The Disease-causing Power of Comets: On the Search for Causes of Plagues in Old-Polish Literature
DOI:
https://doi.org/10.15584/tik.2021.4Keywords:
Old-Polish literature, astrology, comets, epidemicAbstract
Rapidly spreading and ravaging diseases were not a rarity in Old Poland. The medical knowledge of the era could not properly explain the nature of infectious diseases and the mechanism of their spreading, so there were many different attempts at explaining their causes. Some suspected their enemies and infidels of poisoning air and water; others attributed pestilence to God’s wrath or to unfavourable configurations of heavenly bodies that were said to bring misfortune. The most devastating effects were attributed to comets; a comet’s appearance was seen either as a sign or as a cause of impending disasters, which, apart from pestilent air, included earthquakes, deaths of kings, wars, and tumults. Astrological explanation of the plagues proved to be very persistent and became a stock motif in the literature devoted to the subject, which, however, does not mean that it was accepted without criticism.
Downloads
References
Bembus M., Kometa to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie, wprowadzenie i oprac. S. Baczewski przy współpracy A. Nowickiej-Struskiej, Lublin 2009.
Benedictow O., The Black Death 1346–1353. The Complete History, The Boydell Press, Woodbridge 2004.
Bielski J., Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Joach[ima] Bielskiego syna jego wydana, J. Siebeneycher, Kraków 1597.
Bielski M., Kronika, to jest historyja świata, t. 3, oprac. D. Śnieżko, D. Kozaryn przy współudziale E. Karczewskiej, Szczecin 2019.
Bohomolec J., Prognostyk zły czy dobry komety roku 1769 y 1770 albo natura i koniec komet z przydatkiem opisania krotkiego obrotow niebios i rejestru tak komet, jako też przypadkow znaczniejszych od potopu świata aż do tego roku, Drukarnia JKMci i Rzeczypospolitej, Warszawa 1770.
Brzeziński T., Higiena indywidualna i społeczna, choroby zakaźne i walka z nimi, w: Historia medycyny, red. nauk. T. Brzeziński, Warszawa 2016, s. 221–227.
Burke P., Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie, przeł. R. Pucek, M. Szczubiałka, Warszawa 2009.
Chilińska A., Zawadzka U., Sołtysiak A., Pandemia dżumy w latach 1348–1379 na terenach Królestwa Polskiego. Model epidemiologiczny i źródła historyczne, w: Epidemie, klęski, wojny. Funeralia Lednickie – Spotkanie 10, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2008, s. 165–174.
Ciekanowski K.S., Abrys komety z astronomicznej i astrologicznej uwagi pod merydyjanem krakowskim od dnia 29 grudnia roku 1680 wyrachowany […] Drukarnia Kolegium Większego Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 1681.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 7–8, 1241–1299, Warszawa 2009.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, 1300–1370, Warszawa 2009.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 12, 1445–1461, Warszawa 2009.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 12, 1462–1480, Warszawa 2009.
Garin E., Zodiak życia. Astrologia w okresie Renesansu, przeł. W. Jekiel, Warszawa 1992.
Górska L., Rola i działalność kaznodziejów w czasie epidemii dżumy w Gdańsku w roku 1709, w: Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711 (Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Instytut Historii PAN w dniach 21–22 maja 2009 roku), red. E. Kizik, Gdańsk 2012, s. 85–98.
Hevelius J., Cometographia […], S. Reiniger, Gedani 1668.
Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 1991.
Korpikiewicz H., Symbolika i kult. Komety, „Lingua ac Communitas” 2017, vol. 27, s. 19–29.
Kozłowska A., Polskie prognostyki o komecie z 1472 roku (Analiza zawartości treściowej), „Studia Mediewistyczne” 1992, t. 29, s. 43–65.
Kroczak J., „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…”. Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.
Korczak J., Komety i kaznodzieje z wieku XVII, „Literatura Ludowa. Dwumiesięcznik Naukowo-Literacki” 2006, 48, nr 6, s. 3–13.
Kromer M., De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX […], J. Oporinus, Basileae 1555.
Kronika Janka z Czarnkowa […], przeł. B.M. Jaworski, Lwów 1907.
Kronika Marcina Kromera […] na język polski z łacińskiego przełożona przez Marcina z Błażowa i wydana w Krakowie w drukarni M. Loba r. 1611, Sanok 1857.
Krzysztofik M., Astrologia jako ideologia totalna na przykładzie polskiej kalendariografii XVII-wiecznej, „Oblicza Komunikacji” 2008, t. 1: Ideologie w słowach i obrazach, s. 175–183.
Leovitius C., De coniunctionibus magnis insignoribus superiorum planetarum, solis defectionibus, et de cometis in quarta monarchia cum eorundem effectuum historica expositione…, E. Salczer, Laugingae ad Danubium 1564.
Maciej z Miechowa, Contra sevam pestem regimen accuratissimu[m]…, Cracoviae 1508.
Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, H. Vietor, Cracoviae 1521.
Niewieski S., Komety roku 1680 widziane, o których jest tu relacyja z prognostykiem do roku 1686 służącym, Zamość 1681.
Naphy W., Spicer A., Czarna śmierć, przeł. A. Dębska, Warszawa 2004.
Piotr z Proboszczowic, Iudicium visi in horisonte comoetis Cracoviensi diebus Martii anno 1556 […], haeredes Marci Scharffenberger, Cracoviae 1556.
Powodowski H., Recepta duszna i cielesna przeciw powietrzu morowemu z pisma świętego i z doświadczonych lekarzów zebrana i ku pożytkowi pospolitemu wydana […], J. Wolrab, Poznań [1589].
Ptolemeusz K., Czworoksiąg (Tetrábiblios), przeł. G. Muszyński, wstęp J. Włodarczyk i G. Muszyński, Wrocław 2012.
Samsonowicz H., Złota jesień polskiego średniowiecza, Warszawa 1971.
Scott S. i Duncan Ch., Czarna śmierć. Epidemie w Europie od starożytności do czasów współczesnych, Warszawa 2020.
Skalski J., Medycyna w Polsce od czasów najdawniejszych do upadku I Rzeczpospolitej. Zarys, Warszawa 2016.
Stasik J., Kasper Stanisław Ciekanowski, profesor i geometra przysięgły Akademii Krakowskiej końca XVII wieku, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2003, t. 9, s. 80–95.
Strykowski M., Która przedtym nigdy świata nie widziała kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusis…, G. Osterberger, Królewiec 1582.
Umiastowski P., Nauka o morowym powietrzu na czwory księgi rozłożona…, Piotrkowczyk, Kraków 1594.
Wiśniowski J., Cometologia albo krótki dyskurs astrologiczny o komecie i skutkach jego, który się pokazał ostatnich dni miesiąca grudnia roku od słowa wcielonego, gwiazdą monarchom ziemskim objaśnionego 1680 i trwał w roku blisko następującym 1681 na pospolitą świata polskiego przestrogę wydana […], Fr. Cezary, Kraków [1681].
Włodarczyk J., Astrologia i medycyna, w: tegoż, Astrologia. Historia – mity – tajemnice, Warszawa 2008, s. 41–51.
Wrzesiński S., Epidemie w dawnej Polsce, Zakrzewo 2011.
Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1986.
Yeomans D.K., Komety. Od starożytności do współczesności w mitach, legendach i nauce, przeł. A.S. Pilski, Warszawa 1999.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Categories
License
Copyright (c) 2021 Tematy i Konteksty
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
