Europa bez narodów. Roberta Menasse wkład w kształtowanie przyszłości Unii Europejskiej w powieści Die Hauptstadt

Abstrakt

Dyskusje o stanie Europy i idei europejskiej wśród intelektualistów, zwłaszcza pisarzy niemieckojęzycznych, mają swoją długą i bogatą historię. Już w XVIII wieku głos zabierali Goethe i Schiller, w XIX Novalis, który wskazywał na kulturową wspólnotę europejską. Po doświadczeniach I i II wojny światowej, okrucieństwie i barbarzyństwie działań wojennych, odczłowieczeniu i masowych mordach dyskusje nad istotą Europy odżyły. Richard Nikolaus Coudenhove-Kalergi czy Heinrich Mann zaproponowali wspólnotę europejską, która wprawdzie daleka była od dzisiejszej Unii Europejskiej, ale w teorii miała stanowić zabezpieczenie przed powtórką nacjonalizmów i wojen. W 1992 powstała Unia Europejska na podwalinach EWG. Pochodzący z Austrii Robert Menasse jest kolejnym pisarzem niemieckojęzycznym, który aktywnie występuje w obronie Unii Europejskiej, głosząc radykalne poglądy odejścia od narodów i stworzenia Republiki Europy. Jego powieść z 2017 roku pt. „Die Hauptstadt” [Stolica], uhonorowana nagrodą literacką Deutscher Buchpreis [Niemiecka Nagroda Książkowa], jest hołdem złożonym Europie i jednocześnie ważnym przyczynkiem w dyskusji o wspólnocie europejskiej i jej przyszłości. Ustami swego alter ego w powieści, prof. Aloisa Erharta, postuluje Menasse odrzucenie przywiązania do narodów i stworzenie Europy Regionów. Książka jest w zasadzie pierwszą powieścią europejską (o Unii Europejskiej) autora niemieckojęzycznego, w dodatku z tak postępowym przesłaniem. W powieści autor na tle życia urzędników unijnych w Brukseli ukazuje rzeczywistość europejską, pojmowanie tożsamości narodowej i europejskiej i obciążenie współczesnych Europejczyków doświadczeniem holokaustu i bestialstwa nacjonalizmów. Prezentowany artykuł omawia te poglądy i wpisuje je w anonsowaną już wielusetletnią debatę o Europie, wskazując na progresywność idei europejskiej.