Sens wartości w systemie edukacji narodowej
DOI:
https://doi.org/10.15584/kpe.2015.3.2Słowa kluczowe:
istota i rodzaje wartości, modalność wartości, edukacja jutraAbstrakt
Bez przywrócenia systemu wartości i nadania im sensu w edukacji na wszystkich jej poziomach oraz w całokształcie życia rodzinnego, społeczno-ekonomicznego, politycznego, kultury nie uda nam się przezwyciężyć piętrzących się zagrożeń i sprostać licznym wyzwaniom. Czy jesteśmy na to przygotowani?
Jakie są przyczyny wzrostu zainteresowania wartościami? Wynika to przede wszystkim z ich implikacji pedagogicznych. Wartości bowiem odgrywają istotną rolę w edukacji i naukach o niej. Są drogowskazem w dorastaniu do człowieczeństwa. Stanowią źródło celów kształcenia i wychowania. Wyznaczają głęboką humanistyczną wizję człowieka. W procesie wychowania do wartości nie można zapominać o tym, że trzeba stwarzać okazje (wywoływać sytuacje dydaktyczno-wychowawcze) do nich poznawania, identyfikowania się z nimi, przeżywania ich względnie odrzucania.
Co stanowi istotę wartości? Istnieje bogactwo definicji wartości. Wynika z nich, że pojęcie to jest bardzo wieloznaczne i nieostre. Taki stan nie ułatwia interpretacji wartości i rezultatów badań nad nimi prowadzonych w aksjologii, etyce, socjologii, psychologii czy pedagogice. Czy w sytuacji, gdy zabiegi definiowania wartości okazują się nieskuteczne, nie warto próbować wyjaśniać je za pomocą cech konstytutywnych, które wnikają w ich istotę?
W artykule podjęto próbę ukazania palatywu rozumienia wartości, ich właściwości, klasyfikacji, porządku, modalności, relatywizacji, miejsca i roli w edukacji oraz w naprawie całokształtu życia w Polsce. Wartości tworzą fundament społeczny, dlatego autor postuluje, żeby państwo polskie przyjęło na siebie rolę przywództwa narodowego w staraniach o dobro wspólne, pożytek publiczny, stanęło w obronie ładu społecznego ufundowanego na wartościach, zwalczało wszelkimi konstytucyjnymi środkami panoszenie się antywartości.
Problematyka systemu wartości zasługuje na to, żeby stała się przedmiotem nauki i studiów w edukacji i naukach o niej. Nie można zapominać o tym, że społeczeństwo, odrzucając i niszcząc wartości lub wybierając świadomie anomię, popada w tragiczność. Unicestwia w sobie to, co w niej dobre. Życie, w którym zabrakło miejsca na wartości, zamienia się w pustą egzystencję.
Ogranicza się do biologicznych procesów pozbawionych głębi humanistycznej. Znajomość wartości, poparta ich internalizacją, pozwala znaleźć właściwą drogę szczęśliwego, godnego życia i nadać mu sens w dobrych relacjach z samym sobą i otoczeniem.
Downloads
Bibliografia
Ablewicz K., Szacunek – zapoznany warunek kultury pedagogicznej [w:] Spór o wartości w kulturze i wychowaniu, red. F. Adamski, Kraków 1991.
Adamski F., Prawda jako zasada życia społecznego i zadanie wychowania [w:] Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia wychowania, red. F. Adamski, Kraków 1999.
Barth G., Hermeneutyka osoby, Lublin 2013.
Bartnik C., Personalizm [w:] Gdy osobowość horyzontem wychowania, red. J. Homplewicz, Rzeszów 1997.
Bell D., Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Warszawa 1994.
Bronk A., Zrozumieć świat współczesny, Lublin 1998.
Buczyńska-Garewicz H., Uczucia i rozum w świecie wartości. Z historii filozofii wartości, Wrocław 1975.
Cackowski Z., Prawda a posłuszeństwo, Warszawa–Lublin 1994.
Chałas K., Moc integracyjna wybranych wartości w budowaniu struktur aksjologicznych [w:] Wartości w pedagogice. Aksjologia pedagogiczna. Napięcia i współistnienie różnych wartości, red. W. Furmanek, A. Długosz, Rzeszów 2014.
Chałas K., Wychowanie ku wartościom, Lublin–Kielce 2003.
Chudy W., Filozofia kłamstwa. Kłamstwo jako fenomen zła w świecie osób i społeczeństw, Warszawa 2003.
Cichoń W., Wartości – człowiek – wychowanie, Kraków 1996.
Cieślik M., Niebezpieczne tematy, „Plus Minus” 2014, nr 40 (dodatek „Rzeczpospolita” 2014, nr 231).
Denek K., Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 1999, 2000.
Denek K., Cele edukacji szkolnej, „Przegląd Oświatowo-Wychowawczy” 1990 nr 2–3.
Denek K., Ku dobrej edukacji, Toruń–Leszno 2005.
Denek K., Nadać wartościom i celom znaczący impuls w edukacji, „Problemy Rozwoju Edukacji” 1991, nr 1.
Denek K., Ojczyzna, „Ziemia” 1999.
Denek K., O nową aksjologię i teleologię w dydaktyce ogólnej [w:] Filozofować w kontekście edukacji, red. K. Denek, J. Gnitecki, Poznań 1991.
Denek K., O nowy kształt edukacji, Toruń 1998.
Denek K., Podmiotowość nauczycieli i uczniów w procesie kształcenia i jej uwarunkowania, „Toruńskie Studia Dydaktyczne” 1994, nr 4–5.
Denek K., Przywrócić edukacji sens wartości, „Problemy Rozwoju Edukacji” 1991, nr 2.
Denek K., Uniwersytet w perspektywie społeczeństwa wiedzy. Nauka i edukacja w uniwersytecie XXI wieku, Poznań 2011.
Denek K., Wartości i cele edukacji szkolnej, Poznań–Toruń 1994.
Denek K., XX lat edukacji jutra u stóp Giewontu, Sosnowiec 2014.
Fertsch M., Pawłowska M., Wartości preferowane przez uczniów, studentów i nauczycieli [w:] Edukacja jutra. V Tatrzańskie Seminarium Naukowe, red. K. Denek, T.M. Zimny, Częstochowa 1999.
Frączek Z., Pokoleniowe przemiany społecznej świadomości wartości rodziny. Rodzina jako wartość w percepcji pokolenia młodzieży, rodziców i seniorów, Rzeszów 2011.
Furmanek W., Aksjologia. Aksjologia pedagogiczna. Próba określenia zależności [w:] Wartości w pedagogice. Aksjologia pedagogiczna. Napięcia i współistnienie różnych wartości, red. W. Furmanek, A. Długosz, Rzeszów 2014.
Furmanek W., Antropoinfosfera człowieka, „Dydaktyka Informatyki. Informatyka wspomagająca całożyciowe uczenie się”, Rzeszów 2013, nr 8.
Furmanek W., Antropoinfosfera w liczbach, „Dydaktyka Informatyki. Informatyka wspomagająca całożyciowe uczenie się”, Rzeszów 2013, nr 8.
Furmanek W., Duchowość pracującego człowieka obiektem badań współczesnej pedagogiki pracy (inspiracje kardynała Stefana Wyszyńskiego) [w:] O społeczeństwie, wychowaniu i pracy w myśli Kardynała Stefana Wyszyńskiego, red. L. Marszałek, A. Solak, Warszawa 2010.
Furmanek W., Edukacja a przemiany cywilizacyjne, Rzeszów 2010.
Furmanek W., Edukacyjne wyzwania globalizacji [w:] Edukacja i gospodarka w kontekście procesów globalizacji, red. W. Kojs, E. Rostańska, K. Wójcik, Kraków 2014.
Furmanek W., Etyczne wymiary współczesnej pracy człowieka, „Labor et Educatio” 2013, nr 1.
Furmanek W., Humanistyczna pedagogika pracy. Praca człowieka w cywilizacji informacyjnej, Rzeszów 2014.
Furmanek W., Humanistyczna pedagogika pracy. Praca człowieka, Rzeszów 2013.
Furmanek W., Konieczność ukierunkowania przygotowania zawodowego na wartości (introcepcja wartości w pracy zawodowej) [w:] W. Furmanek, Edukacja a przemiany cywilizacyjne, Rzeszów 2010.
Furmanek W., Kryteria oceny jakości pracy człowieka, „Pedagogika Pracy” 1995, nr 26/27.
Furmanek W., Kryteria wartości (jakości) pracy człowieka [w:] Zarys humanistycznej teorii pracy, Toruń 2008.
Furmanek W., Kultura informacyjna kategorią pedagogiki współczesnej, „Dydaktyka Informatyki. Problemy teorii”, red. W. Furmanek, A. Piecuch, Rzeszów 2004.
Furmanek W., Nauczyciel i edukacja wobec problemów rynku pracy [w:] Ewaluacja i innowacje w edukacji nauczycieli, red. J. Grzesiak, t. 2, Wyd. UAM w Poznaniu, Wydział Ped.-Art. w Kaliszu, 2007.
Furmanek W., Niektóre etyczne wymiary technologii informacyjnych, w tym Internetu, „Dydaktyka Informatyki. Problemy metodyki”, red. W. Furmanek, A. Piecuch, Rzeszów 2004.
Furmanek W., Niektóre pedagogiczne konsekwencje nadmiarowości informacji [w:] Technologie informacyjno-komunikacyjne w edukacji XXI wieku, red. R. Wawer, M. Pakuła, Lublin 2014.
Furmanek W., Nowa praca człowieka w cywilizacji informacyjnej. Zarys problematyki, „Szkoła − Zawód − Praca” 2014, nr 4.
Furmanek W., Nowa praca nauczyciela wyznacznikiem koniecznych zmian w systemie kształcenia i doskonalenia nauczycieli, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” 2014, nr 4(87).
Furmanek W., (Po)nowoczesny spór o system wartości współczesnego człowieka [w:] Nauka, edukacja, rynek pracy. Przede wszystkim współdziałanie, red. C. Plewka, Szczecin 2013.
Furmanek W., Praca dobrem człowieka, „Problemy Profesjologii”, Zielona Góra 2013, nr 2.
Furmanek W., Rewolucja aksjologiczna. Zagrożenie dla rozwoju naszego społeczeństwa [w:] Wartości w pedagogice. Aksjologia pedagogiczna. Napięcia i współistnienie różnych wartości, red. W. Furmanek, A. Długosz, Rzeszów 2014.
Furmanek W., Rozumienie wartości pracy a orientacje życiowe człowieka, „Pedagogika Pracy” 2004, nr 45.
Furmanek W., Rynek pracy w zmieniającej się rzeczywistości [w:] Edukacja zawodowa w aspekcie przemian społeczno-gospodarczych. Wyzwania – szanse zagrożenia, red. R. Gerlach, Bydgoszcz 2007.
Furmanek W., Świat wartości osób pozostających bez pracy [w:] Praca człowieka jako kategoria współczesnej pedagogiki, red. W. Furmanek, Rzeszów–Warszawa 2007.
Furmanek W., U źródeł problematyki godności człowieka [w:] Wartości w pedagogice. Wolność, odpowiedzialność, godność we współczesnej pedagogice, red. W. Furmanek, Rzeszów 2013.
Furmanek W., Uzależnienia od komputerów i technologii informacyjnych, „Dydaktyka Informatyki” 2014, nr 9.
Furmanek W., Wpływ informatyki na różne dziedziny życia, „Dydaktyka Informatyki. Problemy i wyzwania społeczeństwa informacyjnego”, red. A. Piecuch, W. Furmanek, Rzeszów 2011.
Furmanek W., Wychowanie do odpowiedzialności zadaniem edukacji informacyjnej, „Dydaktyka Informatyki. Problemy teorii”, red. W. Furmanek, A. Piecuch, Rzeszów 2004.
Furmanek W., Wychowanie w świetle wyzwań cywilizacji technicznej aktualnym problemem pedagogiki [w:] Badanie Dojrzewanie Rozwój, red. F. Szlosek, Warszawa–Radom 2008.
Furmanek W., Zagrożenia wynikające z rozwoju technologii informacyjnych, „Dydaktyka Informatyki” 2014, nr 9.
Furmanek W., Zarys humanistycznej teorii pracy, Warszawa 2008.
Furmanek W., Z badań nad wartościami w pedagogice, Rzeszów 2006.
Furmanek W., Zniewolenie przez pracę a problematyka pedagogiki pracy [w:] Edukacja i praca.
Konteksty − wyzwania – antynomie, red. R. Gerlach, Bydgoszcz 2008.
Furmanek W. (red.), Wartości w pedagogice, Rzeszów 2005.
Furmanek W., Walat W., Edukacja ogólnotechniczna szanse i zagrożenia w dobie globalizacji [w:] Edukacyjne konteksty procesów globalizacji, red. W. Kojs, Cieszyn 2002.
Gadacz T., Wychowanie do wolności [w:] Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska, Warszawa 1994.
Gajda J., Wartości w życiu człowieka. Prawda, miłość, samotność, Lublin 1997.
Galarowicz J., Na ścieżkach prawdy, Kraków 1982.
Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa 1987.
Ganowicz J., W drodze do etyki wartości. Fenomenologiczna etyka wartości, Kraków 1997.
Giza T., Twórczość jako wartość w edukacji [w:] Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne, red. T. Kukołowicz, M. Nowak, Lublin 1997.
Góralski A., Być nowatorem, Warszawa 1990.
Grzegorczyk A., Próba treściowego opisu świata wartości i jej etyczne konsekwencje, Wrocław 1983.
Grzesiak J., Mentoring i coaching misją kompetentnego i odpowiedzialnego nauczyciela nauczycieli [w:] Ewaluacja i innowacje w edukacji. Kompetencje i odpowiedzialność nauczyciela, red. J. Grzesiak, Kalisz–Konin 2010.
Gurycka A., Struktura i dynamika procesu wychowawczego, Warszawa 1979.
Hartmann N., Aktualny stan zagadnienia wartości [w:] Z fenomenologii wartości, red. W. Galewicz, Kraków 1988.
Hartmann N., Problem wartości w filozofii współczesnej [w:] W. Galewicz, N. Hartmann, Warszawa 1987.
Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Rzeszów 1996.
Ickiewicz K., Ojczyzna, naród i patriotyzm w nauczaniu Jana Pawła II, „Kociewski Magazyn Regionalny” 2008, nr 1.
Ingarden R., Czego nie wiemy o wartościach [w:] R. Ingarden, Studia z etyki, t. 3, Warszawa 1970.
Ingarden R., Książeczka o człowieku, Kraków 1987.
Ingarden R., O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych [w:] R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 1987.
Jan Paweł II, O pracy ludzkiej (Encyklika „Laborem exercens”), Watykan 1981.
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005.
Jedliński R., Świat wartości uczniów kończących szkołę podstawową [w:] Podmiotowy wymiar szkolnej polonistyki, red. Z. Uryga, Kraków 1998.
Jeruszka U., Człowiek i zawód, Warszawa 2010.
Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C., Ekonomia, Gdańsk 1991.
Karpińska A., W kręgu powodzeń i niepowodzeń edukacyjnych – „kręgi” inspirowane refleksją i namysłem pedagogicznym Jubilata [w:] W kręgu edukacji, nauk pedagogicznych i krajoznawstwa, red. I. Kuźniak, E. Piotrowski, Poznań 2003.
Kieras A., Moralne wyzwania nauki i techniki, Katowice 1992.
Kluckhohn C., Values and value orientation in the theory of action [w:] Toward a general theory of action, eds. T. Parsons, E.A. Shils, New York 1951.
Kocowski T., Szkice z teorii twórczości i motywacji, Kraków 1991.
Kojs W., Edukacja i pedagogika w społeczeństwie wiedzy – wybrane zagadnienia, „Chowanna” 2012, nr 2.
Kostkiewicz J., Wartości współczesnej edukacji w Polsce. Próba diagnozy [w:] Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne, red. T. Kukołowicz, M. Nowak, Lublin 1997.
Kotłowski A., Filozofia wartości i zadania pedagogiki, Wrocław 1968.
Krasnodębska A., Wartości edukacyjne w systemie aksjologicznym młodzieży [w:] Edukacja i rozwój, red. A. Jopkiewicz, Kielce 1995.
Kunowski S., Wartości w procesie wychowania, Kraków 2003.
Lewowicki T., Aksjologia i cele edukacji, „Toruńskie Studia Dydaktyczne” 1993, nr 2.
Lewowicki T., Przemiany oświaty, Warszawa 1997.
Lipiec J., W przestrzeni wartości, Kraków 1992.
Łobocki M., W trosce o wychowanie w szkole, Kraków 2007.
Maslow A.H., Motywacja i osobowość, Warszawa 1990.
Matusewicz C., Psychologia wartości, Warszawa 1975.
Merton R.K., Teoria i demokratyczny ład społeczny [w:] R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski, Warszawa 1982.
Nussbaum M.C., W trosce o człowieczeństwo. Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego, Wrocław 2008.
Olbrycht K., Prawda, dobro i piękno w wychowaniu człowieka jako osoby, Katowice 2002.
Orlik P., Fenomenologia świadomości aksjologicznej (Max Scheler Dietrich von Hildebrand), Poznań 1995.
Ossowski S., Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzna [w:] Z zagadnień psychologii społecznej, red. S. Ossowski, t. III, Warszawa 1967.
Ostrowska K., W poszukiwaniu wartości, Gdańsk 1998.
Palka S., Wartości poznawcze we współczesnej pedagogice teoretycznie i praktycznie zorientowanej [w:] Pedagogika ogólna. Problemy aksjologiczne, red. T. Kukołowicz, M. Nowak, Lublin 1997.
Parsons T., Shils E.A., Motives and system of action [w:] Toward a general theory of action, eds. T. Parsons, E.A. Shils, New York 1951.
Pasterniak W., Piękno i sacrum. U podstaw pedagogiki teonomicznej, Poznań 1998.
Pietrzak M., Wartości w ocenie młodzieży licealnej, „Nasza Szkoła” 2007, nr 1.
Popper K.R., Wiedza obiektywna, Warszawa 1992.
Reber A.S., The penguin dictionary of psychology, Penguin 1995.
Rokeach M., Beliefs, attitudes and values: a theory of organization and change, San Francisco 1968.
Rokeach M., The nature of human values, New York 1973.
Sawczuk W., Wartości preferowane przez studentów w okresie transformacji ustrojowej, Olsztyn 2000.
Scheler M., Dobra a wartości [w:] R. Ingarden, Wykłady z etyki, Warszawa 1989.
Scheler M., Miłość i poznanie, „Kwartalnik Filozoficzny” 2000, nr 2.
Scheler M., Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, Warszawa 1987.
Scheler M., Resentyment a moralność, przeł. J. Garewicz, Warszawa 1997.
Scheler M., Z fenomenologii życia emocjonalnego człowieka [w:] A. Węgrzecki, Scheler, Warszawa 1975.
Schulz B., Motywacja rzeczywistości [w:] Proza, red. B. Schulz, Kraków 1973.
Słowo Rektora KUL na Wielkanoc 2015 roku.
Sobocki M., Altruizm a wychowanie, Lublin 1998.
Spanbauer J., First in Education... Why not?, New York 1987.
Staniszkis J., Trwa cicha rewolucja, „Plus Minus” 2014, nr 42.
Stępień A.B., Wstęp do filozofii, Lublin 2001.
Stróżewski W., O urzeczywistnieniu wartości [w:] W. Stróżewski, W kręgu wartości, Kraków 1992.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970.
Szmyd J., Regresja antropologiczna w świecie „ponowoczesnym” i kryzys edukacyjny [w:] Kultura – Przemiany – Edukacja, t. I, red. K. Szmyd, A. Garbarz, Z. Frączek, B. Skoczyńska-Prokopowicz, Rzeszów 2013.
Szmyd K., Wychowanie wobec przemian życia – konteksty cywilizacyjne i kulturowe [w:] Kultura – Przemiany – Edukacja, t. I, red. K. Szmyd, A. Garbarz, Z. Frączek, B. Skoczyńska-Prokopowicz, Rzeszów 2013.
Sztumska B., Nauczyciel wobec wartości ogólnoludzkich [w:] Wartości humanistyczne a problemy współczesnego świata, red. S. Folaron, Częstochowa 1993.
Sztumski J., Społeczeństwo i wartości, Katowice 1992.
Szymański J.M., Młodzież wobec wartości. Próba diagnozy, Warszawa 2006.
Tarnowski J., Człowiek – dialog – wychowanie, „Znak” 1991, nr 9.
Tarnowski J., O użyteczności niektórych kategorii personalistycznych dla pedagogiki, „Kultura i Edukacja” 1993, nr 2.
The New Encyclopaedia Britannica, Chicago 1991, vol. 6.
Theiss W., Słowo wstępne [w:] Mała Ojczyzna. Kultura. Edukacja. Rozwój lokalny, Warszawa 2001.
Tillman D., Colombina P.Q., Wychowanie w duchu wartości, Warszawa 2004.
Tischner J., Myślenie w żywiole piękna, Kraków 2004.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1981, 1993, 2011.
Tischner J., Refleksje o etyce pracy [w:] Świat ludzkiej nadziei, red. J. Tischner, Kraków 1992.
Tischner J., Świat ludzkiej nadziei, Kraków 2005.
Tyszka A., Abecadło wartości, Zagnańsk – Podkowa Leśna 2014.
Tyszkowa M., Kultura symboliczna, wartości i rozwój jednostki [w:] Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka, Warszawa–Poznań 1984.
Wędzińska M., Człowiek na drodze wartości. Myśl etyczna Maxa Schelera − implikacje pedagogiczne, „Przegląd Pedagogiczny” 2013, nr 1.
Wiatrowski Z., Filozoficzne i moralne konteksty myślenia o pracy [w:] Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska, Warszawa 1994.
Wojtyła K., Elementarz etyczny, Lublin 1983.
Zając A., Pedagogika społeczna i pedagogika pracy wobec przemian cywilizacyjnych, Rzeszów 2014.
Zając A., Stan i znaczenie kapitału ludzkiego oraz społecznego w cywilizacji wiedzy, Rzeszów 2013.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2015 KULTURA – PRZEMIANY – EDUKACJA
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
