Biedermeierowskie świadectwo zarazy – "Granit" Adalberta Stiftera

Abstrakt

Artykuł jest wprowadzeniem do polskiego przekładu noweli pt. Granit austriackiego prozaika Adalberta Stiftera (1805-1868). Wyjaśnia polityczno-kulturowy kontekst powstania utworu, jego poetykę oraz przesłanie filozoficzno-etyczne. Nowela pochodzi ze zbioru Kolorowe kamienie (1853) i wraz z nim stała się kanonicznym – estetycznym i światopoglądowym – manifestem austriackiego biedermeieru, jako ilustracja tzw. „łagodnego prawa” (das sanfte Gesetz); polega ono na życiu pełnym harmonii oraz nieefektownym, codziennym praktykowaniu humanizmu w przestrzeni prywatnej, rodzinnej i społecznej. W tekście Stiftera odnosi się ono także do nadzwyczajnej sytuacji egzystencjalnej katastrofy. Oparta na ludowym przekazie relacja o epidemii dżumy, która w XVIII w. nawiedziła spokojne okolice Czeskiego Lasu, staje się pretekstem do ukazania różnych wyzwań, jakim muszą sprostać dorośli i dziecięcy bohaterowie utworu w obliczu choroby. Opowieść bazując na odwołaniach biblijnych, filozoficzno-naukowych i baśniowych, niesie dwa wyraziste przesłania: ocalenie jest paradoksalne i nielogiczne; ocalenie dane jest tylko tym, którzy potrafili zachować się godnie i ofiarnie. Motyw epidemii jako wydarzenia autentycznego, ale także jako uniwersalnej figury katastrofy, próby czy mrocznej inicjacji w bezlitosne prawa historii i przyrody, zostaje kunsztownie rozpisany na kilka płaszczyzn narracyjnych oraz kilka poziomów konstrukcyjnych, fabularnych i symbolicznych tekstu (w każdym z nich pojawia się lejtmotyw tytułowego „granitu”, minerału związanego z katastrofą wulkanu). Granit Adalberta Stiftera pozostaje po dziś dzień tekstem intrygująco wieloznacznym – to ilustracja biedermeierowskiej idylli, świadectwo indywidualnego światopoglądu pisarza, rodzaj boccacciowskiego dokumentu z czasów zarazy, parabola o zachowaniu człowieczeństwa w momencie próby oraz przykład mistrzowsko skomponowanej noweli jednocześnie.