Literary Images of an Epidemic of School Origin from the 17th and 18th Centuries (selected issues)

Authors

DOI:

https://doi.org/10.15584/tik.2021.9

Keywords:

epidemic, occasional works, academic environment, Polish literature XVII, XVIII c.

Abstract

 The subject of the article are literary images of the epidemic contained
in works originating from the academic environment. Among the analysed texts
are occasional works devoted to students who died due to the plague (a sermon by
a Dominican, Michał Wojniłowicz; a poem in poem by a professor of the Krakow
Academy – Paweł Zapartowic). They fit into the panegyric convention, but at the same
time revealed the medical awareness of the time (symptoms of infection, hygienic
and medical procedures conducted on the patient) and the personal involvement
of the teachers. The second group of analysed texts consists of plays staged on the
Piarist and Jesuit colleges’ stages. They are related to the cult of „the plague saints”.
They also deal with the theme of plague as a form of punishment for sins that affects
some antagonists. In some plays, personifications of natural disasters and epidemics are used. The article revealed that there were relatively few literary images of
the plague related to the academic environment. The causes of epidemics and the
methods of their prevention were much more often mentioned in handbooks and
calendars, available to the general public. The community of students and teachers
was rather active in the religious field, acting in associations and congregations, as
well as participating in propitiatory services and processions.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Andrzej z Kobylina, Rządzenie bardzo dobre przeciw powietrzu morowemu, Kraków 1542.

Bartoszewicz Jan, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, wyd. 2, Kraków 2004, s. 29.

Bielski Jan, Konstantyn Wielki, pierwszy chrześcijański cesarz, tragedyja, rkps (wyst. Poznań 1751) Vilniaus Universiteto Biblioteka, sygn. IV 11651/6.

Buba Jan, Pijarzy w Polsce. Próba charakterystyki, „Nasza Przeszłość” 1962, t. 15, s. 17–18. Dramat staropolski od początku do powstania sceny narodowej. Bibliografia, t. 2: Programy drukiem wydane do r. 1765, cz. 2: Programy teatru pijarskiego oraz innych zakonów i szkół katolickich, oprac. W. Korotaj, J. Szwedowska, M. Szymańska, Wrocław 1978.

Epidemie, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, wyd. 2 Kraków 2004, s. 148.

Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 24, Kraków 1912.

Frydrychowicz Dominik, Duchowne morowego powietrza lekarstwo, S. Rozalia, panna osobliwa, Chrystusa Jezusa oblubienica, Kraków 1705.

Giedroyć Franciszek, Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa 1899.

Grochowski Stanisław, Ścieżka pobożnego chrześcijanina, to jest nauki i przestrogi co potrzebniejsze na poratowanie wszystkich zbawienia pragnących, Kraków 1600.

Grzebień Ludwik, Jezuici polscy wobec epidemii, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postepowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999, s. 245–255.

Hahn Wiktor, Pijarski teatr szkolny w Polsce (zarys), „Nasza Przeszłość” 1962, t. 15, s. 199–215.

Historiarum Collegii Posnaniensis Societatis Jesu tomus II (1669–1771), rkps BJ, sygn. 5198, wersja on-line: http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=317688&from=&dirids=180&ver_id=&lp=2&QI= (dostęp 1.11.2020).

Kadulska Irena, Publiczność szkolnego teatru jezuickiego w XVIII wieku. W kręgu reguł, norm i praktyki, w: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, red. H. Dziechcińska, Warszawa–Łódź 1985, s. 95–116.

Kadulska Irena, Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765), Wrocław 1974.

Karpacz Emilia, „Opłakane czasy” – epidemia dżumy w Krakowie w latach 1707–1710. Przyczynek do badań nad upadkiem królewskiego miasta, „Folia Historica Cracoviensia” 2012, s. 239–256.

Karpiński Adam, W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.

Klonowic Sebastian Fabian, Victoria deorum, w: Literatura mieszczańska w Polsce. Od końca XVI do końca XVII wieku, oprac. K. Budzyk, H. Budzykowa, J. Lewański, t. 1, Warszawa 1954.

Korotaj Władysław, Z problematyki staropolskich programów teatralnych, w: Wrocławskie spotkanie teatralne, red. W. Roszkowska, Wrocław 1967, s. 81–109.

Kracik Jan, Staropolskie postawy wobec zarazy, Kraków 2012.

Kroczak Jerzy, „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi...”. Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.

Kronika jezuitów poznańskich (młodsza), t. 1: 1570–1653, oprac. J. Wiesiołowski, Poznań 2004.

Kronika poznańskich Karmelitów Bosych, oprac. P.F. Neumann, Poznań 2001.

Kronika rezydencji karmelitów trzewiczkowych w Poznaniu przy kościele Najświętszej Krwi Pana Jezusa na ul. Żydowskiej, oprac. J. Wiesiołowski, Poznań 2005.

Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 6, Warszawa 1814.

M. D., Kazania dwa na św. Barbarę i św. Różę i ekshorta na pogrzebie Michała Zachajewicza kanonika warszawskiego, Warszawa 1733–1734.

Mariani Andrea, Jezuici prowincji litewskiej wobec epidemii dżumy z lat 1708–1711, „Zapiski Historyczne” 2016, t. 31 z. 2, s. 65–104.

Mączyński Ryszard, Mater Gratiarum Varsaviensis. Wizerunki Madonny Łaskawej w sztuce polskiej, „Rocznik Historii Sztuki” 1995, t. 21, s. 250–261.

Mieszek Małgorzata, Intermedium polskie XVI–XVIII w. (Teatry szkolne), Kraków 2007.

Mieszek Małgorzata, Twórczość dramatopisarska Jana Bielskiego SJ (1714–1768), Łódź 2020.

Namaczyńska Stanisława, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648—1696, Lwów 1937.

Nawarecki Aleksander, Czarny karnawał „Uwagi śmierci niechybnej” księdza Baki. Poetyka tekstu i paradoksy recepcji, Wrocław–Warszawa 1991.

Niesiecki Kacper, Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1839–1845, t. 9.

Nowicka-Jeżowa Alina, Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVIII wieku, Lublin 1992.

Okoń Jan, Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Wrocław 1970.

Pasek Monika, „Bezoar z łez ludzkich czasu powietrza morowego” Walentego Bartoszewskiego jako przykład „recepty dusznej i cielesnej” na czas zarazy, „Tematy i Konteksty” 2014, nr 4, s. 112–136.

Pielgrzym niebieski Roch święty w komitywie czterech towarzyszów z doświadczoną od morowego powietrza prezerwatywą w kościele farnym warszawskim Św. Krzyża z konfraternią swoją osadzony albo nabożeństwo konfraternyi św. Rocha R.P. 1729, Warszawa 1729.

Pieśń o dobroci Najświętszej Panny Maryjej i prośby o ochronę od morowego powietrza, Pieśń o Najświętszej P[annie] Maryjej przeciwko morowemu powietrzu; Nowa pieśń o najświętszej P[annie] Maryjej przeciwko morowemu powietrzu, Kraków, ok. 1601–1650.

Poplatek Jan, Ofiary miłości z litewskiej prowincji Tow. Jez. w czasie zarazy w 1710. „Nasze Wiadomości” (1928–1931), t. 9, s. 264–272, 368–369.

Poplatek Jan, Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Wrocław 1957.

Przetocki Hiacynt, Kolęda, którą podczas morowego powietrza […] św. Mikołaj […] parafijej swej rozdał przez trzy dni, Kraków 1655.

Rok Bohdan, Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław 1995.

Skarga Piotr, Roczne dzieje kościelne od narodzenia Pana i Boga naszego Jezusa Chrystusa, Kraków 1603.

Skorobohaty Aleksander D., Diariusz, oprac. T. Wasilewski, Warszawa 2004.

Szumliński Marcin Ksawery, Metropolis Regni Poloniarum Cracovia. Inter crebra Martis fulmina, cum dirae succumberet pestilentiae, [Kraków 1709].

Włodarski Maciej, „Ars moriendi” w literaturze polskiej XV i XVI wieku, Kraków 1987.

Wojniłowicz Michał, w: Podręczna encyklopedia kościelna, red. S. Galla i J. Niedzielski, t. 41/42, Warszawa–Lublin–Łódź 1915, s. 405.

Wojniłowicz Michał, Trop sprzęgłego przez śmierć cugu sześciu rodzonych braci wielmożnych Ich MM. PP. Władysława, Samuela, Krzysztofa, Tomasza, Kazimierza, Jana Wilczków, [b.m. 1666].

Załęski Stanisław, Jezuici w Polsce, t. 2, Lwów 1901.

Zapartowic z Jędrzejowa Paweł, Syn Piotr Abagarus Kowynicki, jej Mości P[ani] Elżbiety ze Średnego, jej Mości paniej Kowynickiej, pisarzowej niegdy ziemie przemyskiej pisany i posłany, Kraków 1623.

Published

2021-12-14

How to Cite

Mieszek, M. (2021). Literary Images of an Epidemic of School Origin from the 17th and 18th Centuries (selected issues). Tematy i Konteksty, 16(11), 153–168. https://doi.org/10.15584/tik.2021.9