrzyła Elżbieta H. Nieciowa, Warszawa 1970.
Jenerał Zamoyski 1803–1868, t. 2: 1830–1832, Poznań 1913.
Łabęcki Julian, Pamiętnik pobytu w Galicji oficera z korpusu Ramoriny, „Pamiętnik Emigracji” (Konrad) z 15 I 1833, R. 2, nr 1.
Mazurkiewicz Józef, Krótki rys pamiętników podróży z Galicji austriackiej do Francji południowej w roku 1832 odbytej, oprac. Andrzej Zieliński, „Ze Skarbca Kultury” 1986, t. 43.
Pamiętnik generała Józefa Dwernickiego, Lwów 1870.
Pamiętnik jenerała Romana Wybranowskiego w dwóch tomach z portretem autora i wielu oryginalnymi dokumentami, t. I, Lwów 1882.
Pamiętnik Kaliksta bar. Horocha [w:] Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego z roku 1830–1831, Lwów 1882.
Pamiętnik r. 1830/31 i kronika pamiątkowa (1787–1831) pułkownika Franciszka Salezego Gawrońskiego, wydał Jan Czubek, Kraków 1916.
Pamiętniki Franciszka z Błociszewa Gajewskiego pułkownika wojsk polskich (1802–1831), do druku przysposobione przez Stanisława Karwowskiego, t. 2, Poznań [1913].
Pod rozkazami jen. Dwernickiego. (Wspomnienia Ignacego Maciejowskiego z r. 1831-go), Lwów w roku 1831, „Tygodnik Ilustrowany” 1921, nr 13.
Powstanie powiatu latyczowskiego na Podolu. Pamiętnik Erazma Dobrowolskiego (1831) [w:] Pamiętniki Polskie, t. 2, wydał Ksawery Bronikowski, Paryż 1845.
Różycki Samuel, Zdanie sprawy narodowi z czynności w roku 1831, Bourges 1832.
Z pamiętnika Józefa Kniazia z Kozielska Puzyny, kapitana artylerii wojska polskiego w powstaniu 1831 r. (21 I – 3 V 1831 r.), wyboru dokonał i wstępem poprzedził Józef Kazimierski, „Rocznik Mazowiecki” 1999, R. 11.
Z pamiętnika kapitana austriackiego Pecka. (Przyczynek do dziejów powstania polskiego w r. 1831), oprac. G. Smólski, „Przegląd Historyczny” 1907, t. V.
Zieliński Józef Feliks, Wspomnienia z tułactwa, z rękopisów Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Biblioteki Narodowej oprac., wstępem i przypisami opatrzyła Elwira Wróblewska, Warszawa 1989.
Białynia-Chołodecki Józef, Jenerał Kołyszko i tegoż podkomendni na terytorium Galicji, Lwów 1912.
Białynia-Chołodecki Józef, Korpus Dwernickiego w granicach Austryi, Lwów 1913.
Białynia-Chołodecki Józef, Lwów w czasie powstania listopadowego, Lwów 1930.
Białynia-Chołodecki Józef, Rozbrajanie korpusu Ramoriny w 1831 r. w świetle aktów władz austriackich, „Panteon Polski” 1930, nr 37.
Bielecki Robert, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. I, Warszawa 1995.
Bielecki Robert, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. II, Warszawa 1996.
Bielecki Robert, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, Warszawa 1998.
Bortnowski Władysław, 2 korpus w powstaniu listopadowym (22 VIII – 18 IX 1831 r.), „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1970, t. 9, cz. 1.
Dambek Zofia, Urbi et orbi Michała Budzyńskiego, czyli opowieść o kuszeniu i nawróceniu emigranta (włóczęga biograficzno-literacka), „Studia Gdańskie”, t. XXIX.
Dutkiewicz Józef, Austria wobec Powstania Listopadowego, Kraków 1933.
Grobicki Jerzy, Wyprawa Dwernickiego na Wołyń w 1831 roku, „Przegląd Kawaleryjski” 1930, t. 7, nr 11–12.
Hahn Wiktor, Antoniewicz Bołoz Mikołaj [w:] Polski słownik biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 139–140.
Kasparek Norbert, Korpus gen. Dwernickiego i powstańcy z Podola w granicach Austrii (kwiecień–maj 1831 roku), „Echa Przeszłości” 2000.
Kasparek Norbert, Korpus [Girolamo] Ramorina a szturm Warszawy (pierwsza dekada września 1831 roku) [w:] Od Franciszka Józefa do małych ojczyzn. Tom poświęcony pamięci Zbigniewa Frasa, red. M. Górny, Wrocław 2002.
Kasparek Norbert, Ostatnie dni II korpusu gen. Ramorino w powstaniu listopadowym (17–19 września 1831 roku) [w:] Gdańsk – Polska – Europa. Praca zbiorowa ofiarowana profesorowi doktorowi habilitowanemu Władysławowi Zajewskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Kropidłowski, Gdańsk 2001.
Kasparek Norbert, Pamiętniki powstańców listopadowych. Przegląd edycji [w:] Edytorstwo źródeł XIX wieku – problemy teoretyczne i praktyka edytorska, red. Jolanta Sikorska-Kulesza, Warszawa 2016.
Kasparek Norbert, Powstańczy epilog. Żołnierze listopadowi w dniach klęski i internowania 1831–1832, Olsztyn 2001.
Kukiel Marian, Błotnicki Hipolit [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936.
Kuzicki Jerzy, Rzeszów i okolice we wspomnieniach uczestników powstania listopadowego internowanych w Galicji [w:] Rzeszów – w 655. rocznicę lokacji. Studia z dziejów miasta i regionu, red. Włodzimierz Bonusiak, Wioletta Zawitkowska, Rzeszów 2010.
Lewicki Karol, Bogdański Henryk [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936.
Obtułowicz Barbara, Witold Adam książę Czartoryski (1822–1865), Kraków 2019.
Pawłowski Bronisław, Przejście korpusu generała Dwernickiego do Galicji w r. 1831, „Kwartalnik Historyczny” 1906, R. 20.
Pawłowski Bronisław, Przyczynki do polityki austriackiej w czasie powstania polskiego w r. 1831, 2: Dwernicki w Austrii, „Kwartalnik Historyczny” 1911, R. 25.
Pezda Janusz, Ludzie i pieniądze. Finanse w działalności Adama Jerzego Czartoryskiego i jego obozu na emigracji w latach 1831–1848, Kraków 2003.
Popek Joachim, Ród Tyszkiewiczów z Weryni w XIX wieku, Warszawa 2018.
Röskau-Rydel Isabel, Niemiecko-austriackie rodziny urzędnicze w Galicji 1772–1918, Kraków 2011.
Saletra Wojciech, Generał Samuel Różycki (1781–1834). Dowódca korpusu na Kielecczyźnie w 1831 roku, Kielce 1996.
Skowronek Jerzy, Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, Warszawa 1994.
Tyrowicz Marian, Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832–1863. Przywódcy i kadry członkowskie. Przewodnik biobibliograficzny, Warszawa 1964.
Więckowska Helena, Budzyński Michał [w:] Polski słownik biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 104–107.
Wróblewska Elwira, Józef Feliks Zieliński (Izet-Bey) 1808–1878, Toruń 1963.
Zajewski Władysław, Dwernicki składa broń w Austrii [w:] Mazurek Dąbrowskiego w Austrii, red. Czesław Skonek, Gdańsk 1996.
Zięba Andrzej A., Gospodarka Romaszkanów w Horodence: karta z dziejów ormiańskiej własności ziemskiej w Galicji i w międzywojennej Polsce [w:] Ormianie – historia i kultura: sesja naukowa, Szreniawa, 24–25 czerwca 2017, Szreniawa 2017.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Galicja. Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
