Wprowadzenie do "Za kulisami" Cypriana Norwida

Abstrakt

Kazimierz Braun wprowadza do swojej adaptacji scenicznej Za kulisami, sztuki uważanej za najważniejsze dzieło dramatyczne Cypriana Norwida (1821-1883). Za kulisami złożone jest z dwóch części. Pierwsza rozgrywa się w XIX-wiecznej Warszawie, a druga w starożytnej Grecji, ok. 7 w. przed Chrystusem. Części te połączone są ze sobą strukturą „teatru w teatrze”, spopularyzowaną przez Szekspira w Hamlecie. Duński książę posługuje się widowiskiem Zabójstwa Gonzagi, aby zdemaskować Króla – mordercę. Podobnie bohater Za kulisami, Omegitt, posługuje się napisaną przez siebie sztuką pt. Tyrtej, aby zdemaskować moralną nicość swoich współczesnych. Akcja całej sztuki (złożonej z tych dwóch członów) rozgrywa się w teatrze, gdzie, w czasie karnawałowego balu, obok innych atrakcji, wystawiony zostaje Tyrtej. Za kulisami, podobnie jak wiele innych utworów Norwida, nie zostało opublikowane za jego życia, a do potomnych doszło z licznymi brakami tekstu. Aby dokonać inscenizacji tego dzieła zachowane fragmenty muszą zostać zaadaptowane, tak, aby powstał możliwy do realizacji scenariusz. Artykuł przedstawia zasadnicze trudności, jakie zagradzają drogę do tej wielkiej teatralnej konstrukcji, jaką jest Za kulisami. Należą do nich: ogromna liczba postaci scenicznych oraz specyficzne posługiwanie się przez autora przestrzenią i czasem; artykuł wskazuje również sposoby przezwyciężenia tych trudności. Poza szczegółową analizą Za kulisami, Kazimierz Braun przypomina swoje własne prace poświęcone tej sztuce, które rozpoczął już w czasie studiów Polonistyki na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, oraz na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Prace te zaowocowały wyreżyserowaniem przez niego piętnastu przedstawień tekstów Norwida w teatrach i telewizji, w tym Za kulisami w Teatrze Telewizji (1966) i w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie (1970). Adaptacja Za kulisami, do której wprowadzenie stanowi niniejszy artykuł, została opublikowana w książce: Cyprian Norwid, Za kulisami, opracowanie literackie i inscenizacyjne Kazimierz Braun, Wydawnictwo Pewne, Kielce 2021.