Nierówności społeczne a finansowa dostępność transportu publicznego w wybranych stolicach polskich województw
DOI:
https://doi.org/10.15584/nsawg.2025.1.9Słowa kluczowe:
mobilność, miasto, wykluczenie, bilet, kosztAbstrakt
Celem artykułu było określenie skali wpływu bariery finansowej w publicznym transporcie zbiorowym (dalej: PCT) na wybrane jednostki samorządu terytorialnego oraz porównanie wybranych miast wojewódzkich – ośrodków metropolitalnych pod względem stosowanej polityki mobilności w aspekcie finansowym.
Celem badania była identyfikacja różnic w dostępności transportu na podstawie relacji cen biletów do dochodów mieszkańców oraz zbadanie potencjalnych skutków zniesienia opłat za korzystanie z transportu publicznego na zmniejszenie nierówności społecznych.
Ponadto celem był benchmarking wybranych miast wojewódzkich – ośrodków metropolitalnych, pod względem stosowanej polityki taryfowej w ramach publicznego transportu zbiorowego (dalej: PCT) w zestawieniu z dochodami rozporządzalnymi ludności.
Problemem badawczym była dostępność finansowa publicznego transportu zbiorowego w wybranych JST. 9 z 10 największych polskich miast pod względem liczby ludności. Do tej pory żaden z nich nie wdrożył bezwarunkowego bezpłatnego transportu publicznego. Istnieje zatem bariera finansowa, która w przypadku najgorzej zarabiających mieszkańców utrudnia zaspokojenie bieżących potrzeb życiowych.
Analizę przeprowadzono w połowie 2024 r. na podstawie danych z przełomu 2023/2024 r. i wybranych, z 2022 r., wykorzystując głównie statystyki publiczne, w tym GUS. Przeprowadzono przegląd literatury polskiej i zagranicznej oraz prasy branżowej. W badaniu własnym wykorzystano informacje pochodzące od JST i ich firm telekomunikacyjnych. Na koniec dokonano kategoryzacji analizowanych miast ze względu na przyjęte kryteria.
Ostatecznie stwierdzono, że brak opłat za korzystanie z PCT przełoży się na zmniejszenie nierówności społecznych w danej JST. Skali tej zmiany nie można określić ex ante, a co za tym idzie, nie można oszacować efektywności takiej polityki. W ramach benchmarkingu badaną grupę podzielono na trzy kategorie pod względem dostępności finansowej: wysoko dostępną (Gdańsk, Kraków, Poznań), o średniej dostępności finansowej (Lublin, Szczecin i Wrocław) oraz o niskiej dostępności finansowej (Białystok, Bydgoszcz i Łódź).
Downloads
Bibliografia
Arak, P. (2017). Polakom luksus kojarzy się prozaicznie. Na przykład z samochodem lepszej marki. Retrieved from: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1697332,1,polakom-luksus-kojarzy-sie-prozaicznie-na-przyklad-z-samochodem-lepszej-marki.read (2024.09.02).
Bąkowski, W. (2015). Metodyka ustalania podaży usług dla publicznego transportu zbiorowego w mieście. Transport Miejski i Regionalny, 6, 3–9.
Carruthers, R., Dick, M., Saurkar, A. (2005). Affordability of public transport in developing countries. The World Bank Group Transport Papers, January 2005, 1–27.
Central Statistical Office, Local Data Bank. Retrieved from: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ (2024.07.19).
Gierczak, J. (1994). Fenomen auta w przestrzeni. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
GUS. (2021). Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 na poziomie województw, powiatów i gmin. Narodowy Spis Powszechny, 2–6. Retrieved from: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/informacja-o-wynikach-narodowego-spisu-powszechnego-ludnosci-i-mieszkan-2021-na-poziomie-wojewodztw-powiatow-i-gmin,1,1.html (2024.06.29).
Goliszek, S., Połom, M. (2016). Porównanie dostępności komunikacyjnej transportem zbiorowym w ośrodkach wojewódzkich Polski Wschodniej na koniec perspektywy UE 2007–2013. Transport Miejski i Regionalny, 3, 16–27. DOI: 10.4467/2543859X PKG.18.007.9349.
Hackl, A. (2018). Mobility equity in a globalized world: Reducing inequalities in the sustainable development agenda. World Development, 112, 150–162. DOI: 10.1016/j.worlddev.2018.08.005.
Hatzenbuehler, M.L., McLaughlin, K.A., Weissman, D.G., Cikara, M. (2024). A research agenda for understanding how social inequality is linked to brain structure and function. Nature Human Behaviour, 8(1), 20–31. DOI: 10.1038/s41562-023-01774-8.
Kałamucka, W. (2023). Przegląd wskaźników jakości życia w systemach wskaźników społecznych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, 78, SECTIO B, 115–130. DOI: 10.17951/b.2023.78.0.
Kasperska, E. Heese, T., Boguski, A., Chamier-Gliszczyński, N., Kaczorkiewicz, M., Piątkowski, P., Zdoliński, P. (2011). Wdrażanie rozwiązań transportowych podnoszących bezpieczeństwo użytkowników dróg w miastach na tle społeczno-kulturowych uwarunkowań w zachowaniach ich mieszkańców. Logistyka, 3, 1105–1115.
Kenyon, S. (2006). Reshaping Patterns of Mobility and Exclusion? The Impact of Virtual Mobility upon Accessibility, Mobility and Social Exclusion. In: M. Sheller, J. Urry (eds.), Mobile Technologies of the City. Networked Cities (pp. 102–120). London: Routledge. DOI: 10.4324/9780203098882.
KPMG. (2024). Raport KPMG, Rynek dóbr luksusowych w Polsce. Nowe wymiary luksusu, Edycja 2024. Retrieved from: https://kpmg.com/pl/pl/home/insights/2024/05/rynek-dobr-luksusowych-w-polsce-nowe-wymiary-luksusu.html (2024.09.17).
Krot, K., Lewicka, D. (2016). The Determinants of Social Inequalities – A Model Approach. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 17(7/3), 233–244. Retrieved from: http://piz.san.edu.pl/docs/e-XVII-7-3.pdf (2024.09.22).
Kwarciński, T. (2013). Dostępność usług transportowych jako kryterium oceny publicznego regionalnego systemu transportowego. Studia Ekonomiczne, 143, 230–236.
Mazur, B. (2024). Darmowa komunikacja miejska – co poszło nie tak? Tygodnik Spraw Obywatelskich, 223(15).
Mercik, A. (2023). Problems of financing urban mobility resilience in Poland. Ekonomia i Prawo. Economics and Law, 22(4), 697–713. DOI: 10.12775/EiP.2023.037.
Michalak, A. (2022), Niemcy. Efekty wakacyjnego biletu za 9 euro. Rzeczpospolita. rp.pl, e-edition, added: 02.09.2022. Retrieved from: https://klimat.rp.pl/transport/art36982831-niemcy-efekty-wakacyjnego-biletu-za-9-euro-najlepszy-pomysl-nie-bedzie-przedluzony (2025.01.18).
Mwaka, C.R., Best, K.L., Cunningham, C., Gagnon, M., Routhier, F. (2023). Barriers and facilitators of public transport use among people with disabilities: a scoping review. Frontiers in Rehabilitation Sciences, 8(4), 1336514. DOI: 10.3389/ fresc.2023.1336514.
Parlament Europejski. (2018). Słabiej Rozwinięte Regiony UE. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2018 r. w sprawie słabiej rozwiniętych regionów UE (2017/2208(INI)), Dz.U. UE 2019/C 162/03.
Pliszka, T. (2005). Nierówności społeczne a zagrożenia z nich wynikające. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 6, 449–458.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2024 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, Dz.U. 2024 poz. 1044.
Rozynek, C. (2024). Imagine the financial barrier to public transport use disappears. The impact of the 9-Euro-Ticket on the mobility and social participation of low-income households with children. Transport Policy, 149, 80–90. DOI: 10.1016/j.tranpol.
Silver, E., Lopes, A., Vale D., Marques da Costa, N. (2023). The inequality effects of public transport fare: The case of Lisbon’s fare reform. Journal of Transport Geography, 112, 103685. DOI: 10.1016/j.jtrangeo.2023.103685.
Suter, C. (2024). Social inequalities. In: Encyclopedia of Quality of Life and Well-being Research, 6589–6594. DOI: 10.1007/978-3-031-17299-1_2766.
Uchwała nr XV/239/19 Rady Miasta Białystok z dnia 28 października 2019 r. w sprawie ustalenia ulg w opłatach za usługi przewozowe środkami transportu zbiorowego komunikacji miejskiej w Białymstoku (Dz.U. Woj. Podlaskiego z 2019 r. poz. 5074).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej z. późn. zm. (tekst jednolity Dz.U. 2016, poz. 930).
Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. 2023 poz. 2778).
Velho, R., Holloway, C., Symonds, A., Balmer, B. (2016). The effect of transport accessibility on the social inclusion of wheelchair users: a mixed method analysis. Social Inclusion, 4(3), 24–35. DOI: 10.17645/si.v4i3.484.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Uniwersytet Rzeszowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
