Józefa Mehoffera konkursowy projekt polichromii kościoła Franciszkanów w Krakowie, 1894. Próba rekonstrukcji koncepcji dekoracyjnej artysty
DOI:
https://doi.org/10.15584/setde.2022.15.3Słowa kluczowe:
kościół Franciszkanów w Krakowie, Józef Mehoffer, projekt konkursowy, dekoracja malarska, Tadeusz Stryjeński, polskie święte XIII wieku, książęta piastowscy XIII wieku, polichromia Matejki prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, historyzm, malarstwo dekoracyjne 2. połowy XIX wieku, Klęska legnicka – Odrodzenie R.P. 1241 Jana MatejkiAbstrakt
Konkursowy projekt Józefa Mehoffera dekoracji malarskiej krakowskiego kościoła Franciszkanów z 1894 roku nie został dotychczas odnaleziony. Niniejszy artykuł jest próbą odtworzenia koncepcji dekoracyjnej artysty w oparciu o zachowane szkice do projektu, a także notatki rysunkowe i pisane w szkicowniku z lat 1893–1894. Informację o ogłoszeniu konkursu w lutym 1894 roku przebywający w Paryżu artysta otrzymał od Tadeusza Stryjeńskiego. Projekt, który przesłał jury w maju 1894 roku, nie spełniał formalnych wymogów konkursowych, był niedopracowany, nazbyt szkicowy, nie został więc zaakceptowany. Pracę nad nim Mehoffer rozpoczął od dogłębnych studiów źródłowych, ikonograficznych, które dokumentują jego rysunki i notatki w szkicowniku. Świadczą one o jego warsztatowej zależności od Jana Matejki i malarzy nurtu historyzmu. Skrupulatna postawa artysty w tym zakresie stała się – być może – jedną z przyczyn nieukończenia projektu w wyznaczonym przez jury terminie trzech miesięcy. Analiza stylistyczna szkicowych projektów Mehoffera dekoracji kościoła franciszkańskiego prowadzi do konkluzji, iż były one tworzone pod wpływem Matejkowskiej polichromii prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie, jak również innych dekoracji sakralnych drugiej połowy XIX wieku związanych z nurtem naukowego historyzmu – ważnym wzorem dla polskiego artysty była niewątpliwie polichromia kaplic katedry Notre Dame w Paryżu – Eugène’a Viollet-le-Duca i Maurice’a Ouradou. Ikonografię swego projektu, w którym dominującym wątkiem były wyobrażenia trzynastowiecznych polskich świętych mniszek i władczyń oraz piastowskich książąt, Mehoffer w znacznej mierze zawdzięczał inspiracji dziełem Matejki, "Klęska legnicka – Odrodzenie R. P. 1241", 1888. Całościowa wizja dekoracji kościoła Franciszkanów, której nie zawarł w konkursowym projekcie, a którą opisał w swych notatkach, wykraczała jednak poza ramy historyzmu. Świadczyła o wrażliwości artysty na nowe tendencje w sztuce przełomu XIX i XX wieku, o tym, iż zauważał on już wówczas głębokie przemiany dokonujące się w stylistyce malarstwa monumentalnego i w postrzeganiu jego funkcji.
Bibliografia
Szkicownik Józefa Mehoffera z lat 1893–1894 (w twardej oprawie, o nalepkach z napisami „1893 /N. 9.” i „16”).
Archiwum Prowincjalne Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Krakowi - AK-IIIa-1, Kronika klasztoru OO. Franciszkanów w Krakowie 1892-1896.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu - Mehofferowa Jadwiga, Rozwój myśli twórczej Józefa Mehoffera, rkps 14039/II.
„Architekt”1, 1900, z. 7.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 2, Warszawa 1901.
Gorzkowski M., Jan Matejko. Epoka lat dalszych, do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedmnastu, Kraków 1898.
Grabowski A., Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic, Kraków 1822.
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego SJ powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. 1–10, Lipsk 1839–1845.
[Jan Długosz], Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae, oprac. Z. Celichowski, Poznań 1885.
Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów Polski ksiąg dwanaście, t. 2, oprac. A. Przezdziecki, K. Mecherzyński, Kraków 1868.
Józef Mehoffer, Dziennik, oprac. J. Puciata-Pawłowska, Kraków 1975.
Kalinka W., Historya pożaru miasta Krakowa, Kraków 1850.
Katalog illustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie 1894, Lwów 1894
Kraszewski J.I., Syn Jazdona. Powieść historyczna z czasów Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego, t. 3, Kraków 1880.
Lameński L., Korespondencja Tadeusza Stryjeńskiego z Józefem Mehofferem w latach 1891–1900, „Roczniki Humanistyczne”27, 1979, nr 4, s. 77–118.
Lanckoroński H, Nieco o nowych robotach w katedrze na Wawelu, Wiedeń 1903.
Łaguna S., Dwie elekcje, „Ateneum”3, 1878, z. 4, s. 1–30; z. 8, s. 322–347.
Łuszczkiewicz W., Architektura najdawniejszych kościołów franciszkańskich w Polsce. Przyczynek do historii gotycyzmu, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, t. 4, 1891, s. 139–181.
Matejko J., Wyjaśnienie dwunastu szkiców przedstawiających dzieje cywilizacji w Polsce, Kraków 1889.
Opieński H., [Z listów do narzeczonej Anny Krzymuskiej], w: Wyspiański w oczach współczesnych, t. 1, oprac. L. Płoszewski, Kraków 1971.
Peintures murales des chapelles de Notre Dame de Paris, exécutées sur les cartons de E. Viollet-Le-Duc, relevées par Maurice Ouradou, inspecteur des travaux de la cathédrale, Paris 1870.
Program konkursu na wewnętrzną polichromię kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie, „Czas”47, 1894, nr 37, s. 2.
Protokół Sądu konkursowego w sprawie polichromii wnętrza kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie odbytego dnia 10 maja 1894, „Czas”47, 1894, nr 115, s. 2.
Skorowidz monet polskich od 1506 do 1825 roku, ułożony przez Karola Beyera w roku 1862, Kraków 1880.
Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, Warszawa 1881.
Smolka S., Henryk Brodaty: ustęp z dziejów epoki piastowskiej, Lwów 1872.
Sokołowski A., Konrad: książę na Mazowszu i zakon niemiecki, Poznań 1873.
Stężyński-Bandtkie K.W., Numismatyka krajowa, Warszawa 1839–1840.
Stronczyński K., Mniemany grobowiec Bolesława Wstydliwego w Krakowie, „Biblioteka Warszawska”2, 1849, s. 502-514.
Viollet-le-Duc E.E., Dictionnaire raisonnée de l’architecture française du XIe au XVIe siècle, Paris 1854–1868.
Zagórski I., Monety dawnej Polski jako też prowincyj i miast do niej niegdy należących, z trzech ostatnich wieków zebrane, uporządkowane i z przywiedzeniem źródeł historycznych opisane (z 60 na kamieniu rytemi podpisami), Warszawa 1845.
Adamowicz T., Witraże fryburskie Józefa Mehoffera: monografia zespołu, Wrocław, Warszawa 1982.
Bałus W., Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Część II. Matejko i Wyspiański, Kraków 2007.
Bieniarzówna J., Małecki J.M., Dzieje Krakowa, t. 3: Kraków w latach1796–1918, Kraków-Wrocław 1985.
Czapczyńska-Kleszczyńska D., Dzieje witraży Stanisława Wyspiańskiego w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski” 70, 2004, s. 61–88.
Józef Mehoffer, katalog wystawy zbiorowej, oprac. Z. Tobiaszowa, Z. Kucielska, H. Blum, Muzeum Narodowe w Krakowie, listopad–grudzień 1964, Kraków 1964.
Katalog illustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie 1894, Lwów 1894.
Knapik P., Architektura gotyckiej fary w Bochni, „Biuletyn Historii Sztuki” 82, 2020, nr 2, s. 209–238.
Koziara-Ochęduszko N., Mistrzostwo rysunku. Andrzej Radwański (1711–1762), katalog wystawy, Zamek Królewski na Wawelu, luty–maj 2022, Kraków 2022.
Kozicki W., Józef Mehoffer, „Sztuki Piękne” 3, 1926–1927, s. 365–410.
Kuś J., Nieznane materiały do polichromii i witraży Wyspiańskiego w kościele oo. Franciszkanów w Krakowie, „Roczniki Humanistyczne” 32, 1984, z. 4, s. 163.
Mitkowski J., Początki klasztoru cystersów w Sulejowie. Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposażenia do końca XIII wieku, Poznań 1949.
Niewalda W., Rojkowska H,, Zespół klasztorny Franciszkanów w Krakowie – relikty z XIII w., w: Studia z dziejów kościoła Franciszkanów w Krakowie, red. Z. Kliś, Kraków 2006, s. 81-130.
Niewalda W. Rojkowska H., Średniowieczny kościół Franciszkanów w świetle ostatnich badań, w: Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 271-298.
Pasiciel S., Kościół franciszkański w Krakowie w XIII wieku, „Rocznik Krakowski” 68, 2002, s. 5–52.
Pawlak W., Praedicator urbanus – Walerian Gutowski OFM Conv., w: Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, red. K. Panuś, Kraków 2006, s. 191–226.
Pencakowski P., Średniowieczna architektura kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski” 56, 1990, s. 41-63.
Róg R., E. Stehlik (4 luty 1825–21.09.1881), Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/edward-stehlik (data dostępu, 18.09.2020).
Studziżba B., Polichromia skarbca katedry wawelskiej Józefa Mehoffera, 1900–1902, „Folia Historica Cracoviensia” 7, 2000, s. 229–261.
Studziżba-Kubalska B., Józefa Mehoffera projekt polichromii katedry Wniebowzięcia Matki Boskiej w Płocku, 1901, „Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku”, 20, 2016, s.119 –136.
Studziżba-Kubalska B., W dialogu z literacką i malarską tradycją. Józefa Mehoffera projekty dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobieskiego w kościele św. Józefa na Kahlenbergu,1911–1914, „Sacrum et Decorum”12, 2019, s. 7–26.
Szyma M., Kościół Franciszkanów w Krakowie na przełomie XIII i XIV wieku, w: Artifex Doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. W. Bałus, W. Walanus, M. Walczak, Kraków 2007, s. 253–261.
Szyma M., O początkach zespołu klasztornego franciszkanów w Krakowie i niektórych uwarunkowaniach jego rozbudowy w XIII wieku, w: In principio. Mit początku w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Kowalski, W. Miedziak, Poznań 2020, s. 181-218.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Sacrum et Decorum
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Zgodnie z polityką Open Access autorzy zachowują pełnię praw autorskich do swoich artykułów – bez ograniczeń.
Autorzy mogą deponować swoje artykuły w wybranym przez siebie repozytorium.
