Epidemie dalekie i bliskie: mór pod piramidami i w wiejskiej chacie w XVI wieku – Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Peregrynacyja do Ziemi Świętej… i Victoria deorum Sebastiana Fabiana Klonowica – konwencje opisu na tle literatury klasycznej
DOI:
https://doi.org/10.15584/tik.2021.8Słowa kluczowe:
dżuma w literaturze, Sebastian Fabian Klonowic, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, konwencje literackie, literatura antycznaAbstrakt
Artykuł ma na celu ukazanie swoistości spojrzenia na temat przebiegu epidemii podjęty w dwu dziełach staropolskich Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Peregrynacyi do Ziemi Świętej… i Victoria deorum Sebastiana Fabiana Klonowica na tle opisów Tukidydesa, Lukrecjusza, Owidiusza i Boccacia. Jako kontekst przywołane zostały relacje Homera i Wergiliusza. Elementy składające się na konwencję to np.: opis objawów, próby leczenia, bezsilność medyków, masowa śmierć ludności, konsekwencje rozwarstwienia społecznego w czasie zarazy, wzmożenie kultu religijnego lub ucieczka w hedonistyczne użycie życia, rozluźnienie zasad moralnych, migracje ludności, upadek rodów, zanik szacunku dla zwłok i zbiorowe pochówki. Radziwiłł opisuje z odległej perspektywy kilkuletnią dynamikę rozwoju epidemii w znacznej mierze pomijając konwencje, Klonowic koncentruje się na jej przebiegu wśród warstw uboższych, częściowo tylko podejmując znane wątki. Nawiązując do tradycji literackiej wprowadza nowe.
Downloads
Bibliografia
Acerni S.S., [S. Klonowic], Victoria deorum, przeł. M. Cytowska, w: Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI w. do końca XVII w., oprac. K. Budzyk, H. Budzykowa, J. Lewański, t. 1, Warszawa 1954, s. 93–146.
Ariès P., Człowiek i śmierć, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1992.
Banasiowa T., „Ars vivendi” czasów Apokalipsy. Elementy ramowe w tekstach okolicznościowych poświęconych klęskom żywiołowym (1570–1630), w: Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, Katowice 2002, s. 407–417.
Banasiowa T., Staropolskie pieśni o plagach z drugiej połowy szesnastego stulecia i początku wieku XVII – charakterystyka genologiczna, w: Apokalipsa. Symbolika – tradycja – egzegeza, t. 1, red. K. Korotkich i J. Ławski, Białystok 2006, s. 651–666.
Banasiowa T., Tren polityczny i funeralny w poezji polskiej lat 1580–1630, Katowice 1997.
Borek P., Staropolskie teksty literackie jako źródła do dziejów epidemii (rekonesans), w: Epidemie w dziejach Europy. Konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. K. Polek, Ł.T. Sroka, Kraków 2016, s. 201–219.
Cytowska M., Two versions of Sebastian Klonowic’s Victoria deorum, „Humanistica Lovaniensia. Journal of neo-latin studies” 1976, vol. XXV, s. 234–260.
Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, zebr., oprac. i red. C. Michalunio SJ, Kraków 2005.
Gutowski W. OFMConv., Prezerwatywa moralna od morowego powietrza, s. 207–226. Cyt. za: W. Pawlak, Praedicator urbanus – Walerian Gutowski OFMConv, w: Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, red. K. Panuś, Kraków 2006, s. 191–226.
Herodot, Dzieje, http://biblioteka.kijowski.pl/antyk%20grecki/%20herodot%20-%20dzieje.pdf (dostęp 3.10.2020).
Homer, Iliada, przeł. F.K. Dmochowski, wyd. 11 zmienione przygotował J. Łanowski, Wrocław 1968, BN II 17.
Horacy, Dzieła wszystkie, wyd. nowe z dodatkiem Ottona Veniusa Emblematów horacjańskich, przeł., oprac. i aneksem opatrzył A. Lam, Pułtusk–Warszawa 2010.
Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
Klonowic S.F., Victoria deorum, ubi continentur veri herois educatio, [Kraków 1587–1595].
Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 1991.
Kraszewski J.I., Klonowicz, „Wizerunki i roztrząsania naukowe. Poczet nowy drugi”, t. 8, Wilno 1839, s. 45–129.
Lernet J., Rozprawa o morze, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 1817, t. 11.
Mejor M., Wstęp historycznoliteracki, w: S.F. Klonowic, Hebdomas, to jest siedm tygodniowych piosnek, wyd. i oprac. M. Mejor i E. Wojnowska, red. nauk. tomu R. Mazurkiewicz, B. Przybyszewska-Jarmińska, Warszawa 2010, s. 9–38.
Nartowski W., Stan włościański w utworach poetyckich pisarzy polskich doby renesansowej XVI wieku. Studium historycznoliterackie, Lwów 1917.
Nowicka-Jeżowa A., Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVII wieku, Lublin 1992.
Ovid’s Metamorphoses translated into english prose, with the latin text and order of construction on the same page, and critical, historical, geographical, and classical notes in English, fifth edition, corected, wyd. 5 popr., London 1822.
Owidiusz, Metamorfozy, przeł. A. Kamieńska i S. Stabryła, oprac. S. Stabryła, wyd. 2 zmienione, Wrocław 1995, BN II 76.
P[ubliusza] Owidyjusza Nasona, Metamorphoseon, to jest Przeobrażenia, ksiąg piętnaście, przeł. J. Żebrowski, Kraków 1638.
Pasek M., „Bezoar z łez ludzkich czasu powietrza morowego” Walentego Bartoszewskiego jako przykład „recepty dusznej i cielesnej” na czas zarazy, „Tematy i Konteksty” 2014, nr 4 (9), s. 112–136.
Petrycy S., Instrukcyja abo nauka, jak się sprawować czasu moru, Kraków 1613, zob. też transkrypcję: http://www.staropolska.pl/barok/Varia/Petrycy.pdf (dostęp 12.10.2020).
Publii Ovidii Nasonis, Metamorphoseon libri XV, cum integris Jacobi Constantii Fanensis, Henrici Lorotii Glareani, Jacobi Micylli, Herculis Ciofani, Danielis et Nicolai Heinsiorum, et ex cerptis aliorum notis, quibus et suas adnotationes adiecit Petrus Burmannus, t. 2, Amstelodami, apud R & J. Wetstenios, & G. Smith, 1727.
Publiusz Wergiliusz Maro, Georgiki, przeł. i objaśn. A.L. Czerny, Warszawa 1956.
Quinti Horati Flacci, Opera omnia, vol. II: Sermones, Epistulas, Artem poeticam, continens, imprimendum curavit, variorum interpretum translationes vernaculas elegit, annotationibus instruxit O. Jurewicz, Ossolineum 1988.
Radziwiłł M.K., Peregrynacyja abo Pielgrzymowanie do Ziemie Świętej […], przeł. A. Wargocki, Kraków 1611.
Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995.
Suder W., Et forte annus pestibus erat. Epidemie w Republice Rzymskiej, Wrocław 2007.
Titus Lucretius Carus, O naturze rzeczy, przeł., wstęp i koment. G. Żurek, Warszawa 1994.
Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł. K. Kumaniecki, oprac. R. Turasiewicz, Wrocław 1991, BN II 225.
Włodarski M., Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987.
Wrzesiński S., Epidemie w dziejach Europy. Konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. K. Polek, Ł.T. Sroka, Kraków 2016.
Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, cz. 2, red. A. Karpiński, Warszawa 2015.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Kategorie
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Tematy i Konteksty
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
