Fortune-telling Predictions in the Light of Faith and Reason. Religious Aspects of Informacya matematyczna by Wojciech Bystrzonowski
DOI:
https://doi.org/10.15584/tik.spec.eng.2020.8Słowa kluczowe:
Baroque, Enlightenment, literature, predictions, prophecies, religion, rationalismAbstrakt
This article is focused on the criticism of the prophecies presented by Wojciech Bystrzonowski, an encyclopaedist and populariser of science, in his work Informacya matematyczna [Mathematical Information] (1743, 1749). The author discusses prophecies of sorcerers, physiognomy, palmistry, prophetic dreams and astrological predictions. He examines the cases of magical practices combined with religious beliefs, which he regards as dangerous manifestations of superstition. He also demonstrates that fortune-telling cannot be compatible with faith or the fundamental principles of rational reasoning. Furthermore, he emphasizes that for a critical evaluation of such predictions, the Jesuit rules for the discernment of spirits can be applied. The issues addressed in Bystrzonowski’s work are characteristic of the atmosphere of the intellectual change that took place in late Baroque and early Enlightenment.
Downloads
Bibliografia
Arendt A., Archeologia zatroskania. Staropolskie kalendarze w działaniu, Warszawa: Wydawnictwa UW, 2019.
Białostocki J., Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii, Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1961.
Bieńkowski T. , “Polscy przedstawiciele ‘scientia curiosa’,” Rozprawy z Dziejów Oświaty, 1987, (XXX).
Birkowski F., Kazania o naukach tajemnych, edited by J. Kroczak, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2012.
Bocheński J.M., Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów, Paris: Instytut Literacki, 1987.
Bugaj R., Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia, Wrocław: Ossolineum, 1976
Bystrzonowski W., Informacya matematyczna rozumnie ciekawego Polaka, świat cały, niebo i ziemię i co na nich jest w trudnych kwestiach i praktyce jemuż ułatwiająca, Lublin: Drukarnia Jezuitów, 1749.
Courtine J.J., Haroche C., Historia twarzy. Wyrażanie i ukrywanie emocji od XVI do początku XIX wieku, translated by T. Swoboda, Gdańsk: słowo/obraz–terytoria, 2007.
Czechowicz A., “Katolicyzm sarmacki,” in: Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, edited by M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa: Neriton, 2009.
Delumeau J., Wyznanie i przebaczenie. Historia spowiedzi, translated by M. Ochab, Gdańsk: Marabut, 1997.
Dubisz S., Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego, Warszawa: Elipsa, 1992.
Heller M., Życiński J., Wszechświat – maszyna czy myśl? Filozofia mechanicyzmu: powstanie, rozwój, upadek, Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne,1988.
Janik M., Polskie kalendarze astrologiczne epoki saskiej, Warszawa: DiG, 2003.
Kalendarze staropolskie, edited by I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa: DiG, 2013.
Kalkowski J., Chiromantia abo Praktykowanie z rąk człowieczych z starych filozofów i nowych inszych autorów pilnie i porządnie zebrane, [Raków]: Drukarnia Krzysztofa Schedela, [1618?].
Kapełuś H., “Senniki staropolskie. Z dziejów literatury popularnej XVI–XVIII wieku,” in: Studia z dziejów dawnej literatury czeskiej, słowackiej i polskiej, edited by K. Budzyk, J. Hrábak, Warszawa–Praha: Ossolineum, 1963.
Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa: Neriton, 2000.
Kilbansky R., Panofsky E., Saxl F., Saturn i melancholia. Studia z historii filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki [Saturn and Melancholy: Studies in the History of Natural Philosophy, Religion and Art], translated into Polish by A. Kryczyńska, Kraków: Universitas, 2009.
Kowalski J., Niezbędnik Sarmaty. Poprzedzony obroną i uświetnieniem Sarmacji Obojej, Poznań: Fundacja Św. Benedykta, 2006.
Kowalski P., Theatrum świata wszystkiego i poćciwy gospodarz. O wizji świata pewnego siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego, Kraków: Wydawnictwo UJ, 2000.
Kowalewska D., Magia i astrologia w literaturze polskiego oświecenia, Toruń: WN UMK, 2009.
Kracik J., “Praktyki religijno-magiczne na Górze Witosławskiej w czasie epidemii 1708 roku,” Roczniki Teologiczno-Kanoniczne, 1975, No. 4,
Kracik J., Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków: Petrus, 2012.
Krasicki I., Uwagi, edited by Z. Libera, Warszawa: Czytelnik, 1997.
Kroczak J., “Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi...”. Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2006.
Lisiak B., Jezuici polscy a nauki ścisłe od XVI do XIX wieku. Słownik bio-bibliograficzny, Kraków: Ignatianum, 2000.
Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku, Kraków: Ignatianum, 2003.
Lombardi P., Filozof i czarownica. Rozum i świat magiczny, translated by A. Dudzińska-Facca, Warszawa: IFiS PAN, 2004.
Loyola I., Spiritual Exercises, translated by E. Mullan, New York: P. J. Kennedy & Sons, 1914.
Marcińczak B., “Między łacnowiernością i niewiernością”. Diabeł, magia i czary w “Nowych Atenach” i “Diable w swojej postaci,” Warszawa: DiG, 2014.
Matuszewska P., “‘Zabobonnik’ – próba lektury,” in: Dramaty Franciszka Zabłockiego, edited by M. Cieński, T. Kostkiewiczowa, Wrocław: Wydawnictwo UWr., 2000.
Nola A. M. di, Diabeł. O formach, historii i kolejach losu Szatana, a także jego powszechnej a złowrogiej obecności wśród wszystkich ludów od czasów starożytnych aż po teraźniejszość, translated by I. Kania, Kraków: Universitas, 2001.
Okoń J., “Autorzy tekstów dramatycznych w rękopisie 182 Biblioteki Jagiellońskiej,” Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 1971, (XXI).
Okoń J., “Kompendium – czy tylko wiedzy? Wstęp do typologii gatunku,” in: Staropolskie kompendia wiedzy, edited by I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa: DiG, 2009.
Olszewski M., Świat zabobonów w średniowieczu. Studium kazania “O zabobonach” Stanisława ze Skarbimierza, Warszawa: Semper, 2002.
Partyka J., “Czarty, gusła i ‘święta katolicka wiara’: katolicyzm ludowy – katolicyzm sarmacki na przykładzie ‘Składu abo skarbca’ J.K. Haura,” Teksty Drugie, 2003, No. 1.
Partyka J., Między scientia curiosa a encyklopedią. Europejskie konteksty dla staropolskich kompediów wiedzy, Warszawa: IBL PAN, 2019.
Poklatecki S., O snach i czarach, edited by J. Kroczak, E. Madeyska, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2011.
Pelc J., “Literatura polska czasów saskich. Oczekiwania – możliwości – spełnienia,” Barok, 1998, No. 1.
Raubo G., “Ludzie się na górne zapatrują obroty.” Astronomiczne konteksty literatury polskiego baroku, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
Rok B., Kalendarze polskie czasów saskich, Wrocław: Wydawnictwo UWr., 1985.
Rougemont D. de, Udział diabła, translated by A. Frybes, Warszawa: Wydawnictwo Wodnika, 1992.
Skrzypek M., “Filozofia polska między późnym barokiem a wczesnym oświeceniem,” in: Filozofia i myśl społeczna w latach 1700–1830, vol. 1: Okres saski 1700–1763, edited by M. Skrzypek, Warszawa: IFiS PAN, 2000.
Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Studia historyczne, Warszawa: PIW, 1979.
Staropolskie przepowiednie i mirabilia, edited by J. Kroczak, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2007.
Szczaus A., Leksyka specjalistyczna w „Informacyi matematycznej” Wojciecha Bystrzonowskiego z 1749 roku na tle polszczyzny XVIII wieku, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2013.
Tazbir J., “Czasy saskie,” Barok, 1998, No. 1.
Weysenhoff J., Polskie kalendarzyki polityczne, Lwów: Towarzystwo Miłośników Książki we Lwowie, 1926.
Wrzesiński Sz., Oddech śmierci. Życie codzienne podczas epidemii, Kraków: Egis, 2008.
Zambelli P., Mit hermetyzmu i aktualna debata historiograficzna, translated by P. Bravo, Warszawa: IFiS PAN, 1994.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Tematy i Konteksty
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
