Tyfus, ospa, cholera i inne choroby jako doświadczenia polskich zesłańców na Syberii w XIX wieku

Abstrakt

Tematem artykułu są choroby polskich zesłańców politycznych na Syberii, metody leczenia oraz związane z tym okoliczności (rola lekarzy, szpitale, pomoc innych Polaków i miejscowej ludności). Z zachowanych pamiętników, dzienników i listów dowiadujemy się, że zesłańcy chorowali zarówno w czasie morderczego marszu na Syberię (tysiące kilometrów pieszo, zima, niedożywienie, fatalne warunki higieniczne w noclegowych barakach), jak i w wyznaczonych im miejscowościach przymusowego pobytu. Padali ofiarą epidemii (tyfus, cholera, ospa, szkorbut) oraz innych chorób, czasami nieznanych europejskiej medycynie. Poznajemy rosyjskie szpitale, w których makabryczne warunki przyspieszały zgon pacjentów (brud, smród, zepsute jedzenie, brak opieki i leków, uśmiercanie chorych w celu ich okradania). Najgorsze były lazarety wojskowe (konające ofiary straszliwej chłosty, najwyższa śmiertelność). Polscy lekarze zesłańcy, znacznie lepiej wykształceni i przygotowani do zawodu od lekarzy rosyjskich, często jako jedyni w różnych zakątkach Syberii umieli wyleczyć wiele chorób, a nawet zwalczyć epidemie. Prowadzili rozległe praktyki lekarskie: rodaków leczyli przeważnie za darmo, pomagali też wielu Rosjanom oraz ludom etnicznym (np. Benedykt Dybowski, Wacław Lasocki). Konwencjonalne metody leczenia, wymieniane przez zesłańców od początku do schyłku XIX w., to upuszczanie krwi, wywoływanie biegunki, wymiotów i silnych potów oraz plastry drażniące skórę, a także leki na bazie ziół i spirytusu. Poznajemy też metody niestandardowe. Tam, gdzie zabrakło lekarzy, odkrywamy tajniki medycyny ludowej. Podziwiamy nastroje i postawy Polaków w obliczu ciężkich chorób – niezwykłą solidarność między zesłańcami, ofiarność, poświęcenie (nieustanne czuwanie przy chorych).