Burzliwe losy ikonostasów projektu Adama Stalony-Dobrzańskiego oraz ikon Sotyrysa Pantopulosa wykonanych dla katedry prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu oraz cerkwi pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku
DOI:
https://doi.org/10.15584/setde.2020.13.5Słowa kluczowe:
Sotyrys Pantopulos, Adam Stalony-Dobrzański, Jerzy Nowosielski, sztuka cerkiewna, ikona, ikonostasAbstrakt
Współczesna sztuka cerkiewna w Polsce stanowi zagadnienie wytyczające wielostronne kierunki badań. Obecnie zogniskowane są one zarówno wokół twórczości poszczególnych artystów, jak i zastosowanych przez nich nowych rozwiązań formalnych, prowadzących do ubogacenia tradycji cerkiewnej. Oprócz Jerzego Nowosielskiego oraz Adama Stalony-Dobrzańskiego, którzy przyczynili się do renesansu sztuki cerkiewnej w Polsce, należy zwrócić uwagę na twórczość Sotyrysa Pantopulosa i poddać ją poprawnej atrybucji. Dwa komplety ikon namiestnych ukazujące Pantokratora oraz Bogurodzicę namalowane w 1969 roku przez Pantopulosa do ikonostasów projektu Stalony-Dobrzańskiego zrealizowanych dla katedry prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu oraz cerkwi pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku koło Białegostoku są tego przykładem. Przez wiele lat ich autorstwo przypisywano głównie Stalony-Dobrzańskiemu. Dziś obie pary ikon znalazły wtórną lokalizację wskutek przebudowania ikonostasu (Gródek, 1995) lub jego demontażu (Wrocław, 2019) – w tym wypadku, wedle opinii opiekunów cerkwi, jako konstrukcji nieodpowiadającej wymogom liturgii prawosławnej. Przed historykami sztuki stoi zatem pilne zadanie wyeksponowania wartości tych prac, a ostatecznie doprowadzenia do wpisania ich do rejestru zabytków. Okazuje się, że jest to jedyna szansa, by na trwałe zachować to dziedzictwo w niezmienionym stanie.Bibliografia
Archiwum Adama Stalony-Dobrzańskiego (=AASD), Kopia projektu urządzenia wnętrza Katedry Prawosławnej we Wrocławiu autorstwa Adama Stalony-Dobrzańskiego, Jerzego Nowosielskiego i Aleksandra Grygorowicza, Kraków 1963, s. 3.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, Kraków, 10 IX 1967, s. 1–2.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, 30 IV 1968.
AASD, List ks. Włodzimierza Doroszkiewicza do Adama Stalony-Dobrzańskiego, ołówkowa data otrzymania listu 30 VI 1968. AASD, Umowa-zlecenie zawarta pomiędzy ks. Włodzimierzem Doroszkiewiczem a Adamem Stalony-Dobrzańskim, 7 VII 1969, Gródek, s. 1.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, Kraków, 25 I 1970, s. 1.
Archiwum Konserwatora Miejskiego we Wrocławiu (=AKMW), sygn. 288/15, Listy Metropolity Bazylego do wrocławskiego Konserwatora Zabytków oraz do Urzędu do Spraw Wyznań z 17 III 1975.
Czerni K., Projekty i realizacje sakralne Jerzego Nowosielskiego dla świątyń obrządku wschodniego we Wrocławiu, „Sacrum et Decorum” VII, Rzeszów 2014.
Czerni K., Nowosielski w Małopolsce. Sztuka sakralna, Kraków 2015.
Czerni K., Nowosielski – sztuka sakralna. Podlasie, Warmia i Mazury, Lublin, Białystok 2019.
Dzielnica Wzajemnego Szacunku 4 Wyznań, http://www.fundacja4wyznan.pl/index.php?str=2 [dostęp 27 V 2020]
Gerent P., Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Toruń 2007.
Habura I., Masalski G., Oświęcenie nowego ikonostasu we wrocławskiej katedrze, http://diecezjawroclawskoszczecinska.pl/news/display?id=736&fbclid=IwAR1XcAgziTGNJS6DUGesRw4dDhs9SRPuILmNzEAoJSzQEjZalG7Mtl3AeRg [dostęp 26 V 2020].
Maciejewska B., Znawcy z całej Polski w obronie dzieła wybitnego artysty, które proboszcz chce usunąć z katedry, bo mu nie odpowiada, „Gazeta Wyborcza”, 2 VII 2019 (wydanie online).
Maciejewska B., Nowosielski pod ochroną. Demontaż ikonostasu w katedrze wstrzymany, „Gazeta Wyborcza” 29 VIII 2019 (wydanie online).
Maciejewska B., Ikonostas w katedrze bez Nowosielskiego, mimo apeli muzealników. W nowym zamontowano cyfrowe wydruki ikon, „Gazeta Wyborcza” 9 I 2020 (wydanie online).
Parafia Prawosławna Narodzenia NMP w Gródku. Historia, http://www.grodek.cerkiew.pl/historia-1 [dostęp 26 V 2020].
Radziukiewicz A., Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii, Gródek 2011.Siemieniec A., Witraże Adama Stalony-Dobrzańskiego dla cerkwi prawosławnych we Wrocławiu, „Sacrum et Decorum” VII, 2014, s. 104–126.
Siemieniec A., Projekty i realizacje witrażowe Adama Stalony-Dobrzańskiego dla warszawskich parafii prawosławnych, „Sacrum et Decorum” IX, 2016, s. 97–127.
Siemieniec A., Witraże Adama Stalony-Dobrzańskiego w cerkwi pw. Narodzenia NMP w Gródku, konferencja naukowa „Cenne – Niedocenione. Z badań nad sztuką sakralną i religijną XIX–XXI wieku”, 16–17 XI 2017, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytet Rzeszowski, artykuł złożony do druku.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Sacrum et Decorum
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Zgodnie z polityką Open Access autorzy zachowują pełnię praw autorskich do swoich artykułów – bez ograniczeń.
Autorzy mogą deponować swoje artykuły w wybranym przez siebie repozytorium.
