Sacrum i polskość w sztuce początku XXI wieku. Afirmacja i krytyka

Abstrakt

Tekst rozpoczyna przypomnienie definicji sacrum Rudolfa Otta
oraz rozważań Władysława Stróżewskiego o możliwości sacrum
w sztuce. Wskazuje relację transcendentaliów z bóstwem i wartością
sacrum realizowaną na swój sposób przez naród polski,
w którego etosie religijność, a szczególnie miłosierdzie, odgrywa
wyjątkową rolę. Ukazuje sposób usuwania się wartości estetycznych
w cień wartości sacrum w sztuce sakralnej i religijnej
oraz relacje tej wartości z odsłanianą równolegle ideą polską.
W tym kontekście wprowadzona zostaje koncepcja sztuki afirmatywnej
jako podobnej w poetyce do współcześnie popularnej
sztuki krytycznej. Sztuka afirmatywna pozostaje jednak oparta
na transcendentaliach, czyli metafizycznym systemie wartości,
choć (zgodnie z obserwacjami Grzegorza Sztabińskiego) ogranicza
się transcendencję do jej „dreszczu” obecnego w intensywnych
doznaniach albo do doświadczania jej marginesów.
Przykłady takiej afirmatywności we wspólnym potraktowaniu
problematyki religijnego sacrum i polskości prezentują opisane
prace Ignacego Czwartosa, Danuty Waberskiej, Jarosława
Modzelewskiego (biorącego udział w projekcie Namalować
Katolicyzm od Nowa), Czesława Dźwigaja, Marka Chlandy,
Mirosława Pateckiego, Stanisława Kulona, Adu Karczmarczyk,
Jerzego Kaliny. Przypominanie w dziełach wartości marginalizowanych
idei sacrum i polskości podtrzymuje współcześnie
przekonanie o nieusuwalności transcendentaliów.