Obraz sarmatyzmu utrwalony w polskiej leksyce i przestrzeni społecznej – wybrane zagadnienia i przykłady
Abstrakt
The first part of this article is related to the cultural and literary background of Polish Sarmatism, a mythic ideology according to which Poles were descended from the ancient tribe of Sarmatians who inhabited the territory of present-day Ukraine between the 1 st and 4 th century. Such theories, constructed by the sixteenth-century historians, lasted until Romanticism and served the purpose of ennobling the nation’s history. The splendour of Sarmatian model was reviewed in the Enlightenment period. In the paper, examples of such criticism are given, derived from comedies by F. Bohomolec and F. Zabłocki.
In the linguistic part of these considerations, the issues of language sociology and psychology are discussed. The definitions of a Sarmatian and Sarmatism, taken from various Polish dictionaries, are analysed. Lexical features listed there contributed to a stereotype perpetuated by the Enlightenment critique in subsequent lexicons. It ought to be mentioned that contemporary references to the climate and charm of the old Sarmatian days are deprived of specific negative characteristics.
Downloads
Bibliografia
Beauvois D., 2011, Nowoczesne manipulowanie sarmatyzmem [w:] Nowoczesność i sarmatyzm, red. P. Czapliński, Poznań.
Bełcikowski A., 1885, Pierwszy sceniczny pisarz polski, Warszawa.
Bohomolec F., 1960, Małżeństwo z kalendarza [w:] tegoż, Komedie na teatrum, red. J. Kott, Warszawa.
Bohomolec F., 1959, Przedmowa [w:] Komedie konwiktowe, oprac. i wstęp J. Kott, Warszawa.
Górny M., 2004, Co dziedziczymy po Sarmatach?, „Przegląd Polityczny”, nr 67/68.
Grzeszczuk S., 1962, Wstęp do: A. Naruszewicz, Satyry, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław.
Hernas C., 1984, Barok [w:] Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny, red. J. Krzyżanowski, C. Hernas, t. 1: A–M, Warszawa.
Kaczyński P., 2009, Rodzina w literaturze stanisławowskiej. Motywy – konwencje – poglądy, Wrocław.
Klimowicz M., 1998, Oświecenie, wydanie piąte zmienione i rozszerzone, Warszawa.
Koehler K., 1995, „Monitor”, „Arcana”, nr 1.
Koehler K., 2002, Wstęp [w:] Słuchaj mię, Sauromatha. Antologia poezji sarmackiej, oprac. K. Koehler, Kraków.
Kostkiewiczowa T., 2002, Polski wiek świateł. Obszary swoistości, Wrocław.
Kowalewska D., 2009, Magia i astrologia w literaturze polskiego oświecenia, Toruń.
Krasicki I., 1765, O potrzebie ludu w kraju, „Monitor”, nr 36.
Kuchowicz Z., 1976, Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Warszawa.
Kufel S., 2009, Wybrane zjawiska sarmatyzmu w poezji polskiej lat 1765–1787 [w:] tegoż, Fragmenty mozaiki. Szkice i materiały z czasów oświecenia, Zielona Góra.
Lelewel J., 1857, Część bałwochwalcza Słowian i Polski, Poznań.
Loew P.O., 2011, Sarmaci bez wąsów. Mit i rzeczywistość w kulturze politycznej Polski [w:] Nowoczesność i sarmatyzm, red. P. Czapliński, Poznań.
Maciejewski J., 1974, Sarmatyzm jako formacja kulturowa. Geneza i główne cechy wyodrębniające, „Teksty”, nr 4.
Maciejewski J., 1996, Sarmatyzm [w:] Słownik literatury polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, wyd. 2. poszerz. i popr., Wrocław.
Maliszewski K., 2004, Sarmatyzm – staropolska formacja kulturowa, „Cywilizacja”, nr 8.
Mańkowski T., 1946, Genealogia sarmatyzmu, Warszawa.
Maślanka M., 2004, Niektóre paradoksy sarmatyzmu, „Ruch Literacki”, z. 4–5.
Nowicka-Jeżowa A., 2009–2011, Cincinnatus sarmacki, czyli idee obywatelskie, ziemiańskie i rycerskie [w:] taż, Barok polski. Między Europą a Sarmacją, cz. 1: Profile i zarysy całości, Warszawa.
Raszewski Z., 1963, Staroświecczyzna i postęp czasu. O teatrze polskim (1765–1865), Warszawa.
Reychman J., 1964, Orient w kulturze polskiego Oświecenia, Warszawa.
Surowiecki W., 1824, Śledzenie początków narodów słowiańskich: rozprawa czytana na publicznem posiedzeniu Królewsko-Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w dniu 24 stycznia 1824 r., Warszawa.
Tazbir J., 1974, Synkretyzm a kultura sarmacka, „Teksty”, nr 4.
Tazbir J., 1986, Szlaki kultury polskiej, Warszawa.
Tazbir J., 1987, Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna, Warszawa.
Tazbir J., 2008, Czy Polska jest krajem sarmackim?, „Dialog”, nr 5.
Ulewicz T., 1950, Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI wieku, Kraków.
Ulewicz T., 1984, Sarmatyzm [w:] Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny, red. J. Krzyżanowski, C. Hernas, t. 2: N–Ż, Warszawa.
Waśko A., 2011, Pytania o sarmatyzm, „Rzeczy Wspólne”, nr 4.
Wdowik A., 2011, Poszukiwania własnych korzeni – rzecz o tekstach Krzysztofa Koehlera i Andrzeja Waśki [w:] Nowoczesność i sarmatyzm, red. P. Czapliński, Poznań.
Witczak T., 2000, „Paradoksy” Sarmatyzmu [w:] Dramaty Franciszka Zabłockiego – interpretacje, red. M. Cieński, T. Kostkiewiczowa, Wrocław.
Zabłocki F., 2002, Sarmatyzm, Kraków.
Żukowska E.A., 2004, Sarmacja i sarmatyzm w kulturze polskiej XVII stulecia, „Roczniki Humanistyczne”, t. 1/2, z. 2.
Bartmiński J. (red.), 1988, Konotacja, Lublin.
Bartmiński J., 1999, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.
Bartmiński J., 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin.
Boryś W., 2010, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Brückner A., 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków, przedruk Warszawa 1989.
Długosz-Kurczabowa K., 2008, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa.
Handke K., 2009, Socjologia języka, Warszawa.
Kopaliński W., 1993, Słownik mitów i tradycji kultury, Kraków.
Kurcz I., 2005, Psychologia języka i komunikacji, Warszawa.
Linde S.B., 1855, Słownik języka polskiego, t. 2: G–L, Lwów, reprint Warszawa 1995.
Linde S.B., 1859, Słownik języka polskiego, t. 5: R–T, Lwów, reprint Warszawa 1995.
Polański E. (red.), 2012, Wielki słownik języka polskiego, Kraków.
Urbańczyk S., 1991, Słowniki i encyklopedie, ich rodzaje i użyteczność, Kraków–Katowice.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
