W poszukiwaniu symbolicznej tożsamości czarnoleskiej lipy. Zagadnienia interpretacyjne fraszek "Na lipę" Jana Kochanowskiego w kontekście praktyki analiz szkolnych

Grzegorz Trościński

doi:10.15584/tik.2024.31

Autor

Grzegorz Trościński

DOI:

https://doi.org/10.15584/tik.2024.31

Słowa kluczowe:

Jan Kochanowski, Fraszki, fraszka Na lipę, poeta-pszczoła, słowik, szpak

Abstrakt

Tematem artykułu jest interpretacja trzech fraszek „Na Lipę” (II 6; III 6; III 7) ze zbioru „Fraszki” Jana Kochanowskiego. Analiza została przeprowadzona w kontekście praktyki analiz tych tekstów na lekcjach języka polskiego. Celem analizy było odejście od schematycznego traktowania fraszek i ukazanie ich jako utworów o wymowie symbolicznej. Punktem wyjścia były ustalenia Jacka Sokolskiego na temat symboliki Lipy – bohaterki utworów Kochanowskiego. W artykule ukazano odejście od dosłownego traktowania drzewa i jego walorów oraz scenerii, w której występuje, na rzecz symbolicznej wymowy. Lipa to symbol poezji, sił twórczych. Jej tożsamość jest przede wszystkim symboliczna. W tekście artykułu zinterpretowano również topos poety-pszczoły, przywołując bogatą tradycję europejską i polską tej metafory. Zaproponowano także interpretację słowika i szpaka jako ptaków symbolizujących natchnienie i naśladowanie. Fraszki „Na Lipę” Jana Kochanowskiego to utwory związane ze sferą literacką. Posiadają charakter metapoetycki.

Downloads

Bibliografia

Chmielowski B., Nowe Ateny. Nowy Plinijusz, oprac. J. Kroczak, E. Orman, Wrocław 2018.

Chmielowski B., Nowe Ateny. Nowy zwierzyniec, oprac. J. Kroczak, Wrocław 2022.

Grochowski S., Wirydarz abo Kwiatki rymów duchownych o Dziecięciu Panu Jezusie, wyd. J. Dąbkowska, Warszawa 1997.

Horacy, Dzieła wszystkie, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył A. Lam, Warszawa 1996.

Kochanowski J., Ad eundem, przeł. G. Franczak, transkrypcja tekstu A. Gorzkowski, http://neolatina.bj.uj.edu.pl/neolatina/tslate/show/id/248.html#5007

Kochanowski J., Ad Nicolaum Radivilum, przeł. G. Franczak, transkrypcja tekstu A. Gorzkowski, http://neolatina.bj.uj.edu.pl/neolatina/tslate/show/id/249.html#5006.

Kochanowski J., Fraszki, oprac. J. Pelc, Wrocław 1991, BN I/163.

Kochanowski J., Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Wrocław 1997.

Kochowski W., Ogród panieński, wyd. R. Mazurkiewicz i W. Pawlak, Warszawa 2019.

Kochowski W., Utwory poetyckie. Wybór, oprac. M. Eustachiewicz, Wrocław 1991.

Korczyński A., Wizerunk złocistej przyjaźnią zdrady, wyd. R. Grześkowiak, Warszawa 2000.

Lucius Anneus Seneca, Listy moralne do Lucyliusza, przeł. W. Kornatowski, Warszawa 1961.

Miaskowski K., Zbiór rytmów, wyd. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 1995.

Owidiusz, Metamorfozy, przeł. A. Kamieńska i S. Stabryła, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1996.

Petrarca, Fam. I. 8. Ad Thomam Messanensem, de inventione et ingenio, przeł. K. Pawłowski, w: tegoż, O niewiedzy własnej i innych. Listy wybrane, przygotowali do druku W. Olszaniec i A. Gorzkowski przy współpracy P. Salwy, Gdańsk 2004.

Platon, Hippiasz mniejszy; Hippiasz większy; Ion, przeł. W. Witwicki, Warszawa 1958.

Reinharda Lorichiusa „Księgi o wychowaniu i o ćwiczeniu każdego przełożonego” nie tylko panu, ale i poddanemu każdemu ku czytaniu barzo pożyteczne, teraz nowo z łacińskiego języka na polski przełożone, przeł. S. Koszucki, Kraków 1558.

Rej M., Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego, cz. 1, fototypia i transkrypcja tekstu, oprac. W. Kuraszkiewicz, Wrocław 1971.

Rej M., Źwierciadło albo kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wyd. J. Czubek i J. Łoś, wstęp I. Chrzanowski, t. 1–2, Kraków 1914.

Titus Lucretius Carus, O naturze wszechrzeczy, przeł. E. Szymański, Warszawa 1957.

Twardowski S., Nadobna Paskwalina, oprac. J. Okoń, Wrocław 1980.

Zabawy plantacyj wiejskich przez W. S. za pozwoleniem zwierzchności, Warszawa 1806.

Axer J., Tradycja klasyczna w polskojęzycznej poezji renesansowej a mechanizmy odbioru tej poezji, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2.

Chandler A. R., The Nightingale in Greek and Latin Poetry, “The Classical Journal” 1934, t. 30, nr 2, s. 78–84.

Chemperek D., Jana Kochanowskiego epigramaty o „pszczołach budziwiskich” i radziwiłłowska elegia (III 9). Prolegomena do badań nad środowiskiem kulturalnym Mikołaja Radziwiłła Czarnego, „Roczniki Humanistyczne” 2016, z. 1.

Domański J., O dwu znaczeniach metafory pszczoły, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1997, nr 42, s. 57–72.

Fulińska A., Naśladowanie i twórczość. Renesansowe teorie imitacji, emulacji i przekładu, Wrocław 2000.

Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1991.

Kroczak J., W labiryncie. O układzie „Fraszek”, w: Wiązanie sobótkowe. Studia o Janie Kochanowskim, red. E. Lasocińska i W. Pawlak, Warszawa 2015, s. 108–117.

Krzywy R., Epigramatyczne księgi mistrza z Czarnolasu, w: Dobrym towarzyszom gwoli. Studia o „Foriceniach” i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego, red. R. Krzywy i R. Rusnak, Warszawa 2014.

Lenart M., Patavium, Pava, Padwa. Tło kulturowe pobytu Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki. Weneckiej, Warszawa 2013.

Maleszyński D. C., Człowiek w tekście. Formy istnienia według literatury staropolskiej, Poznań 2002.

Maleszyński D. C., Pszczoła-„archipoeta” (teoria mimesis w dawnej metaforze), w: Mimesis w literaturze, kulturze i sztuce, red. Z. Mitosek, Warszawa 1992, s. 273–306.

Oesterreicher-Mollwo M., Lipa, w: tejże, Leksykon symboli, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1992.

Pelc J., Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 1980.

Pelc J., Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 2001.

Ryczek W., Rhetorica christiana. Teoria wymowy kościelnej Stanisława Sokołowskiego, Kraków 2011.

Salamon J., Latarka Gombrowicza albo żurawie i kolibry. U źródeł ukrytego nurtu w literaturze polskiej, Wrocław 1991.

Schulte J., Jan Kochanowski i renesans europejski. Osiem studiów, przeł. K. Wierzbicka-Trwoga, red. M. Rowińska-Szczepaniak i K. Wierzbicka-Trwoga, Warszawa 2012.

Sokolski J., Cosmospoiesis Jana Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki” 2015, z. 1.

Sokolski J., Lipa, Chiron i labirynt. Esej o „Fraszkach”, Wrocław 1998.

Sokolski J., Sub tegmine tiliae. Arkadyjskie otia Jana Kochanowskiego, w: Staropolskie arkadie, red. J. Dąbkowska-Kujko i J. Krauze-Karpińska, Warszawa 2010.

Walecki W., Jan Kochanowski w literaturze i kulturze polskiej doby oświecenia, Wrocław 1979.

Zagożdżon J., Senniki staropolskie, „Kwartalnik Opolski” 2001, nr 2–3, s. 3–11.