Topos dzieciństwa w świetle historii (ogólny zarys problemu w poezji nowoczesnej 1939–1989)

Abstrakt

Przedmiotem uwagi w tym artykule jest problem dzieciństwa (jego literackiego obrazu w poezji) w relacji wobec czynników zewnętrznych – dziejowości i historii (w tym kontekstu społeczno-politycznego). Materiał badawczy obejmuje lirykę polską z lat 1939 – 1989 (jako wyraźnie wyodrębniający się segment procesu historycznoliterackiego). Metodologiczne uporządkowanie treści literatury podmiotowej wynika z zastosowania dwu paradygmatów badawczych: pierwszy – nurtologiczno-autobiograficzny – ukazuje tytułowe zagadnienie wedle takich tematów piśmiennictwa dwudziestowiecznego, jak wygnanie (liryka powrotu Łobodowskiego, Wierzyńskiego in.), emigracja (nurty: nostalgiczny [pansentymentalizm] i neutralny uczuciowo), Holocaust (motywy lęku, podziału na teraz i wtedy, rola wyobraźni); drugi pozwala prześledzić topos dzieciństwa widzianego w perspektywie historii wedle porządku wkraczających do literatury polskiej pokoleń (od generacji 1920 po Nowe Roczniki) i następowania kolejnych faz rozwoju piśmiennictwa II połowy XX wieku (np. socrealizm i soc-plany). W konkluzji tekstu wyprowadzono wniosek, wedle którego postrzega się teksty poetyckie (dotyczące dzieciństwa w świetle historii) jako m. in. zapisy „momentu przejścia” – od fazy dziecięcej osobowości prepersonalistycznej (poczucie jedności dziecka ze światem, doznawanie przezeń harmonii bytu) do okresu personalizacji (na którym piętno odciska historia): charakteryzującego się poczuciem własnej odrębności podmiotu wobec rzeczywistości, jednostkowej osobności, potrzebą racjonalizacji własnego i otaczającego istnienia; doznawaniem empirycznym). Rola historii często sprowadza się do przeprowadzenia dziecka z okresu prepersonalistycznego ku doświadczeniu personalizacji.