Literacka rama wydawnicza w edycji dzieła Malchera Piotrkowity pt. Przeciw morowemu powietrzu przestroga

Anna Sitkowa

doi:10.15584/tik.2021.7

Autor

Anna Sitkowa Uniwersytet Śląski

DOI:

https://doi.org/10.15584/tik.2021.7

Słowa kluczowe:

literacka rama wydawnicza, Malcher Piotrkowita, epidemia, renesans

Abstrakt

W artykule refleksją badawczą objęto tytulaturę, stemmat, list dedykacyjny oraz przedmowę do czytelnika, składające się na literacką ramę wydawniczą jedynego znanego dzisiaj dzieła Malchera Piotrkowity, nadwornego lekarza Jana Kostki, wojewody sandomierskiego. Przeciw morowemu powietrzu przestroga, wydana po 5 stycznia 1579 roku, doszła do naszych czasów w unikacie, należącym do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie/ Muzeum Książąt Czartoryskich. Książka Piotrkowity nie stała się dotąd obiektem szczegółowych studiów, choć wedle mniemania autora stanowiła pierwszy kompleksowy poradnik na czas zarazy, zredagowany w języku narodowym przez Polaka.

Downloads

Bibliografia

Aberth J., Spektale masowej śmierci. Plagi. Zarazy. Epidemie, przeł. L. Karnas, Warszawa 2012.

Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. 3: (Ab anno 1551 ad annum 1606), fasciculus 1: (Ab anno 1551 ad annum 1589), editionem curavit A. Chmiel, Cracoviae 1896.

Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, [przeł. J. Leopolita], Kraków: Mikołaj Szarfenberger 1577.

Bieńkowski T., Rola pisarza i literatury w świetle wypowiedzi z XVI i XVII wieku, w: Problemy literatury staropolskiej, seria pierwsza, red. J. Pelc, Wrocław 1972, s. 223–267.

Błoński J., Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, wyd. 2 uzupełnione, Kraków 1996.

Bodniak S., Skorupska Z., Jan Kostka kasztelan gdański, prezes komisji morskiej i rzecznik unii Prus z Koroną, Gdańsk 1979.

Borek P., Staropolskie teksty jako źródła do dziejów epidemii (rekonesans), w: Epidemie w dziejach Europy. Konsekwencje społeczne, gospodarcze i kulturowe, red. K. Polek, Ł.T. Sroka, Kraków 2016, s. 201–218.

Brodzicki C., Morowe powietrze w XVI wieku w Polsce i przeciwdziałanie jemu, zalecane przez Marcina Ruffusa z Wałcza, cyrulika i medyka łomżyńskiego, „Analecta” 2000, z. 1, s. 125–134.

Charewiczowa Ł., Klęski zaraz w dawnym Lwowie, Lwów 1930.

Dedykacje w książce dawnej i współczesnej, red. R. Ocieczek i A. Sitkowa, Katowice 2006.

Estreicher K., Bibliografia polska, t. 17, Kraków 1899.

Estreicher K., Bibliografia polska, t. 18, Kraków 1901.

Estreicher K., Bibliografia polska, t. 24, wyd. S. Estreicher, Kraków 1912.

Estreicher K., Bibliografia polska, t. 28, wyd. S. Estreicher, Kraków 1930.

Gajewska M., Epidemia dżumy w Rzeczypospolitej w świetle XVI–XVII-wiecznych traktatów medycznych i zielników. Profilaktyka indywidualna, w: Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, [cz. 1], red. A. Karpiński, Warszawa 2009, s. 9–50.

Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do czasów najnowszych, t. 1, Poznań 1839.

Giedroyć F., Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa 1899.

Giedroyć F., Źródła biograficzno-bibliograficzne do dziejów medycyny w dawnej Polsce, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 1905, z. 3, s. 609–643.

Gloger Z., Balsamka, w: tegoż, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 1, wstęp J. Krzyżanowski, Warszawa 1989, s. 102.

Gottfried K., Jarosław: dzieje miasta od jego początków do 1939 roku, oprac. i przygotowanie do druku Z. Noga, K. Meus, Jarosław 2019.

Gruchała J.S., Szarzyński Sęp (Semp, Senpius) Mikołaj h. Junosza, w: Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski, Warszawa 2010, s. 127–130.

Hajdukiewicz L., Mucharski Piotr, w: Polski słownik biograficzny, t. 22, red. B. Leśnodorski, Kraków 1977, s. 241–243.

Hajdukiewicz L., Rheticus (Retyk) Georg Joachim, w: Polski słownik biograficzny, t. 31, red. E. Rostworowski, Kraków 1988, s. 255–259.

Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, t. 1, Kraków 1820.

Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.

Klemensiewicz Z., Historia języka polskiego, Warszawa 1981.

Komentarz edytorski, w: M. Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, wyd. R. Grześkowiak, A. Karpiński przy współpracy K. Mrowcewicza, Warszawa 2001, s. 95–137.

Kowalska H., Kostka Jan ze Sztemberku h. Dąbrowa, w: Polski słownik biograficzny, t. 14, red. B. Leśnodorski, Kraków 1969, s. 345–348.

Koźmiński S., Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1883.

Kracik J., Staropolskie postawy wobec zarazy, wyd. 2, uzupełnione, Kraków 2012.

Kronika lekarzy krakowskich do końca XVI wieku. Przyczynki archiwalne, zebrał J. Lachs, Kraków 1909.

Kubala L., Czarna śmierć, w: tegoż, Szkice historyczne, seria druga, Lwów 1880, s. 157–169.

Maciejewska I., Udział Pomorza Gdańskiego i Ziemi Chełmińskiej w procesie urodzin ludzi literatury polskiego kręgu kulturowego, „Acta Cassubiana” t. 10, s. 138–158.

Maciejowski W.A., Piśmiennictwo polskie, t. 3, Warszawa 1852.

Makara J., Dzieje parafii jarosławskiej, Jarosław 1936.

Mayenowa M. R., Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej, bibliografię oprac. B. Otwinowska, L. Pszczołowska, J. Puzynina, Warszawa 1955.

Mazurkowa B., Literacka rama wydawnicza dzieł Franciszka Dionizego Kniaźnina (na tle porównawczym), Katowice 1993.

Mikulski T., Ród Zoilów. Rzecz z dziejów staropolskiej krytyki literackiej, w: tegoż, Rzeczy staropolskie, wstęp W. Weintraub, Wrocław 1964, s. 15–119.

Nizio K., Dryjakiew, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 6, red. M. Borecki, Wrocław 1972, s. 90–91.

Ocieczek R., O różnych aspektach badań literackiej ramy wydawniczej w książkach dawnych, w: O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek, Katowice 1990, s. 7–19.

Ocieczek R., Rama utworu, w: Słownik literatury staropolskiej. (Średniowiecze. Renesans. Barok), red. T. Michałowska, współudział B. Otwinowska, E. Sarnowska-Temeriusz, Wrocław 1990, s. 684–688.

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858 (Pierwodruk Kraków: Maciej Garwolczyk 1584).

Petrycy J.I., Praeservatio abo ochrona powietrza morowego, Kraków: Sebastian Fabrowic 1622.

Pękacka-Falkowska K., Balsaminka, https://www.wilanow-palac.pl/balsamika.html (dostęp 28.09.2020).

Pękacka-Falkowska K., Profilaktyka przeciwdżumowa w nowożytnym Toruniu na przykładzie działań administracyjnych i leczenia, Toruń 2009.

Piechota M., O tytułach dzieł literackich w pierwszej połowie XIX wieku, Katowice 1992.

Pilarczyk F., Mikołaj Sęp Szarzyński „Na herb Dąbrowa” (próba ustalenia pierwotnego kształtu wiersza), „Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze (5), II: Nauki Filologiczne” (5) 1976, s. 13–15.

Pilarczyk F., Stemmata w drukach polskich XVI wieku, Zielona Góra 1982.

Piotrkowita M., Przeciw morowemu powietrzu przestroga, z przedniejszych doktorów nauki lekarskiej dla ludu pospolitego napisana, b.m., druk., roku [1579].

Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, red. R. Ocieczek, współudział R. Ryba, Katowice 2002.

Pszczołowska L., Puzynina J., Tłumacze Odrodzenia o swoich przekładach, „Poradnik Językowy” 1954, z. 9, s. 14–26.

Rejduch-Samkowa I., Balsaminki, „Spotkania z Zabytkami” 1988, nr 1, s. 57.

Ruff M., Epitome opusculi, to jest gruntowna i dostateczna sprawa o jadowitej i zaraźliwej niemocy pesulencyjej albo morowego powietrza, Kraków: Wojciech Kobyliński 1588.

Rychlik I., Kościół kolegiaty Wszystkich Świętych w Jarosławiu, Jarosław 1893.

Siarczyński F., Obraz wieku panowania Zygmunta III, cz. 2, Lwów 1828.

Sinko T., Wstęp, w: M. Sęp Szarzyński, Rytmy oraz anonimowe pieśni i listy miłosne z wieku XVI, oprac. T. Sinko, Kraków 1928.

Sitkowa A., „Na połów dusz ludzkich”. O literackiej ramie wydawniczej w edycjach kazań Piotra Skargi (XVI–XVIII w.), Warszawa 1998.

Sitkowa A., Część trzecia dzieła Malchera Piotrkowity pt. „Przeciw morowemu powietrzu przestroga z przedniejszych doktorów nauki lekarskiej dla ludu pospolitego napisana”, „Sztuka Edycji” 2021, nr 1, s. 105–118.

Sobieszczański F.M., Pietrkowita (Marek), w: Encyklopedia powszechna [S. Orgelbranda], t. 20, Warszawa 1865, s. 686.

Starczykowska K., „Pomiędzy nadzieją a trwogą”. Życie codzienne w czasie ucieczek przed epidemiami w Rzeczypospolitej od połowy XVI do początku XVIII wieku, w: Wśród córek Esculapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, cz. 2, red. A. Karpiński, Warszawa 2014, s. 9–92.

Starowolski S., Monumenta Sarmatarum viam universae carnis ingressorum, Cracoviae: in officina Viduae et Haeredum Francisci Caesarii 1655.

Statuta nec non liber promotionum philosophorum in ordinis universitate studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849, edidit J. Muczkowski, Cracoviae 1849.

Szarzyński Sęp M., Poezje zebrane, wyd. R. Grześkowiak, A. Karpiński przy współpracy K. Mrowcewicza, Warszawa 2001.

Szpilczyński S., Doktor Sebastian Petrycy z Pilzna (1554–1626), Warszawa 1961.

Szwejkowska H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wrocław–Warszawa 1980.

Śnieżko D., Mikołaj Sęp Szarzyński, Poznań 1996.

Tchórznicki J., Wstęp, w: Stary rękopis o dżumie Marcina Ruffa „Epitome opusculi”, wyd. J. Tchórznicki, Warszawa 1893, s. 5–9.

Tkacz B., Ważniejsze traktaty o chorobach zakaźnych z krakowskiej szkoły od XV do XVII wieku, „Przegląd Epidemiologiczny” 1964, nr 2, s. 249–254.

Umiastowski P., Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi rozłożona, Kraków: Andrzej Piotrkowczyk 1591.

Walawender A., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, t. 1: Zjawiska meteorologiczne i pomory (z wykresami), przedmowa F. Bujak, Lwów 1932.

Wrzesiński S., Epidemie w dawnej Polsce, Zakrzewo 2011.

Wybór tekstów źródłowych do dziejów medycyny polskiej, Kraków 1983.

Wyrobisz A., Misericordia pestis tempore. Postawy i zachowania w czasie zarazy w Polsce nowożytnej (XVI–XVIII w.), w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, s. 209–220.

Zbróg P., Początki kształtowania się reprezentacji społecznej zapożyczeń w sferze publicznej, „Acta Universitatis Wratislaviensis: Język a Kultura” 2017, t. 27, s. 29–41.

Zdrojewska B., Maciejowska M., Lektwarz, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 12, red. H. Górska, L. Woronczakowa, Wrocław 1979, s. 135.

Żurek-Kleszcz H., Życie religijne i kulturalne w XVI–XVII w., w: Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, red. B. Baranowski, Łódź 1989, s. 164–188.