„Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” Pierwsze projekty odzyskania suwerenności i przetrwania narodu w początku XIX wieku

Autor

  • Teresa Kostkiewiczowa Uniwersytet Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie

DOI:

https://doi.org/10.15584/tik.2023.1

Słowa kluczowe:

projekty odzyskania niepodległości kraju po rozbiorach, powstanie narodowe, wolność, Józef Pawlikowski, Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

Abstrakt

Już u początku narodowej niewoli zostały sformułowane dwa odmienne projekty wyjścia Polski z niebytu i odzyskania niezależności państwowej. W 1800 roku w Paryżu ukazała się publikacja Józefa Pawlikowskiego Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?. Przedstawiała ona program wywołania ogólnopolskiego powstania przeciw zaborcom, podjazdowej walki z orężem całej społeczności narodu, ludzi równych i stawiających wolność ponad wszystko. W tym samym roku powstało Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i jego program sformułowany głównie w pismach Jana Pawła Woronicza. Zawierał on koncepcję skupienia się na działalności w obszarze kulturowym, umacniania pamięci o heroicznej przeszłości, niepodległości wewnętrznej oraz bohaterskiego trwania dzięki sile ducha narodowego, przechowującego substancję, „istność”, „jestestwo” Polaków. Te dwa sposoby myślenia o wybijaniu się na niepodległość trwale współistniały i naznaczyły dzieje naszego kraju w następnych dekadach, a nawet stuleciach.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Aleksandrowska E., Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie (1800–1832), w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1977.

Czubaty J., Księstwo Warszawskie (1807–1815), Warszawa 2011.

Halicz E., Wstęp, w: Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość, do druku przygotował i wstępem opatrzył E. Halicz, Warszawa 1967.

Janowski M., Rozpacz oświeconych? Przemiana polskiego języka politycznego a reakcje na upadek Rzeczypospolitej, „Wiek Oświecenia” 2009, nr 25: Wokół Księstwa Warszawskiego.

Jedlicki J., Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują: studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa 2002.

Jurkowska H., Towarzystwo Przyjaciół Nauk, w: tejże, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa 2014.

Kaushar A., Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832, t. 1–9, Kraków 1900–1911.

Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1953.

Mickiewicz A., Dzieła, Wydanie Narodowe, t. 1: Wiersze, Warszawa 1952.

Mickiewicz A., Dzieła, Wydanie Narodowe, t. X, Warszawa 1952.

Morelowski J., Wiersze..., wyd. i wstęp oprac. E. Aleksandrowska, Wrocław 1983.

[Pawlikowski J.], Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość?, [Paryż 1800].

Rosset F., Triaire D., Jan Potocki. Biografia, przeł. A. Wasilewska, Warszawa 2006.

Skałkowski A. M., O kokardę legionów, Lwów 1912.

Staszic S., [Przemówienie z r. 1814], „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 1817, t. 10.

Suchodolski B., Rola Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk w rozwoju kultury umysłowej w Polsce, Warszawa 1953.

Tokarz W., Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kraków 1905, t. 1.

Ulotna poezja patriotyczna oświecenia (1774–1797), oprac. i przedmową opatrzył R. Kaleta, Wrocław 1977.

Woronicz J. P., Pisma wybrane, wstęp, wybór i komentarz M. Nesteruk i Z. Rejman, Warszawa 1993.

Wybicki J., Wiersze i arietki, oprac. E. Rabowicz i T. Swat, Gdańsk 1973.

Żbikowski P., Poezje więzienne Hugona Kołłątaja, Wrocław 1993.

Pobrania

Opublikowane

2023-12-28 — zaktualizowane 2023-12-28

Jak cytować

Kostkiewiczowa, T. (2023). „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” Pierwsze projekty odzyskania suwerenności i przetrwania narodu w początku XIX wieku. Tematy I Konteksty, 18(13), 11–23. https://doi.org/10.15584/tik.2023.1