O perswazji w staropolskich poradnikach przeciwdżumowych

Marzena Walińska

doi:10.15584/tik.2021.11

Autor

Marzena Walińska University of Silesia in Katowice

DOI:

https://doi.org/10.15584/tik.2021.11

Słowa kluczowe:

epidemia, dżuma, poradniki przeciwdżumowe, retoryka, literatura XVI i XVII w.

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza poradników przeciwdżumowych z XVI i XVII wieku jako tekstów perswazyjnych. Materiał egzemplifikacyjny stanowią m. in. dzieła Piotra Umiastowskiego, Sebastiana Petrycego z Pilzna, Marcina z Klecka Pawła i Pawła Lubieckiego, zróżnicowane pod względem budowy, stylu i objętości. Analiza tekstów głównych oraz elementów ramy literacko-wydawniczej pokazuje, w jaki sposób autorzy określali audytorium oraz dostosowywali do niego tekst na poziomie inventio (argumentacja oparta na ethos, argumenty z autorytetu oraz z przykładu) i dispositio. Metody i środki zalecane w poradnikach przeciwdżumowych nie mogły być – z perspektywy dzisiejszej wiedzy medycznej – skuteczne w zwalczaniu epidemii, jednak teksty te niewątpliwie pozwalały oswoić zjawisko oraz dawać wsparcie duchowe chorym i zagrożonym.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Crollius O., Basilica Chymica. Continens philosophicam propria laborum experientia confirmatam descriptionem et usum remediorum chymicorum selectissimorum e lumine gratiae et naturae desumptiorum, Francofurti 1611.

Lubiecki P., Książka bardzo potrzebna każdemu człowiekowi do uchronienia się morowego powietrza, które swą wszytkę moc wywiera tych czasów. Z różnych a doświadczonych auctorów zebrana, Leszno 1653.

Luther M., Ob man vor dem sterben fliehen möge, w: tegoż, Werke. Kritische Gesamtausgabe, hrsg. von J.K.F. Knaake et al., vol. 23, Weimar 1901, s. 338–372.

Marcin z Klecka, Prezerwatywa przeciwko morowemu powietrzu doświadczona, na którą jako bogaty, tak i ubogi snadno się zdobędzie, bo nie każdy na lekarstwa ma pieniądze. Na cześć i na chwałę Panu Bogu w Trójcy jedynemu, Najświętszej Pannie Maryjej, a na pomoc pospolitemu człowiekowi. Teraz znowu do druku podana, Poznań 1624.

Petrycy S., Instrukcyja abo nauka, jak się sprawować czasu moru, w której się zamyka: 1. Ochrona: Jako się uchraniać morowego powietrza. 2. Leczenie wszytkich niemal przypadków w nim, gdzieby kogo opanowało. Dla prostych napisane, krom dyskursów, Kraków 1613.

Powodowski H., Recepta duszna i cielesna przeciw powietrzu morowemu. Z pisma świętego i z doświadczonych lekarzów zebrana i ku pożytkowi pospolitemu wydana przez księdza […], kanonika poznańskiego, Poznań 1589.

Przestroga pewna przeciw morowemu powietrzu, Poznań 1585.

[Schneeberger A.], Książki o zachowaniu zdrowia czlowieczego, od zarazy morowego powietrza, doktora Antoniego Sznebergiera z łacińskiego na język polski teraz nowo przez Jana Antoninusa przełożone, Kraków 1569.

Siennik M., Herbarz, to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie, Kraków 1568.

Umiastowski P., Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi rozdzielona: 1. O przyczynach morowego powietrza. 2. O znakach. 3. O przestrodze i uwiarowaniu. 4. O zachwyceniu morowego powietrza i jako się ratować, Kraków 1594.

Ursyn J. z Krakowa, Modus epistolandi cum epistolis exemplaribus et orationibus annexis. O sposobie pisania listów wraz z wzorami listów i mowami, przeł., oprac i wstęp L. Winniczuk, Wrocław 1957.

Błaszkowski M., Dżuma w sztuce, literaturze i pamięci Leszna, „Rocznik Leszczyński” 2011, s. 181–193.

Błaszkowski M., Posłowie, w: O czarnej śmierci w Lesznie w roku Pańskim 1709, przeł. i oprac. M. Błaszkowski, Warszawa 2017.

Borek P., Staropolskie teksty literackie jako źródła do dziejów epidemii (rekonesans), w: Epidemie w dziejach Europy. Konsekwencje społeczne, gospodarcza i kulturowe, red. K. Polka, Ł.T. Sroka, Kraków 2016, s. 201–219.

Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu. XIV–XVIII wiek, przeł. A. Szymanowski, Warszawa 1986.

Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczpospolitej w latach 1708–1711, red. E. Kizik, Gdańsk 2012.

Ficek E., Poradnik – gatunek interakcyjny?, w: Style konwersacyjne, red. B. Witosz, Katowice 2006, s. 243–251.

Ficek E., Poradnik. Model gatunkowy i jego tekstowe aktualizacje, Katowice 2013.

Górecki J., Szwed E., Swoszowice pachnące siarką, „Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej” 2005, nr 111, s. 93–99.

Jaszczuk M., Dżuma w polskim piśmiennictwie w XVIII w., „Medycyna Nowożytna” 1994, nr 1/2, s. 31–60.

Jung D., Wierszopisowie Kłecka w latach 1590–1623. Przyczynki do historii kultury staropolskiej, Kłecko–Gniezno 2012, s. 49–78.

Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.

Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 1991.

Matuszewski A., Leki i sposoby naturalne stosowane przy zapobieganiu epidemiom XVI–XVII wieku (Maciej z Miechowa, Stefan Falimirz, Franciszek Paweł Lubiecki), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1993, nr 4, s. 119–129.

Matuszewski A., Odrębność i stereotypowość życia umysłowego w Lesznie w XVII wieku, Leszno 1998, s. 137–140.

Mikulski T., Ród Zoilów. Rzecz z dziejów staropolskiej krytyki literackiej, w: tegoż, Rzeczy staropolskie, wstęp W. Weintraub, Wrocław 1964, s. 15–121.

Naphy W., Spicer A., Czarna śmierć, przeł. A. Dębska, Warszawa 2004.

Pękacka-Falkowska K., Dżuma w Toruniu w czasie III wojny północnej, Lublin 2019.

Pękacka-Falkowska K., Profilaktyka przeciwdżumowa w nowożytnym Toruniu na przykładzie działań administracyjnych i leczenia, Toruń 2009.

Cherek A., Dwa wydania tekstu Marcina z Klecka o morowym powietrzu. Komentarz ortograficzno-fonetyczny, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2005, s. 117–136.

Vasold M., Grippe, Pest Und Cholera. Eine Geschichte der Seuchen in Europa, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2010.

Załęska M., Radzenie jako przekonywanie: ujęcie retoryczne, „Nauka” 2017, s. 77–89.