Św. Franciszek Jacka Malczewskiego i idea dionizyjskości

Abstrakt

Autor studium podejmuje próbę zmierzenia się z silnie rozpowszechnionym poglądem o synkretyzmie sztuki Jacka Malczewskiego, polegającym na wiązaniu wspólnym przesłaniem antycznego kultu Dionizosa i chrześcijańskiej nauki o zbawieniu. Analiza jednego z licznych obrazów artysty z motywem fauna Św. Franciszek ma wykazać, że relacja między tytułowym bohaterem a mitologicznymi stworzeniami nie jest spotkaniem bliźniaczych sobie postaw względem świata natury. Ukazana tu została raczej sytuacja, w której te drugie ulegają w kontakcie ze świętym podporządkowaniu instancji „nieprzekraczalnego”, jaką dla każdego obrazu jest płaszczyzna i jej granica. Podporządkowanie to przejawia się w formalnym ukształtowaniu postaci. Ta pozwalająca się zrozumieć jedynie w naocznym kontakcie z dziełem zależność jest malarskim wyrazem głębokiej, chrześcijańskiej postawy artysty, reprezentowanej także przez innych współczesnych Malczewskiemu twórców, zmagających się z modernistycznym „odczarowaniem” (termin Maksa Webera) i dowodzących swą twórczością zawierzenia chrześcijańskiej transcendencji (m.in. Jan Kasprowicz).