Maurice Denis – między awangardą a sztuką religijną
DOI:
https://doi.org/10.15584/setde.2024.17.4Słowa kluczowe:
Symbolizm, nabizm, temat w dziele sztuki, autonomizacja malarstwa, sztuka religijnaAbstrakt
Maurice Denis znany jest bardziej jako opiniotwórczy teoretyk niż jako twórca religijny i niestrudzony propagator nowoczesnej sztuki sakralnej. Bogata spuścizna krytyczna jego autorstwa obejmuje eseje na temat artystów mu współczesnych, recenzje z wystaw, manifesty programowe, opracowania dziejów sztuki sakralnej. Jego dzieło obrazuje ciągły dialog pomiędzy tradycją a nowoczesnością, prowadzony zarówno na płaszczyźnie teorii, jak i praktyki artystycznej. Francuski artysta był człowiekiem głęboko wierzącym, mającym od najmłodszych lat świadomość swego posłannictwa na polu sztuki. Nawet w najbardziej radykalnym okresie swojej twórczości, głosząc nadrzędność plastycznych środków oddziaływania nad iluzjonistycznie wyrażoną anegdotą, podejmował tematykę religijną. Maurice Denis doszedł do przekonania, iż każde wybitne dzieło jest symbolistyczne, przepełnione duchem mistycznym, gdyż oddaje powszechną harmonię będącą dziełem Stwórcy. Jego zachwyt nad twórczością mistrzów bizantyńskich, pracami włoskich prymitywów, wyrafinowanym malarstwem Poussina, a potem Puvis de Chavannes`a znajdują naturalną kontynuację w fascynacji odkryciami Gauguina i Cézanne`a. Nowy klasycyzm otworzył kolejny etap jego twórczości i refleksji krytycznej. Artysta zdołał pogodzić nowoczesną formę ekspresji z umiłowaniem tradycji i duchowością, o nie tylko religijnej proweniencji. To właśnie relacje pomiędzy sztuką, naturą i religią stanowią najistotniejszy temat przemyśleń artysty. Jak inni nabiści Maurice Denis wypowiedział się w wielu technikach i dyscyplinach plastycznych; mając świadomość potrzeby kształtowania gustu, przykładał wielką wagę do sztuki użytkowej. Odegrał znaczącą rolę w tworzeniu podstaw dla nowoczesnej sztuki sakralnej, nie tylko poprzez własne realizacje, ale także przez aktywność na polu Ateliers d'art sacré. Warto prześledzić teksty Denisa – teoretyka, by zobaczyć w jaki sposób artysta zdołał dostroić świadomość XX wieku i nowatorskie środki wyrazu do przekazywania głębokich mistycznych przeżyć, trwale przyczyniając się do modernizacji sztuki religijnej.
Bibliografia
Aurier A., Symboliści (1892), w: Moderniści o sztuce, red. E. Grabska-Wallis, Warszawa 1971, s. 352–366.
Bouillon J.-P., Maurice Denis: le spirituel dans l`art, Paris 2006.
Bouillon J.-P., Maurice Denis; six essais, Paris 2006.
Maurice Denis 1870–1943, katalog wystawy w Musée d`Orsay (31 października 2006 do 21 stycznia 2007, Montréal, Musée des Beaux-arts, 22 lutego do 20 maja 2007, Rovereto, Museo di arte moderna e contemporanea di Trento e Rovereto, 23 czerwca do 23 września 2007), praca zbiorowa.
Maurice Denis. Amour. 1888–1918, katalog wystawy, która odbyła się w Musée cantonal w Lozannie (12 lutego do 16 maja 2021), red. F. Stahl, J.-P. Bouillon, I. Cahn, Paris 2021.
Maurice Denis. Bonheur rêvé, katalog wystawy, która odbyła się w Saint-Germain-en-Laye w Musée départemental Maurice Denis (18 września 2021 do 29 maja 2022), red. F. Stahl, Paris 2021.
Denis M., De la gaucherie des primitifs (pierwsze wydanie w 1904 roku), w: M. Denis Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, Paris 1913, trzecie wydanie, s. 167–173.
Denis M., Dernier état de l'art chrétien et l'école d'art sacré, Nouvelles théories sur l'art moderne, sur l'art sacré. 1914–1921, Paris 1922, s. 259–287.
Denis M., De van Gogh et de Gauguin au classicisme, w: M. Denis, Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, trzecie wydanie, s. 254–270, Od Gauguina i van Gogha do klasycyzmu, Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, red. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa 1969, s. 77–87.
Denis M., L'esthétique de Beuron, opublikowany po raz pierwszy w 1905 roku, w: M. Denis, Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, Paris 1913, trzecie wydanie, s. 178–180.
Denis M., La définition du néotraditionnisme, opublikowany po raz pierwszy w 1890 roku, w: M. Denis, Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, Paris 1913, trzecie wydanie, s. 1–13, fragmenty tekstu w: Artyści o sztuce, red. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa 1969, s. 71–76.
Denis M., Histoire de l`art religieux, Paris 1939.
Denis M., L`importance du sujet dans la peinture religieuse, wykład wygłoszony przez artystę i przedrukowany w Questions liturgiques et paroissiales wydanych w Leuvain, w: Maurice Denis et la Belgique 1890–1939, red. C. Verleysen, Leuwen 2010.
Denis M., Journal. tom I : "1884–1904" ; tom II : "1905–1920" ; tom III : "1921–1943", Paris 1957.
Denis M., Notes sur la peinture religieuse, opublikowany po raz pierwszy w 1896 roku , w: M. Denis, Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, Paris 1913, trzecie wydanie, s. 30–43.
Denis M., Nouvelles théories sur l'art moderne, sur l'art sacré. 1914–1921, Paris 1922.
Denis M., Le symbolisme dans l'art religieux moderne, w: Nouvelles théories sur l`art moderne, sur l`art sacré, Paris 1922, s. 168–193.
Denis M., Théories 1890–1910. Du symbolisme et de Gauguin vers un nouvel ordre classique, Paris 1913, trzecie wydanie.
Dorival B., Les peintres du vingtième siècle. Nabis-fauves-cubistes, Paris, Editions, Pierre Tisne, 1957.
Gamboni D., "Le symbolisme en peinture" et la littérature, : "Revue de l'Art", 1992, n°96. s. 13-23, dostęp elektroniczny maj 2023: www.persee.fr./doc/rvart_0035-1326_1992_num_96_1_347981 DOI: https://doi.org/10.3406/rvart.1992.347981
Grabska E., Morawska H. (red.), Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, Warszawa 1969.
Grabska E.(red.), Moderniści o sztuce, Warszawa, 1971.
Jamot P., Maurice Denis, Plon, Paris 1945.
Lenz P., Denis M. (préface), Sérusier P. (traduction), L'esthétique de Beuron, Paris 1905.
Mauclair C., Trois crises de l`art actuel, Paris 1906.
Morehead A., Defending deformation. Maurice Denis’s Positivist Modernism, “Art History”, vol. 38, 2015, November, Issue 5, s. 890–915. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8365.12146
Stock K., Maurice Denis's Mission: to Reveal the Continuity between Byzantinism and Modernism, w: "Byzantium in Dialogue with the Mediterranean", w: "The Medieval Mediterranean”, vol. 116, Luty 2016, s. 245. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004393585_014
Verleysen C., Maurice Denis et la Belgique 1890–1939, Leuwen 2010.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Małgorzata Dąbrowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Zgodnie z polityką Open Access autorzy zachowują pełnię praw autorskich do swoich artykułów – bez ograniczeń.
Autorzy mogą deponować swoje artykuły w wybranym przez siebie repozytorium.