Zakopane i Tatry fin de siècle. Jan Kasprowicz – podróże artysty
DOI:
https://doi.org/10.15584/galisim.2020.6.15Słowa kluczowe:
Tatry, Zakopane, Jan Kasprowicz, podróże, inteligencjaAbstrakt
Artykuł omawia proces kształtowania się zainteresowania Zakopanem i kulturą Podhala w drugiej połowie XIX w. oraz na początku wieku XX. Porusza problem nabywania przez górali narodowej tożsamości. Charakteryzuje środowisko zakopiańskiej elity inteligenckiej i artystycznej. Podejmuje próbę analizy, w jaki sposób fascynacja tatrzańskim krajobrazem oraz góralską kulturą wpłynęła na ukształtowanie się jednego z mitów fundujących nowoczesną, narodową tożsamość. Jednocześnie stara się ukazać, jak artyści oddziaływali na rozwój Zakopanego jako kurortu. Pokazuje także wpływy bohemy artystycznej na przemiany kultury podhalańskich górali. W drugiej części artykułu omówiono związki poety Jana Kasprowicza z Podhalem. Przedstawiono jego peregrynacje do Zakopanego i Poronina. Na wybranym przykładzie z twórczości podjęto próbę analizy fascynacji poety Tatrami i góralską kulturą.
Downloads
Bibliografia
Antolová R., Janosik, zbójnik stracony w Liptowskim Mikulaszu [w:] Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, red. M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, Wyd. Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Nowy Targ 2007, s. 59–64.
Banach J., Tatry malownicze. Polski pejzaż górski 1800–1950 [w:] Sympozjum „Góry w kulturze polskiej”. Kraków 9–10 listopada 1974, red. M. Broniowska, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Kraków 1975, s. 77–93.
Bendyk J., Duszpasterstwo księdza proboszcza Józefa Stolarczyka w parafii Zakopane (1848–1893), „Hale i Dziedziny” 1994, nr 1–2 (41–42).
Bezubik K., Tatry huczą gnozą! O gnozie w twórczości prozatorskiej Tadeusza Micińskiego, Wyd. Nomos, Kraków 2013.
Bogucka M., Kultura sarmatyzmu w Polsce XVI–XVII w., Wyd. Neriton, Warszawa 2016.
Bosacki Z., Władysław Zamoyski 1853–1924. Fundator Kórnika i Zakopanego, Wyd. Biblioteka Kórnicka, Kórnik 2002.
Brzega W., Żywot górala poczciwego (wspomnienia i gawędy), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1969.
Chałubiński T., Sześć dni w Tatrach. Wycieczka bez programu, Nakład Redakcji „Orlego Lotu”, Kraków 1921.
Chowański A., „Panorama Tatr” – największe malowidło tatrzańskie, „Taternik” 1968, nr 2, s. 70–73.
Chramiec A., Wspomnienia doktora Andrzeja Chramca, Wyd. Biblioteka Kórnicka, Kórnik–Zakopane 2004.
Czernianin W., W kręgu Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Studia i szkice, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2009.
Czytać Tadeusza Micińskiego. Studia, red. A. Czyż, M. Pliszko, S. Sobieraj, Wyd. Uniwersytetu
Przyrodniczo-Humanistycznego, Siedlce 2016.
Dąbrowski R., Kasprowicz, Przybyszewski oraz ona… Jadwinia, Rozpisani.pl, Warszawa 2015.
Dziadowiec J., Wiącek E., Góralszczyzna, góralskość – konstruowanie i funkcjonowanie podhalańskiego mitu [w:] Semiotyczna mapa Małopolski, red. E. Wiącek, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015, s. 251–254.
Dzióbałtowska U., O języku i stylu poezji Jana Kasprowicza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 33, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1995, s. 3–19.
Eliasz Radzikowski W., Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic, Nakładem J.K. Żupańskiego, Poznań 1870.
Eljasz Radzikowski W., Szkice z podróży w Tatry, Nakład „Tygodnika Wielkopolskiego”, Poznań 1874.
Flis-Czerniak E., Wokół „Nietoty”, czyli raz jeszcze o niesamowitym spotkaniu Tadeusza Micińskiego z Wincentym Lutosławskim [w:] Proza Tadeusza Micińskiego. Studia, red. M. Bajko, W. Gutowski, J. Ławski, Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2017, s. 101–128.
Goszczyński S., Dziennik podróży do Tatrów, B.M. Wolff, Petersburg 1853.
Góralszczyzna mniej znana. W poszukiwaniu tradycji, red. Ł. Sochacki, Wyd. Fundacja Mapa Pasji, Kraków 2020.
Górski K., Jan Kasprowicz. Studia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.
Górski K., Tatry i Podhale w twórczości Jana Kasprowicza, Wyd. Muzeum Tatrzańskie im. dra T. Chałubińskiego, Zakopane 1926.
Homola I., Od wsi do uzdrowiska. Zakopane w okresie autonomii galicyjskiej 1867–1914 [w:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, t. 1, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1991, s. 170–222.
Jabłońska T., Glossopteris, Turów Róg i Bungo – Tatry w twórczości Mieczysława Limanowskiego, Tadeusza Micińskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza [w:] Góry – Literatura – Kultura, t. 7, red. W. Grzęda, Wrocław 2013 s. 51–67.
Jabłońska T., Styl zakopiański Stanisława Witkiewicza, Wyd. Bosz, Olszanica 2019.
Karolczak K., Ksiądz Józef Stolarczyk (1816–1893) w stulecie śmierci [w:] Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Wyd. Secesja, Kraków 1993, s. 517–523.
Kasprowicz J., Dzieła poetyckie, t. IV: Liryki, oprac. L. Bernacki, Nakładem Towarzystwa Wydawniczego E. Wende i Sp., Lwów 1912.
Kasprowicz J., Krzak dzikiej róży, Nakładem Towarzystwa Wydawniczego we Lwowie, Lwów 1898.
Kasprowicz J., Wybór poezji, oprac. J.J. Lipski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Kasprowicz J., Z Tatr, oprac. R. Loth, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
Kasprowiczowa M., W naszym górskim domu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
Kenerowa H., Ks. Stolarczyk i początki szkolnictwa pod Tatrami, „Tygodnik Powszechny” 1974, nr 35.
Kolbuszewski J., Literatura i Tatry. Studia i szkice, Wyd. Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane 2016.
Kolbuszewski J., Tatry w literaturze polskiej 1805–1939, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982.
Kołaczkowski S., Twórczość Jana Kasprowicza, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1924.
Kosiński K., Stanisław Witkiewicz, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1928.
Kracik J., Jegomość i górale na szkle malowani, „Tygodnik Powszechny” 1993, nr 37.
Kracik J., Ksiądz Stolarczyk – apostoł Zakopanego, „Tygodnik Powszechny” 1948, nr 7.
Kracik J., Mała prehistoria zakopiańskiej parafii, „Rocznik Podhalański”, [Zakopane] 1994, t. 6, s. 33–50.
Kroch A., Sklep potrzeb kulturalnych, Wyd. Pruszyński i S-ka, Warszawa 1999.
Kroch A., Sklep potrzeb kulturalnych po remoncie, Wyd. Mg, Warszawa 2013.
Kryciński S., Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat, Wyd. Libra, Rzeszów 2019.
Kurczab H., Tatrzańska twórczość literacka Stanisława Witkiewicza, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1973.
Loth R., Jan Kasprowicz, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1964.
Loth R., Kasprowicz. Szkice o życiu i twórczości, Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, Zakopane 2016.
Loth R., Młodość Jana Kasprowicza. Szkic biograficzny, Wyd. Poznańskie, Poznań 1962.
Majchrowski J., Wincenty Pol. Szkic biograficzny, Wyd. Lubelskie, Lublin 1982.
Majda J., Góralszczyzna w twórczości Stanisława Witkiewicza, Ossolineum, Wrocław 1979.
Majda J., Góralszczyzna w twórczości Stanisława Witkiewicza, Ossolineum, Wrocław 1975.
Majda J., Młodopolskie Tatry literackie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989.
Miciński T., Nietota. Księga tajemna Tatr, Kraków 2007.
Olszaniecka M., Dziwny człowiek. O Stanisławie Witkiewiczu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
Petrozolin-Skowrońska B., Tytus Chałubiński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.
Pigoń S., Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1983.
Podania, legendy, baśnie polskie, red. B. Włodarczyk, Wyd. Greg, Kraków 2010.
Potocki A., Zaginiony świat bieszczadzkiego kresu. Bojkowie, Żydzi, Polacy, Niemcy, Cyganie, Wyd. Carpathia, Rzeszów 2017.
Pro memoria. Jan Kasprowicz, w osiemdziesiątą rocznicę śmierci, red. M. Sosnowski, G. Igliński, Polskie Bractwo Kawalerów Gutenberga, Warszawa 2006.
Rauszer M., Dwa ciała króla i naród polityczny. Kształtowanie się tożsamości chłopskiej w kontekście procesów narodowotwórczych, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa” 2018, nr 50.
Romanowski A., Jan Kasprowicz (1860–1926). Zarys życia i twórczości, Ossolineum, Wrocław 1978.
Rosnowska J., Dzieje poety. Opowieść o Wincentym Polu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1973.
Sawrymowicz E., Jan Kasprowicz, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1946.
Shümann D., Stanisław Witkiewicz jako malarz dźwięku, „Litteraria Copernicana” 2018, nr 1(25), s. 65–76.
Sobierajski Z., Elementy gwarowe w utworach Kasprowicza, Wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1950.
Stala T., Zakopiańskie fascynacje Henryka Sienkiewicza, „Pamiętnik Literacki” 1996, nr 4.
Staszic S., O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i dolin Polski, Drukarnia Rządowa, Warszawa 1815.
Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.
Stopka A., Sabała, Wyd. L. Zwoliński i Spółka, Kraków 1897.
Tatry i górale w literaturze polskiej, red. J. Kolbuszewski, Ossolineum, Wrocław 1992.
Tetmajer K., Legenda Tatr, Księgarnia E. Wende i Spółka.
Tetmajer K., Na skalnym Podhalu, Spółka Nakładowa „Książka”, Kraków 1914.
Tetmajer K., Objaśnienie olbrzymiego obrazu „Tatry”, Druk Emila Skiwskiego, Warszawa 1896.
Tischner J., Historia filozofii po góralsku, Wyd. Znak, Kraków 1997.
Tischner J., Czubernatowa W., Wieści ze słuchalnicy, Wyd. Znak, Kraków 2001.
Tondos B., Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Ossolinem, Wrocław 2004.
Trebunia-Staszel S., Etynkowscy A. i M., Fiedler K., Strój podhalański. Atlas Polskich Strojów Ludowych, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2015.
Wahlenberg G., Flora Carpatorum Principalium, Göttingae 1814.
Wasilewski Z., Jan Kasprowicz. Zarys wizerunku, Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1923.
Waszak S., Wielki pieśniarz znad Gopła, Nakład Księgarni Stefana Knasta, Inowrocław 1930.
Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca, red. A. Jackowski, I. Sołjan, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
Wincenty Pol. W służbie nauki i narodu, red. K. Grodzińska, A. Kotarba, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2010.
Witkiewicz S., Bagno, Towarzystwo Wydawnicze, Lwów 1903.
Witkiewicz S., Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr, Nakład Gebethnera i Wolfa, Warszawa 1891.
Witkiewicz S., Pisma tatrzańskie, t. i 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1963.
Witkiewicz S., Tatry w śniegu, „Wędrowiec” 1886, nr 46–48, 5.
Witkiewicz S., W kręgu Tatr, t. 1–2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1970.
Władysław Zamoyski 1853–1924, red. S. Sierpowski, Wyd. Biblioteka Kórnicka, Kórnik–Zakopane 2003.
Wnuk W., Moje Podhale, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1968.Woźniakowski J., Dobrańsze niż indziej towarzystwo. Życie artystyczne w Zakopanem do roku 1939 [w:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1991, s. 189–236.
Woźniakowski J., Tatry w malarstwie, Wyd. Parma Press, Marki 2006.
Wójcik W., Chałubiński – Zakopane i Górale, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2010, z. 3–4 (55), s. 75–95.
Wójcik W.A., Sabała, Wyd. Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane 2010.
Wójcik Z., Chronologia tatrzańskich wypraw Chałubińskiego, „Wierchy” 1962, nr 30, s. 170–179.
Wrześniowski A., Tatry i Podhalanie, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego” 1882, t. VII, s. 1–53.
Wrzosek A., Tytus Chałubiński. Życie – działalność naukowa i społeczna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1970.
Zaruski M., Zarys rozwoju narciarstwa i zimowej turystyki polskiej w Tatrach, Nakładem Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków 1913.
Zejszner L., Pieśń ludu Podhalan, „Biblioteka Warszawska”, Warszawa 1845.
Zejszner L., Podhale i północna pochyłość Tatrów, czyli Tatry polskie, „Biblioteka Warszawska”, Warszawa 1849, t. 1, 3, 4; 1851, t. 4; 1852, t. 2.
Ziejka F., Widziane z Miedzianego. O „Panoramie Tatrzańskiej” słów kilka [w:] Góry – Literatura – Kultura, t. 7, red. W. Grzęda, Wrocław 2013, s. 24–50.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Galicja. Studia i materiały
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
