Żydzi i chrześcijanie, z dziejów życia religijnego społeczności żydowskiej w Tarnowie
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2023.9.15Słowa kluczowe:
Tarnów,, życie religijne, synagogi, Żydzi, historia społecznaAbstrakt
Celem artykułu jest ukazanie religijnego obrazu społeczności żydowskiej w Tarnowie, charakterystyka miejsc kultu i relacji ze społecznością chrześcijańską. W 1772 r. Tarnów zamieszkiwało 1 200 Żydów (34%), w 1890 r. 11 677 (42%), w przededniu II wojny światowej około 25 tys. Na stosukowo niewielkim obszarze, w niedalekiej odległości od tarnowskiej katedry wybudowano dwie synagogi. Na początku XX w., w latach 20., w mieście funkcjonowało około 40 domów modlitw. W 1939 r. Żydzi stanowili 45% ogółu mieszkańców Tarnowa, jednak II wojna zniszczyła ich dziedzictwo.
Downloads
Bibliografia
Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie: Zarząd Miejski i Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Tarnowie. Wydział Architektury, sygn. 33/2, Pismo Stowarzyszenia Templowego w Tarnowie do Magistratu z dnia 24 lipca 1905 r. Zarząd Miejski i Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Tarnowie. Wydział Architektury, sygn. 33/2, Pismo Stowarzyszenia Templowego w Tarnowie do Magistratu z dnia 11 września 1906 r.
Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Delegatura w Tarnowie: Tarnów. Studium historyczno-urbanistyczne miasta w granicach administracyjnych, t. I, część II (2775).
Balicki W., Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, Tarnów 1831.
Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicji i w I Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772–1868, Lwów 1916, s. 104.
Bałaban M., Historja i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem Żydów w Polsce, t. III, Lwów–Warszawa–Kraków 1925.
Bałaban M., Od wygnania Żydów z Hiszpanji do rewolucji francuskiej, Lwów–Warszawa–Kraków 1925.
Bańburski K., Bogacz J., Kozioł J., Żydzi w Tarnowie. Świat, którego nie ma, Tarnów 2003.
Bartosz A., Judaica tarnowskie, Tarnów 1992.
Bartosz A., Synagoga Nowa w Tarnowie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1988, nr 3–4.
Bartosz A., Tu był tarnowski sztetl [w:] Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, red. M.A. Murzyn, J. Purchla, Kraków 2008.
Bartosz A., Żydowskim szlakiem po Tarnowie, In the footsteps of the Jews of Tarnów, Tarnów 2000 (publikacja niepaginowana).
Bergman E., Jagielski J., Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce: katalog, Warszawa 1996.
Brzoza C., Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917–1927: wybór dokumentów, Kraków 2003.
Chomet A., Zagłada tarnowskich Żydów, fragment z książki Tarnów, egzystencja i zagłada skupiska żydowskiego, Tel Awiw 1954, oprac. i zredagowali A. Pietrzykowa i S. Potępa, Tarnów 1990.
Cywiński P., Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych, Oświęcim 2015.
Ekielski W., Bożnica w Tarnowie, „Architekt” 1904, nr 12.
Encyclopaedia Judaica, v. 4B, Jerusalem 1978.
Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, vol. 2, general editor Geoffrey P. Megargee, general editor Geoffrey P. Megargee, volume editor Martin Dean, contributing editor Mel Hecker, Bloomington and Indianapolis 2012.
Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, vol. 2, general editor Geoffrey P. Megargee, general editor Geoffrey P. Megargee, volume editor Martin Dean, contributing editor Mel Hecker, Bloomington and Indianapolis 2012, s. 584–587.
Guldon Z., Ludność żydowska w miastach Małopolskich w drugiej połowie XVII wieku [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991.
Horn M., Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 roku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3.
Jaworski W., Struktura i wpływy syjonistycznych organizacji politycznych w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1996.
Kiryk F., Miasta regionu tarnowskiego – Tarnów, Tuchów, Ciężkowice do końca XVI w. [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t. I: Czasy przedrozbiorowe, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów 1981.
Kleczyński J., Kluczycki F., Liczba głów żydowskich w Koronie, z taryf r. 1765, Archiwum Komisji Historycznej t. VIII, Kraków 1898, s. 394.
Klieman A.S., The Rise of Israel: Zionist political activity in the 1920s, New York 1987.
Kumor B., Prepozytura tarnowska, „Archiwa, Biblioteki, Muzea Kościelne”, Lublin 1966.
Leniek J., Herzig F., Leśniak F., Dzieje miasta Tarnowa, Tarnów 1911.
Pachowicz A., Wrzesień 1939 roku w Tarnowie [w:] Wrzesień 1939 roku. Geneza II wojny światowej w polskiej perspektywie, t. II: Wojsko. Wojna. Jeniectwo, red. nauk. J. Faryś, T. Sikorski,
P. Słowiński, Gorzów Wielkopolski 2010.
Pachowicz A., Zapomniany żołnierz. Ppłk Stefan Musiałek-Łowicki 1896–1986, Tarnów 2016.
Pietrzyk A., Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. Polityka okupanta i ruch oporu, Kraków 1984.
Pietrzyk A., Ziemia tarnowska w latach okupacji hitlerowskiej. Kronika zdarzeń, „Zeszyty Tarnowskie” 1972.
Półćwiartek J., Skupiska żydowskie w Galicji u schyłku XVIII w. [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991.
Rapaport Z., Rozwadowski M., Przewodnik po Tarnowie, Tarnów 1929, s. 28–29.
Samsonowska K., Wyznaniowe gminy żydowskie i ich społeczności w województwie krakowskim (1918–1939), Kraków 2005.
Simche Z., Tarnów i jego okolica, Tarnów 1930.
Strzelecka I., Pierwsi Polacy w KL Auschwitz, „Zeszyty Oświęcimskie” 1983, nr 18, s. 5–144.
Szuchta R., 1000 lat historii Żydów polskich. Podróż przez wieki, Warszawa 2015.
Tarnów: dzieje miasta i regionu, t. I: Czasy przedrozbiorowe, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów–Rzeszów 1981.
Tarnów: dzieje miasta i regionu, t. II: Czasy rozbiorów i Drugiej Rzeczypospolitej, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów–Rzeszów 1981.
Tarnów: dzieje miasta i regionu, t. III: Lata drugiej wojny światowej i okupacji hitlerowskiej oraz Polski Ludowej, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Tarnów–Rzeszów 1987.
The Encyclopaedia of the Jewish Religion, Jerusalem–Tel Aviv 1966.
Trusz M., Synagoga Stara w Tarnowie, „Rocznik Tarnowski” 1992.
Turek J., Informator tarnowski, Tarnów 1926.
Wielki przewodnik po Tarnowie, t. 9: Zawale, Tarnów 2002.
Żychowska M., Tarnów w pierwszych dniach niepodległości [w:] Tarnowskie drogi do niepodległości, red. S. Potępa, Tarnów 1989.
„Gwiazda” 7 grudnia 1878 r., nr 13.
„Jedność” 1908, nr 5.
„Jedność” 1908, nr 35.
„Pogoń” 16 VIII 1908, nr 33.
„Pogoń” 23 VIII 1908, nr 34.
„Tygodnik Żydowski” 11 stycznia 1934 r., nr 2.
„Tygodnik Żydowski” 9 marca 1934 r., nr 10.
„Tygodnik Żydowski” 25 maja 1934 r., nr 20.
„Tygodnik Żydowski” 1 czerwca 1934 r., nr 21.
„Tygodnik Żydowski” 5 października 1934 r., nr 38.
„Tygodnik Żydowski” 19 października 1934 r., nr 40.
„Tygodnik Żydowski” 2 listopada 1934 r., nr 42.
„Tygodnik Żydowski” 9 listopada 1934 r., nr 43.
„Tygodnik Żydowski” 4 stycznia 1935 r., nr 1.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Galicja. Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
