Fantastyka naukowa jako bajka?
Rozważania nad Bajkami robotów Stanisława Lema
DOI:
https://doi.org/10.15584/tik.2022.10Słowa kluczowe:
Stanisław Lem, fantastyka naukowa, bajka, cywilizacja technologiczna, rozum subiektywnyAbstrakt
Artykuł traktuje o Bajkach robotów i rzuca światło na wzajemne oddziaływanie fantastyki naukowej i bajki, jednocześnie zamierza pokazać, do jakiego stopnia cecha tak charakterystyczna dla bajki jak magia została przerobiona w ramach fantastyki naukowej. Lem przedstawia osobliwości cywilizacji technologicznej (Gotthard Günther). Nawiązując to bajki Lem zwraca uwagę na nietechnologiczne tło tejże cywilizacji, a mianowicie pragnienia oraz intencje, które leżą u podstaw zarówno technologii jak i porządku społecznemu. W połączeniu pragnienia i technologii tkwi sęk w lemowskiej literackiej syntezy bajki z fantastyką naukową. Synteza ta jest skontekstualizowana na podstawie utworów teoretycznych Lema, związanych z nimi dyskusji dotyczących magii w technologii (Norbert Wiener, Arthur C. Clarke) oraz krytyki racjonalności nowoczesnej przez Maxa Horkheimera.
Downloads
Bibliografia
Adorno T. W., Über Tradition [1966], w: tegoż, Gesammelte Schriften, Bd. 10/I, Frankfurt a. M. 2003, s. 311–320.
Adorno T. W., Horkheimer M., Dialektik der Aufklärung. Philosophische Fragmente, Amsterdam 1947.
Caillois R., Das Bild des Phantastischen. Vom Märchen bis zur Science Fiction, „Phaïcon“ 1974, nr 1.
Caillois R., Obliques. Précédé de Images, Images… , Paris 1987.
Clarke A. C. Profiles of the Future. An Inquiry into the Limits of the Possible, London 1962.
Gajewska A., Stanisław Lem: wypędzony z Wysokiego Zamku. Biografia, Kraków 2021.
Gajewska A., Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema, Poznań 2016.
Gall A., Stanisław Lem. Leben in der Zukunft, Darmstadt 2021.
Gräfrath B., Es fällt nicht leicht, ein Gott zu sein. Ethik für Weltenschöpfer von Leibniz bis Lem, München 1998.
Haag K. H., Metaphysik als Forderung rationaler Weltauffassung, Frankfurt a. M. 2005.
Heyne E., Wissenschaften vom Imaginären. Sammeln, Sehen, Lesen und Experimentieren bei Roger Caillois und Elias Canetti, Berlin–Boston 2020.
Handbuch der literarischen Gattungen, red. D. Lamping, Stuttgart 2009.
Horkheimer M., Eclipse of Reason, Oxford 1947.
Klagenfurt K., Technologische Zivilisation und transklassische Logik. Eine Einführung in die Technikphilosophie Gotthard Günthers, Frankfurt a. M. 1995.
Kwiatkowska A., Roboty czy ludzie? O bohaterach „Bajek robotów” Stanisława Lema, w: Stanisław Lem: fantastyka naukowa i fikcje nauki, red. D. Heck, Warszawa 2021, s. 141–152.
Lachmann R., Erzählte Phantastik. Zu Phantasiegeschichte und Semantik phantastischer Texte, Frankfurt a. M. 2002.
Leibniz G. W., Vernunftprinzipien der Natur und der Gnade. Monadologie. Französisch – Deutsch, Philosophische Bibliothek, Bd. 153, wyd. 2, Hamburg 1982.
Lem S., Bajki robotów, Kraków 2012.
Lem S., Cyberiada, Kraków 1972.
Lem S., Fantastyka i futurologia [ed. 1: 1970], t. 1–2, Dzieła, t. 23–24, Warszawa 2009.
Lem S., Summa technologiae, Warszawa 2012.
Mazur-Lejman K., The Robots’ Ethics in Stanisław Lem’s, Fables for Robots’, „Tekstualia” 2019, nr 3, s. 41–51.
Mucha J., Socjologia jako krytyka społeczna. Orientacja radykalna i krytyczna we współczesnej socjologii zachodniej, Warszawa 1986.
Mukařovský J., Ästhetische Funktion, Norm und ästhetischer Wert als soziale Fakten [1936], w: tegoż, Kapitel aus der Ästhetik, Frankfurt a. M. 1970, s. 7–112.
Orliński W., Lem. Życie nie z tej ziemi, Kraków 2017.
Pettersson B., The Hilarious and Serious Teachings of Lem’s „Robot Fables”: „The Cyberiad”, w: Lemography: Stanisław Lem in the Eyes of the World, red. P. Swirski i W. Osadnik, Liverpool 2014, s. 93–113.
Remmele B., Die Entstehung des Maschinenparadigmas. Technologischer Hintergrund und kategoriale Voraussetzungen, Opladen 2003.
Rosen Z., Max Horkheimer, München 1995.
Smuszkiewicz A., Stanisław Lem, Poznań 1995.
Spinoza B., Etyka: sposobem geometrycznym wyłożone, przeł. z łac. A. Paskal, red. H. Struve, Warszawa 1888.
Szahaj A., Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej, Warszawa 2008.
Tako rzecze Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś, wyd. 3, Kraków 2018.
Walentowicz H., Tęsknota za lepszym. Historiozofia Maxa Horkheimera, Warszawa 2004.
Wiener N., Cybernetics: Or Control and Communication in the Animal and the Machine [1948], Cambridge, Mass. 1961.
Wiener N., Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie, tłum. J. Mieścicki, Warszawa 1971.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Kategorie
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Tematy i Konteksty
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
