Władza rodzicielska a (nie)odpowiedzialność – wybrane aspekty socjologiczno-prawne

Autor

DOI:

https://doi.org/10.15584/kpe.2023.12.5

Słowa kluczowe:

władza rodzicielska, rodzicielstwo, dojrzałość do rodzicielstwa

Abstrakt

Wiodącą problematyką w tej publikacji jest władza rodzicielska (jako specyficzny stosunek rodzinno-prawny) ze szczególnym uwzględnieniem obowiązków / praw rodzica/-ów wobec dziecka i sankcji przewidzianych przez ustawodawcę na gruncie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wówczas gdy będą one nienależycie przez niego/nich realizowane (ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej). Uznano za zasadne omówienie zagadnienia rodzicielstwa z podkreśleniem znaczenia dojrzałości do pełnienia roli rodzica, a per analogiam władzy rodzicielskiej. W artykule tym podjęto próbę zdefiniowania odpowiedzialności i nieodpowiedzialności z perspektywy władzy rodzicielskiej, a także wskazano na ich wyznaczniki z socjologiczno-prawnego punktu widzenia. Za konieczne uznano przedstawienie statystyk dotyczących ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej, tj. sankcji przewidzianych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym za nienależyte jej realizowanie, co dowodzi nieodpowiedzialności osób pełniących rolę ojca/matki. Ich analiza dowodzi, iż na przestrzeni lat zwiększa się poczucie odpowiedzialności w obszarze władzy rodzicielskiej.

Bibliografia

Baudrillard J., Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Wydawnictwo sic!, Warszawa 2006.

Ciepła H., Czech B., Domińczyk T., Kalus S., Piasecki K., Sychowicz M., Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2001.

Gajda J., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1999.

Kawula S., Brągiel J., Janke A.W., Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Habdas, M. Fras, seria: „Komentarze Praktyczne”, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2021.

Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze. Analiza i wykładnia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001.

Starzyński M., Antynatalizm. O niemoralności płodzenia dzieci, Wydawnictwo: Towarzystwo Naukowe im. Stanisława Andreskiego, Kraków 2020.

System prawa prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, t. 12, red. T. Smyczyński, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011.

Szawarski Z., Rozmowy o etyce, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.

Witczak-Bruś P., Surogacja. Aspekty prawne macierzyństwa zastępczego, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2021.

Bakiera L., Wstępne rozważania o rodzicielstwie, „Rodzicielstwo. Ujęcie interdyscyplinarne”, seria: „Psychologia”, nr 18, red. L. Bakiera, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2020, s. 17–43.

Błasiak A., Dybowska E., Rodzicielstwo i jego znaczenie w procesie wychowania dziecka [w:] Wybrane zagadnienia pedagogiki rodziny, red. A. Błasiak, E. Dybowska, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.

Boguszewski R. (oprac.), Rodzina – jej znaczenie i rozumienie, „Komunikat z badań CBOS” 2019, nr 22, s. 1, 3.

Brągiel J., Znaczenie przemian społecznych dla współczesnego rodzicielstwa [w:] Rodzicielstwo w kontekście współczesnych przemian społecznych, red. J. Brągiel, J. Górnicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2012, s. 13–23.

Jakubowska-Mroskowiak H., Mroczkowska D., Karnawalizacja cielesności – emancypacja czy nowe zniewolenie [w:] Ludyczny wymiar kultury, red. J. Grad, H. Mamzer, „Człowiek i Społeczeństwo”, t. 22, UAM, Wydział Nauk Społecznych, Poznań 2004, s. 85–94.

Sztompka P., Logika i granice odpowiedzialności [w:] Kultura (nie)odpowiedzialności: społeczne konteksty zaniechanej cnoty, red. M. Bogunia-Borowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 13–14.

Tarkowska E., Durkheim E., Encyklopedia socjologiczna, red. Z. Bokszański, K. Gorlach, T. Krauze i in., Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.

Bukała Z., Bezdzietni z wyboru. Zero oszczędności, średnia perspektywa na wzrost zarobków no i katastrofa klimatyczna, „Gazeta wyborcza”, 1 marca 2020, https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,25715891,dlaczego-trzydziestolatkowie-nie-chca-miec-dzieci-przeludnienie.html.

Coraz starsza, coraz lepiej wykształcona. Kim jest statystyczna Polska matka?, raport, tvn24, 26 maja 2022, https://tvn24.pl/ciekawostki/dzien-matki-kim-jest-statystyczna-polska-matka-wiek-wyksztalcenie-5726679.

Ewidencja spraw o pozbawienie, zawieszenie i ograniczenie władzy rodzicielskiej w latach 2000–2021, Wydział Statystycznej Informacji Zarządzającej, Zestawienie na podstawie sprawozdań MS-S16/18 w sprawach rodzinnych i nieletnich gromadzonych w ramach statystyki publicznej, https://dane.gov.pl/pl/dataset/287/resource/39556/table.

Ewidencja spraw o zezwolenie kobietom na zawarcie małżeństwa ze względu na brak wieku w sądach rejonowych w latach 2010–2021, Wydział Statystyczny Informacji Zarządzającej, Departament Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwa Sprawiedliwości, https://dane.gov.pl/pl/data-set/2142/resource/39576/table.

Frączek J., Pierwsze dziecko po trzydziestce. Polki zbliżają się do europejskiej normy, co uderzy w system emerytalny, https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/wiek-kobiet-przy-porodzie-pierwszego-dziecka-ciagle-rosnie-co-z-systemem-emerytalnym/c801ke5.

Frydrychiewicz A., Jak określić, czy twój partner jest dojrzały emocjonalnie, https://ohme.pl/psychologia/okreslic-twoj-partner-dojrzaly-emocjonalnie/.

Gaweł E., Dlaczego kobiety rodzą mniej dzieci w Polsce? Oto trzy główne powody, https://www.money.pl/gospodarka/dlaczego-kobiety-rodza-mniej-dzieci-oto-trzy-glowne-powody-6510022484502657a.html.

Gawda K., Dojrzałość do rodzicielstwa. Próba charakterystyki, „Rozprawy Społeczne” 2018,

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, t. 12(4), https://rozprawyspoleczne.edu.pl/pdf-110889-41137?filename=DOJRZALOSC%20CZLOWIEKA%20DO.pdf.

Gurgul A., Psycholożka: Polki nie chcą mieć dzieci z powodu depresji klimatycznej. Kto i dlaczego na nią cierpi (wywiad z psychologiem dr Magdaleną Budziszewską, pracownikiem Uniwersytetu Warszawskiego), „Polityka”, 14 lutego 2021, https://wyborcza.pl/7,177851,26776373,psycholozka-denialisci-tez-cierpia-na-lek-klimatyczny-szukaja.html.

GUS: W Polsce spada liczba rodzin, najwięcej jest małżeństw z dziećmi, raport onet.pl, 1 lutego 2023, https://www.onet.pl/informacje/kai/gus-w-polsce-spada-liczba-rodzin-najwiecej-jest-malzenstw-z-dziecmi/rgcbhnf,30bc1058.

Harwas-Napierała B., Dojrzałość osobowa dorosłych jako czynnik chroniący rodzinę, „Czasopismo Psychologiczne” 2015, nr 1(21), s. 46–52, http://www.czasopismopsychologiczne.pl/files/articles/2015_PDF_1/06-KA-HARWAS-NAPIERALA_str_47-52.pdf.

Karasińska A., 15 powodów, dla których 2050 rok będzie przerażający, „Polityka”, 6 stycznia 2016,

https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1646198,1,15-powodow-dla-ktorych-2050-rok-bedzie-przerazajacy.read.

Kornas-Biela D., Relacje rodziców z dzieckiem prenatalnym [w:] Psychospołeczne konteksty relacji rodzinnych, red. T. Rostowska, A. Lewandowska-Walter, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2019, s. 28–55, https://repozytorium.kul.pl/server/api/core/bitstreams/5cc6468c-5be8-431a-a7fd-4fad1426d799/content.

Kossakowska M., W jakim wieku statystyczna Polka rodzi swoje pierwsze dziecko?, https://polki.pl/rodzina/dziecko,w-jakim-wieku-statystyczna-polka-rodzi-pierwsze-dziecko,10427464,artykul.html.

Kropiwiec B., Co piąty młody Polak nie chce mieć dzieci, sondaż, 19 sierpnia 2022, https://gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/8521216,polak-dzieci-sondaz.html.

Krzysztofek A., Rozważania o pojęciu odpowiedzialności, „Ekonomia. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 401, red. J. Sokołowski, G. Węgrzyn, M. Rękas, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2015, https://dbc.wroc.pl/Content/30479/Krzysztofek_Rozwazania_o_Pojeciu_Odpowiedzialnosci_2015.pdf.

Łuczak P., Nowe prawa dla rodziców od 26 kwietnia 2023 roku – zasiłki, urlopy, elastyczna organizacja, ochrona pracy, https://ksiegowosc.infor.pl/zus-kadry/inne/5730622,nowe-prawa-dla-rodzicow-od-26-kwietnia-2023-r-zasilki-urlopy-elastyczna-organizacja-i-ochrona-pracy.html.

Marciniak-Budecka D., Rodzicielstwo do-it-yourself, czyli refleksyjność współczesnego rodzicielstwa, „Pogranicze. Studia Społeczne” 2014, t. XXIV, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2853/1/Pogranicze_24_Marciniak-Budecka.pdf, s. 131–147.

Na drodze do piekła. Globalne ocieplenie negatywnie wpłwa na naszą psychikę, wywiad Renaty Kim z psychologiem dr Magdaleną Budziszewską, „Newsweek”, 30.062019, aktualizacja 19.08.2020,

https://www.newsweek.pl/newsweek-print/globalne-ocieplenie-i-jego-konsekwencje-wywiad-z-dr-magdalena-budziszewska/tvczl15

Opozda D., Zróżnicowanie rodzicielstwa. Zarys refleksji [w:] Rodzicielstwo w wybranych zagadnieniach pedagogicznych, red. D. Opozda, M. Leśniak, Wydawnictwo KUL, Lublin 2017, s. 19–28, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/14971/Rodzicielstwo.pdf.

Piecza zastępcza w 2020 roku, raport GUS, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/dzieci-i-rodzina/dzieci/piecza-zastepcza-w-2020-roku,1,5.html.

Piecza zastępcza w 2022 roku, raport GUS, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6000/1/7/1/piecza_zastepcza_w_2022_r..pdf.

„Rocznik Demograficzny GUS” 2020, red. D. Rozkrut, Warszawa 2021, s. 185–186, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2020,3,14.html.

„Rocznik Demograficzny GUS” 2021, red. D. Rozkrut, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2021,

s. 185, 186, 196, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2021,3,15.html.

Sadowski A., Ile kosztuje wychowanie dziecka w 2023 roku. Koszty znacznie w górę, https://www.money.

pl/gospodarka/ile-kosztuje-dziecko-w-2023-r-koszty-znacznie-w-gore-6904280653810592a.html.

Stańczak J., Stelmach K., Urbanowicz M., raport: Małżeństwa oraz dzietność w Polsce, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych i Rynku pracy, GUS, Warszawa 2016, https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/23/1/1/malzenstwa_i_dzietnosc_w_polsce.pdf.

Stawiamy na rodzinną pieczę zastępczą, raport Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, https://www.gov.pl/web/rodzina/stawiamy-na-rodzinna-piecze-zastepcza.

Sytuacja społeczno-gospodarcza kraju w 2020 r., „Analizy Statystyczne GUS 12/2020”, pr. Zbiorowa pod kierunkiem M. Ambruch, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2021, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/informacje-o-sytuacji-spoleczno-gospodarczej/sytuacja-spoleczno-gospodarcza-kraju-w-2020-r-,1,104.html.

Wilk A., Macierzyństwo zastępcze w Polsce – dozwolone czy zakazane?, „Radca Prawny” 2020, nr 1(2), https://kwartalnikradcaprawny.kirp.pl/2020/04/03/macierzynstwo-zastepcze-w-polsce-dozwolone-czy-zakazane/.

Zalewski B., Analiza zjawiska surogacji („macierzyństwa zastępczego”) w świetle prawa międzynarodowego oraz polskiego prawa krajowego, https://ordoiuris.pl/rodzina-i-malzenstwo/analiza-dotyczaca-zjawiska-surogacji-macierzynstwa-zastepczego-w-swietle-prawa.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2023, poz. 1610, 1615, 1890, 1933), https://www.prawo.vulcan.edu.pl/przegdok.asp?qdatprz=20-06-2023&qplikid=1174.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. 2022, poz. 1138, 1726, 1855, 2339, 2600; 2023, poz. 289, 403, 818, 852, 1234), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970880553/U/D19970553Lj.pdf.

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. 2020, poz. 1359; 2022, poz. 2140; 2023, poz. 1606, 1615, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640090059/U/D19640059Lj.pdf.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz.U. 2021, poz. 1249, 2023, poz. 289, 535, 1606), https://www.prawo.vulcan.edu.pl/przegdok.asp?qdatprz=30-06-2023&q-plikid=517.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2021, poz. 1249), https://eli.gov.pl/api/acts/DU/2021/1249/text/T/D20211249L.pdf.

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. 2023, poz. 1426, 1429), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111490887/U/D20110887Lj.pdf.

Pobrania

Opublikowane

2023-12-29

Jak cytować

Markowska-Gos, E. (2023). Władza rodzicielska a (nie)odpowiedzialność – wybrane aspekty socjologiczno-prawne. KULTURA – PRZEMIANY – EDUKACJA, 12, 87–110. https://doi.org/10.15584/kpe.2023.12.5

Numer

Dział

Rodzina i szkoła - wspólne obszary kształcenia, wychowania i opieki