Pułapki edukacji. Pasja, rozwój, motywacja a wolność dziecka

Agnieszka Buczak; Izabella M. Łukasik

doi:10.15584/kpe.spec.crae.2024.10

Autor

Agnieszka Buczak Instytut Pedagogiki UMCS w Lublinie https://orcid.org/0000-0002-7029-1259
Izabella M. Łukasik Uniwersytet Marii Curie-Skłodowkiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0001-9983-8556

DOI:

https://doi.org/10.15584/kpe.spec.crae.2024.10

Słowa kluczowe:

teoria autodeterminacji, wspieranie rozwoju dziecka, helikopterowi rodzice, wolność

Abstrakt

Wspieranie rozwoju dziecka to najważniejszy cel edukacji. Krytyka efektywności pracy szkoły, przy jednoczesnej presji osiągnięć skłania rodziców do szukania możliwości rozwijania umiejętności szkolnych oraz pasji i zainteresowań poprzez uczestnictwo w zajęciach dodatkowych. Rynek usług edukacyjnych otwiera się na potrzeby rodziców z roku na rok poszerzając swoją ofertę.

Autorki, używając metafory pułapki, przywołują opinie pedagogów i psychologów o przeciążeniu dzieci zajęciami pozaszkolnymi, zagrożeniach dla rozwoju wywołanych przez tzw. helikopterowych rodziców, badania nad wypaleniem szkolnym. Nawiązując do teorii autodeterminacji, zwracają uwagę na znaczenie relacji rodzinnych, wolności i podmiotowości dziecka, poczucia sensu podejmowanych działań. Poczucie autodeterminacji ściśle wiąże się z motywacją wewnętrzną, która sprzyja świadomemu rozwojowi, internalizacji wartości, zaspokojeniu potrzeb, zadowoleniu z życia i skutecznemu działaniu w dorosłości.

Bibliografia

Aypay A., Elementary School Student Burnout Scale for Grades 6–8: A Study of Validity and Reliability, “Educational Sciences: Theory & Practice” 2011, nr 11(2), s. 520–527.

Bai Q., Bai S., Dan Q., Lei L., Wang P., Mother phubbing and adolescent academic burnout: The mediating role of mental health and the moderating role of agreeableness and neuroticism, „Personality and Individual Differences” 2020, nr 155.

Barnes H.L., Olson D.H., Parent-adolescent communication and the circumplex model, „Child Development” 1985, nr 56, s. 438–447.

Baumrind D., Effects of Authoritative Parental Control on Child Behavior, „Child Development” 1966, nr 37(4), s. 887–907.

Baumrind D., The Influence of Parenting Style on Adolescent Competence and Substance Use, „Journal of Early Adolescence” 1991, nr 11, s. 56–95.

Belland B.R., Scaffolding: Definition, Current Debates, and Future Directions [w:] Handbook of Research on Educational Communications and Technology, red. J. Spector, M. Merrill, J. Elen, M. Bishop, New York 2014.

Berkowitz R., Moore H., Astor R.A., Benbenishty R., A research synthesis of the associations between socioeconomic background, inequality, school climate, and academic achievement, „Review of Educational Research” 2017, nr 87(2), s. 425–469.

Booher B., Helicopter parents, „Duke Magazine” 2007, nr 97/1.

Bristow J., The Double Bind of Parenting Culture: Helicopter Parents and Cotton Wool Kids [w:] E. Lee, J. Bristow, C. Faircloth and J. Macvarish, Parenting Culture Studies, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan, 2014, s. 200–215.

Çalık T., Kurt T., Okul iklimi ölçeği’nin (oiö) geliştirilmesi, „Eğitim ve Bilim” 2010, nr 35(157), s. 167–180.

Cohen J., McCabe E.M., Michelli N.M., Pickeral T., School climate: Research, policy, practice, and teacher education, „Teachers College Record” 2009, nr 111(1), s. 180–213.

Cudo A., Kopeć N., Sawicki K. (red.), Rodzina wobec wyzwań współczesności, Lublin 2013.

Deci E.L., Ryan R.M., Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being, „American Psychologist” 2000, nr 55, s. 68–78.

Deci E.L., Vansteenkiste M., Self-determination theory and basic need satisfaction: understanding human development in positive psychology, „Ricerche di Psicologia” 2004, nr 27(1), s. 23–40.

Deci E.L., Ryan R.M., Self-determination theory: A macrotheory of motivation, human development, and health, „Canadian Psychology” 2008, nr 49, s. 182–185.

Deci E.L., Vallerand R.J., Pelletier L.G., Ryan R.M., Motivation and education: The self-determination perspective, „Educational Psychologist” 1991, nr 26, s. 325–346.

Esposito G., Helicopter Parents Touch Down on Campuses: Colleges Try to Cope with the Recent Trend of Hovering Parents by Creating New Staff Positions and Electronic Newsletters, „The Roanoke Times” 2006, http://www.roanoke.com/news/wb/60209 (dostęp: 12.11.2023).

Fitzgerald K.S., Helicopter parenting and parent-child attachment, „Senior Honors” 2015, nr 46, https://commons.lib.jmu.edu/honors201019/46 (dostęp: 12.11.2023).

Fredricks J.A., Blumenfeld P.C., Paris A.H., School Engagement: Potential of the Concept, State of the Evidence, „Review of Educational Research” 2004, nr 74, s. 59–109.

Galanciak S., Sawicki M., „Już dość tego piękna i ciepła”. Patointeligencja i jej helikopterowi rodzice, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2020, nr 592(7), s. 37–49.

Garn A.C., Matthews M.S., Jolly J.L., Parental Influences on the Academic Motivation of Gifted Students: A Self-determination Theory Perspective, „Gifted Child Quarterly” 2010, nr 54, s. 263–272.

Gibbs N., The Growing Backlash Against Overparenting, 30 November 2009, http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1940697,00.html#ixzz2Rx2e76ld (dostęp: 12.11.2023).

Ginott H.G., Między rodzicami a dziećmi, Poznań 1998.

Heller T., Schindler A., Palmer S.B., Wehmeyer M.L., Parent W., Jenson R., Abery B.H., Geringer W., Bacon A., O’Hara D.M., Self-determination across the Life Span, „Issues and Gaps, Exceptionality” 2011, nr 19(1), s. 31–45.

Huang H.M., Xiao L., Huang D.H., Students’ ratings of school climate and school belonging for understanding their effects and relationship of junior high schools in Taiwan, „Global Journal of Human Social Science Linguistics & Education” 2013, nr 3, s. 24–35.

Hwang W., Jung E., Kim S., Had N., Can helicopter parenting be beneficial for parent-child-relationships? A person-centered approach in the United States and South Korea, „Frontiers in Psychology” 2023, nr 14.

Ivanova A., Gorbaniuk O., Błachnio A., Przepiórka A., Mraka N., Polishchuk V., Gorbaniuk J., Mobile Phone Addiction, Phubbing, and Depression Among Men and Women: A Moderated Mediation Analysis, „Psychiatric Quarterly” 2020, nr 91, s. 655–668.

Kalkan F., Dağlı E., The relationships between school climate school belonging and school burnout in secondary school students, „International Journal of Contemporary Educational Research” 2021, nr 8(4), s. 59–79.

Kiełb-Grabarczyk D., Wychowanie pod presją, czyli dzieciństwo XXI wieku, „Wychowanie w Rodzinie” 2013, nr 8(2), s. 317–329.

LeMoyne T., Buchanan T., Does “hovering” matter? Helicopter parenting and its effect on well-being, „Sociological Spectrum” 2011, nr 31(4), s. 399–418.

Litzke S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

Luebbe A.M., Mancini K.J., Kiel E.J., Spangler B.R., Semlak J.L., Fussner L.M., Dimensionality of helicopter parenting and relations to emotional, decisionmaking, and academic functioning in emerging adults, „Assessment” 2018, nr 25, s. 841–857.

Luo Y., Wang Z., Zhang H., Chen A., Quan S., The effect of perfectionism on school burnout among adolescence: The mediator of self-esteem and coping style, „Personality and Individual Differences” 2016, nr 88, s. 202–208.

Lythcott-Haims J., Pułapka nadopiekuńczości. Czy wyrządzamy krzywdę swoim dzieciom, starając się za bardzo?, Słupsk–Warszawa 2018.

Makarewicz M., Sposoby wspierania motywacji do uczenia się w alternatywnym modelu edukacji – perspektywa rodziców uczniów w młodszym wieku szkolnym, „Wychowanie w Rodzinie” 2021, t. XXIV, nr 1, s. 253–272.

Maslach Ch., Burnout – the cost of caring, New Jersey 1982.

Michalak R., Edukacja najmłodszych kontekstem kształtowania motywacji do uczenia się: ogląd zjawiska w badaniach własnych, „Konteksty Pedagogiczne” 2016, nr 2(7), s. 81–95.

Molinari L., Grazia V., Students’ school climate perceptions: do engagement and burnout matter?, „Learning Environments Research” 2023, nr 26.

Padilla-Walker L.M., Nelson L.J., Black hawk down?: Establishing helicopter parenting as a distinct construct from other forms of parental control during emerging adulthood, „Journal of Adolescence” 2012, nr 35, s. 1177–1190.

Palmer S., Detoksykacja dzieciństwa. Co powinni wiedzieć rodzice, aby wychować zdrowe, dobrze radzące sobie w życiu dzieci, Wrocław 2009.

Ryan R.M., Deci E.L., On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being, „Annual Review of Psychology” 2001, nr 52, s. 141–166.

Reyes M.R., Brackett M.A., Rivers S.E., White M., Salovey P., Classroom emotional climate, student engagement, and academic achievement, „Journal of Educational Psychology” 2012, nr 104(3), s. 700–712.

Ryan R.M., Deci E.L., On happiness and human potencials: A review of research on hedonic and eudaimonic wel-being, „Annual Review of Psychology” 2001, nr 52, s. 141–166.

Salmela-Aro K., Kiuru N., Leskinen E., Nurmi J.E., School Burnout Inventory: reliability and validity, “European Journal of Psychological Assessment” 2009, nr 25, s. 48–57.

Schaufeli W., Martinez I., Pinto A.M., Salanova M., Backer A., Burnout and engagement in university students: A cross-national study, „Journal of Cross Cultural Psychology” 2002, nr 33, s. 464–481.

Schulte-Markwort M., Wypalone dzieci. O presji osiągnięć i pogoni za sukcesem, Słupsk 2017.

Segrin C., Woszidlo A., Givertz M., Bauer A., Murphy M.T., The association between overparenting, parent-child communication, and entitlement and adaptive traits in adult children, „Family Relatations” 2012, s. 61, s. 237–252.

Senecal C., Koestner R., Vallerand R.J., Self-regulation and academic procrastination, „Journal of Social Psychology” 1995, nr 135, s. 607–619.

Skenazy L., Dzieci wolnego chowu. Jak wychować bezpieczne i samodzielne dzieci (i nie zwariować ze zmartwienia), Wydawnictwo Edukacyjne Fraszka, 2012.

Smołkowska W., Phubbing – gdy smartfon staje się ważniejszy od człowieka. Przegląd badań [w:] Wyzwania i problemy społeczeństwa w XXI wieku, red. E. Chodźko, K. Talarek, Lublin 2020, s. 224–241.

Tomaszek K., Muchacka-Cymerman A., Wypalenie szkolne u adolescentów. Raport z badań polsko-amerykańskich, Kraków 2020.

Tucholska S., Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań, Lublin 2009.

Vallerand R.J., Bissonnette R., Intrinsic, Extrinsic, and Amotivational Styles as predictors of behavior: a prospective study, „Journal of Personality” 1992, nr 60(3), s. 599–620.

Wang M.T., Eccles J.S., School context, achievement motivation, and academic attachment: A longitudinal study of school attachment using a multidimensional perspective, „Learning and Instruction” 2013, nr 28, s. 12–23.

Wiśniewska M., Przestymulowanie – czy nadmiar zajęć jest korzystny dla rozwoju dzieci?, „Integracja Sensoryczna” 2015, nr 15(2), s. 29–32.

Wojtowicz E., Motywowanie do szczęścia poprzez wspieranie autonomii dziecka – perspektywa teorii autodeterminacji, „Fides et Ratio” 2014, nr 3(19), s. 29–37.

Xie H.Y., Xiao H., Analysis on the relationship between school belonging and learning burnout of university students advances in social science, „Education and Humanities Research” 2018, nr 176, s. 456–458.

Zellma A., (Nie)wymierna rola rodziców w stymulowaniu aktywności poznawczej dziecka, „Teologia Praktyczna” 2016, nr 17, s. 133–145.

https://www.sosrodzice.pl/czy-dziecko-potrzebuje-wielu-zajec-dodatkowych/

https://krokdozdrowia.com/zbyt-duzo-zajec-pozalekcyjnych-wplyw-na-dzieci/