Zapowiedź

 

W najnowszym numerze "Sacrum et Decorum" (17, 2024) piszemy między innymi o:

- sacrum i wartościach w życiu oraz twórczości Witolda Cęckiewicza

- kościołach i kaplicach powstałych w Czechach w latach 1948–1989

- świętych obrazach w liturgii w ujęciu kardynała Josepha Ratzingera

- huculsko-pokuckich ikonach ludowych na szkle we współczesnym malarstwie ikonowym

- lasce spacerowej zdobionej motywami biblijnymi w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie

- awangardzie i sztuce religijnej u Maurice` a Denisa

- opublikujemy również notatki z podróży artystycznej hiszpańskiej malarki i rzeźbiarki Matilde Olivery.

Już dziś zapraszamy do lektury!

 

 

Wprowadzenie

Dzieje sztuki sakralnej ostatniego dwuwieczna charakteryzuje niemal permanentna potrzeba odnowy, podejmowana najczęściej przez artystów, niekiedy także duchownych, organizujących w tym celu warsztaty i stowarzyszenia, w ramach których formułowali podstawy teoretyczne swoich działań, utrwalone w zachowanych tekstach źródłowych. W drugiej połowie XX wieku w dokumentach soborowych na nowo określono stanowisko Kościoła na temat znaczenia sztuki w religii, dopełnione później licznymi wypowiedziami i działaniami papieży, które z kolei inspirowały przedstawicieli poszczególnych episkopatów narodowych. W Polsce w dużej mierze dzięki działaniom prymasa Stefana Wyszyńskiego, mimo trudnych warunków rozwoju w realiach państwa komunistycznego, powstawała wartościowa sztuka sakralna, która dotychczas nie doczekała się analizy i rzetelnej oceny. Wprowadzenie stanu wojennego i przejęcie mecenatu państwowego przez Kościół paradoksalnie przyczyniło się do obniżenia poziomu nowo powstających dzieł sztuki związanej z kultem religijnym. W większości realizacji celem artysty przestało być sacrum, a pozostało jedynie chrześcijańskie decorum, niekiedy także niezbyt wysokiej jakości.

Egzemplifikacją istniejącego obecnie stanu rzeczy mogą być kolejne odsłony projektu „Namalować chrześcijaństwo od nowa”, zainicjowanego i realizowanego przez grupę zaprzyjaźnionych duchownych i artystów wokół tematu wizerunku Jezusa Miłosiernego według siostry Faustyny, a następnie – Zwiastowania. W pierwszej edycji „namalowanie chrześcijaństwa od nowa” skoncentrowało się nie na istocie przesłania objawionego św. Faustynie, ale na kwestiach ikonograficznych (zgodności z opisem) ujętych specyficznie, jakby kult Bożego Miłosierdzia stanowił dla twórców jedynie zjawisko z zakresu socjologii religii, oglądane „z zewnątrz”, z pominięciem rzeczywistego przesłania (sensu, idei), które ma uosabiać. Zaledwie dwie lub trzy prace próbują odtworzyć aurę świętości emanującą z postaci Jezusa, wykorzystując zresztą tradycyjny środek ekspresji jakim jest światło (lumen divinis). Pozostali inspirują się raczej zjawiskiem tradycyjnej pobożności ludowej, nadając swoim przedstawieniom formy zbliżone do przykładów dzieł sztuki naiwnej, umieszczanych w kapliczkach przydrożnych; jeden z takich wizerunków otaczają nawet kwiaty, malowane na wzór kwietnych wieńców, niekiedy zdobiących feretrony. W zaistniałej sytuacji pozostaje więc żywić nadzieję, że nazwiska znanych twórców łączone z projektem zainteresują nim szersze grono artystów i przyczynią się do ogłoszenia konkursu, który zaowocuje licznymi wartościowymi realizacjami ukierunkowanymi na istotę objawienia św. Faustyny.

Bardziej złożony i ciekawszy przekaz prezentują prace, które są owocem drugiej edycji wspomnianego projektu i stanowią interpretację tematu Zwiastowania. W oczekiwaniu na szersze omówienie tej propozycji polskich artystów, proponujemy porównanie ich dzieł z plonem wystawy „Ella. La Virgen Maria en el Arte Sacro Contemporaneo” zorganizowanej w hiszpańskim Toledo na przełomie 2022 i 2023 roku . Przeznaczoną dla naszego pisma wypowiedź jednej z prezentujących tam swe prace artystek, Matilde Olivery, na temat jej osobistej formacji jako twórcy sztuki sakralnej zamieściliśmy w dziale Miscellanea, zamykającym wydanie najnowszego tomu „Sacrum et Decorum”. Bardzo osobista, wzruszająca swoją prostotą i szczerością wypowiedź hiszpańskiej malarki i rzeźbiarki stanowi dopełnienie tekstu Małgorzaty Dąbrowskiej, zawierającego syntetyczne omówienie poglądów na temat religii i działalności twórczej wypowiadanych przez Maurice’a Denisa, który przed stu laty organizował słynne Ateliers d’Art Sacré. Do tej problematyki odnosi się również artykuł ks. Janusza Królikowskiego, prezentujący poglądy na znaczenie sztuki w Kościele zawarte w pismach Benedykta XVI, pierwszego papieża wybranego na Stolicę Piotrową już w obecnym stuleciu. Żywimy nadzieję, że wspomniane trzy teksty zostaną zauważone jako przyczynek do dyskusji na temat postawy twórcy wobec specyficznego zadania jakim jest dzieło sztuki sakralnej.

W tym kontekście warto też zwrócić uwagę na obecność kruchej i labilnej granicy między sacrum i profanum pojawiającej się w dziełach należących do szerokiego spectrum strefy obejmującej inspiracje religijne obecne w sztuce i prezentowane między innymi na ekspozycjach odnoszących się do Ogólnopolskiego Konkursu Sztuki Sakralnej (OKSSa), jak chociażby w kieleckim „Domu Praczki” (m.in. wystawy Jaki On jest, Sprawdzam. „Cóż to jest prawda?”). W bieżącym tomie naszego rocznika Oksana Triska prezentuje twórczość grupy lwowskich artystów, którzy odeszli od tradycyjnej ikonografii religijnej. Tłumaczą oni sztukę ikony, obecną w twórczości ludowej, na język radosnej, dziecięcej baśni, dalekiej od udręk i rozterek egzystencjalnych.
Wśród nadesłanych do naszej redakcji i wybranych do druku w niniejszym tomie jest także tekst Moniki Paś, omawiający bogatą dekorację tajemniczej dziewiętnastowiecznej laski spacerowej zdobionej płaskorzeźbionymi motywami biblijnymi. Autorka, jak pisze: „miała na celu wprowadzenie tego artefaktu do szerszego obiegu naukowego”, aby zainteresować nim liczniejsze grono badaczy” i „być może w przyszłości ujawnić jego bliższe analogie, a tym samym zweryfikować dotychczasowe hipotezy oraz ustalenia”.
Dwa teksty inicjujące najnowszy tom odnoszą się do architektury sakralnej, a więc tematyki, która nieczęsto gości na łamach naszego rocznika. Pierwszy z nich, autorstwa Jakuba Turbasy, został poświęcony analizie twórczości Witolda Cęckiewicza, niedawno zmarłego wybitnego architekta przez wiele lat należącego do grona Rady Naukowej „Sacrum et Decorum”. Natomiast w drugim artykule Šárka Belšíková omawia przykłady architektury sakralnej realizowanej w Czechosłowacji w drugiej połowie XX wieku, zaprzeczając tym samym rozpowszechnionemu stereotypowi jakoby współczesna sztuka związana z kultem religijnym u naszych południowych sąsiadów nie istniała.

Zaprezentowana powyżej zawartość nowego tomu „Sacrum et Decorum” wskazuje, że kierując się sugestiami Czytelników stopniowo poszerzamy krąg zainteresowań naszego pisma o współczesną sztukę sakralną i inspirowaną religią, tworzoną poza Polską, zapraszając do współpracy coraz liczniejsze grono badaczy działających w innych krajach. Dotychczas proponowaliśmy teksty autorów związanych z bliskim nam, europejskim kręgiem kulturowym. Pragniemy jednak zapowiedzieć, że w przygotowywanym już kolejnym tomie periodyku zamierzamy zaprezentować inspiracje chrześcijańskie obecne w twórczości artystów wywodzących się z odmiennych kultur i działających na innych kontynentach. Mamy nadzieję, że spotkają się one również z życzliwym przyjęciem naszych Czytelników.

Redakcja